شکست روسیه در برابر فناوری و اطلاعات؛ بازخوانی عملیات «تارعنکبوت» اوکراین

به گزارش پارسینه در تازه‌ترین تحولات جنگ اوکراین، این کشور ادعا کرده که عملیاتی موفق علیه نیروی هوایی روسیه به انجام رسانده است. بر اساس اعلام منابع اوکراینی، این کشور با استفاده از 117 پهپاد تهاجمی به فرودگاه‌هایی در عمق خاک روسیه حمله کرده و 41 هواپیمای این کشور را هدف قرار داده است. در این حمله که عملیات تار عنکبوت عنوان گرفته، دست‌کم 13 جنگنده بمب افکن راهبردی روسیه روی زمین منهدم شده‌اند. یک سوم هواپیماهای منهدم شده بمب افکن‌های راهبردی هستند که روسیه از آنها به عنوان حامل موشک‌های کروز استفاده می‌کند و همین امر موجب شده تا کارشناسان از تأثیر قابل ملاحظه این عملیات بر توان تهاجمی روسیه به ویژه در زمینه پرتاب موشک‌های کروز علیه اهداف اوکراینی خبر دهند. در مقابل وزارت دفاع روسیه وقوع این حمله و آسیب به چند فروند هواپیمای خود را تأیید کرده اما در مورد حجم و گستره این حمله ادعاهای اوکراین را رد کرده است.

حمله چگونه صورت گرفت؟

بر ساس اطلاعات و داده‌های منتشر شده و برآوردهای محافل نظامی و استراتژیک این حمله حاصل چند ماه فعالیت دقیق اطلاعاتی و محرمانه بوده است. بر این اساس واحدهای عملیاتی اطلاعات اوکراین (SBU) طی یک فرایند مخفی بیش از یکصد پهپاد تهاجمی یک طرفه (انتحاری) را وارد خاک روسیه کرده و به وسیله کامیون به مناطقی نزدیک به فرودگاه‌های سراسر روسیه از مرز غربی این کشور با اوکراین تا سیبری رسانده‌اند. این پهپادها به صورت زمینی و با استفاده از خودروهای ترابری و کامیون به نقاط از پیش تعیین شده در خاک روسیه انتقال یافته‌اند. به گفته واسیل مالیوک، رئیس سرویس اطلاعاتی اوکراین این پهپادها «در داخل کابین‌های چوبی نصب شده بر پشت کامیون‌ها پنهان شده و در زیر سقف‌های جدا شونده با کنترل از راه دور به روسیه قاچاق شده‌اند.» در روز حمله قطعات جدا شونده کامیون‌ها، پرواز پهپاد از محفظه پیش بینی شده روی کامیون را ممکن ساخته و بیش از صد پهپاد مجهز به هوش مصنوعی و سامانه‌های خودکار اهدافی را در عمق خاک روسیه هدف قرار می‌دهند.

مختصات حمله

چنان‌که گفته شد اوکراین مدعی حمله به 41 فروند بمب افکن راهبردی روسیه است و دست‌کم انهدام 13 فروند از هواپیماهای روسیه تأیید شده است. برابر اطلاعات منتشر شده تقریباً تمام بمب افکن‌های هدف حمله دارای قابلیت حمل سلاح هسته‌ای بوده و به دلیل تعهدات هسته‌ای روسیه باید همیشه خارج از آشیانه و قابل رصد از سوی نهادهای ناظر باشند. یکی از دلایل موفقیت اوکراین در این حمله نیز استفاده از همین تعهدات رسمی روسیه نسبت به جنگ افزارهای خود بوده است. با این حال تردیدی نیست که این عملیات ترکیب دقیق عملکرد واحدهای رزمی و اطلاعاتی را نشان می‌دهد و از سوی دیگر تلاش اوکراین برای استفاده از فناوری‌های نوین و ترکیبی در جنگ جاری با روسیه را به نمایش می‌گذارد.

به عبارت دیگر اوکراین همچنان با استفاده از فناوری و روش‌های ترکیبی درصدد جبران برخی نارسایی‌ها در صحنه نبرد زمینی با ارتش روسیه است. این حمله نشان داد که اوکراین در فناوری و تاکتیک توانمندی قابل توجهی دارد و از همه چیز از فناوری نظامی کلاسیک و سیستم‌های تجاری گرفته تا هوش مصنوعی و سایر فناوری‌ها و ابزارهای نوین استفاده می‌کند و در قالبی یکپارچه از آنها سود می‌برد. همین ویژگی موجب شده تا اوکراین همواره راه‌های جدید و غیرمنتظره‌ای برای رویارویی با روسیه و ضربه به توان رزمی این کشور پیدا کند. در واقع این حمله بار دیگر انعطاف پذیری اوکراین در صحنه نبرد را نشان داد و همچنین قابلیت‌های نوظهور این کشور در این زمینه را عیان ساخت. از سوی دیگر، این حملات عزم اوکراین برای ادامه جنگ با روسیه و دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده در جنگ را نشان می‌دهد. همچنین این حمله در حالی صورت می‌گیرد که هیئت‌های دیپلماتیک دو کشور روسیه و اوکراین مهیای مذاکرات تعلیق درگیری و آتش بس هستند و بی‌تردید وقوع این حمله می‌تواند به موضع اوکراین در مذاکرات پیش رو تأثیر مثبت بر جای گذارد.

پیامدهای شگفت انگیز حمله

فارغ از میزان خسارت به نیروی هوایی روسیه، به نظر می‌رسد این حمله و نوع اقدامات اوکراین در آن مبین تحولی بزرگ در جنگ‌ها بوده و می‌تواند به عنوان یک الگو به تحولات جدی‌تری در صحنه رزم منتهی شود. بیش و پیش از هر چیز این حمله نشان داد که زیرساخت‌های متعارف جنگ در معرض دگردیسی بزرگی قرار دارند. به عبارت دیگر پرتاب پهپاد با استفاده از کامیون به این معناست که هر زیرساخت نظامی و غیرنظامی می‌تواند به عنوان لانچر پهپاد مورد استفاده قرار گیرد و همین امر توان هر بازیگر دولتی و غیردولتی برای ایجاد آسیب و ضربه به ساختارهای مختلف را تسهیل می‌کند.

افزون بر آن، این حمله بار دیگر اهمیت تسلط اطلاعاتی و دست برتر فناوری در جنگ‌های امروز را یادآور شد. تردیدی نیست که این اقدام اوکراین با استفاده از کمک‌های اطلاعاتی متحدان غربی صورت گرفته و در عین حال بهره‌گیری اوکراین از فناوری‌های لبه دانش همچون هوش مصنوعی یا سامانه‌های خودکار و کنترل از دور نیز مرهون حمایت‌های غرب از این کشور است. این تحول در کنار اهمیت چشمگیر مدیریت هماهنگ عرصه نبرد اگرچه موجب تأثیر جدی بر خطوط مقدم درگیری روسیه و اوکراین بر جای نمی‌گذارد اما اولاً نشان از تصمیم اوکراین برای تداوم جنگ (موازی با پیشبرد ابتکارهای دیپلماتیک) داشته و ثانیاً بر بخشی از توان تهاجمی روسیه به ویژه در زمینه پرتابه‌های جنگی تأثیر منفی بر جای خواهد گذاشت. و نهایتاً این اقدام اوکراین به سبب سهولت نسبی و بهره‌گیری از عملیات اطلاعاتی می‌تواند الگویی برای گروه‌های غیر دولتی مسلح یا کشورهای مختلف باشد. از این رو و با توجه به تلفیق روز افزون فناوری‌های نوین با حوزه دفاعی مطالعه و پیش‌بینی الگوهای مشابه این اقدام برای همه دولت‌ها و از جمله جمهوری اسلامی ایران امری لازم و ضروری به نظر می‌رسد.