گذری بر شیوه‌ تربیتی حضرت زهرا (س) در سعادتمندی انسان

گاه ما انسان‌ها فکر می‌کنیم که هر چه استدلالمان برای جذب اطرافیانمان به سوی حق و حقیقت قوی‌تر باشد، به توفیقات بیشتری در این زمینه دست پیدا خواهیم کرد؛ این فکر از آن بابت است که ما خیال می‌کنیم شبهات فکری ـ اعتقادی به عنوان اصلی‌ترین عامل در گمراهی انسان‌ها مؤثر واقع می‌شوند و حال اینکه شواهد امر چیز دیگری را نشان می‌دهد.

آنچه مشخص است شبهات اعتقادی وقتی می‌تواند اثر خود را بگذارد و انسان را از راه به در کند که او قبل از گرفتار شدن در این شبهات، تعلقاتش را از دست داده باشد و اسلام و فرامین آن جذابیتی برایش نداشته باشد. این محبت‌ها و علقه‌ها بسیار حیاتی هستند و نقش یک محافظ را برای انسان بازی می‌کنند تا شبهات و عقاید انحرافی به راحتی نتوانند در دل‌وجان انسان نفوذ پیدا کنند.

علاقه‌ ما به انسان‌های خدایی و دستورات زیبای اسلامی، از آن‌چنان نقش محوری برخوردار است که گاه از آنها به تمام دین تعبیر شده است. «برید بن معاویه ‌می‌گوید: در مِنا خدمت امام باقر علیه‌السلام بودم، آن حضرت به زیاد بن اسود (که یکى از اصحاب او بود) نگریست و دید پایش بریده و مجروح شده است، امام علیه‌السلام از وضع رقت‌بار او متأثر شده و به او فرمود: چرا پاهایت این‌طور شده‌ است؟ زیاد عرض کرد: شتر جوان و لاغرى داشتم و به خاطر آن بیشتر راه را پیاده آمدم، حضرت متأثر شد، زیاد عرض کرد: من گاهى آلوده به گناهان می‌شوم تا بدان‌جا که گمان می‌کنم به هلاکت و نابودى افتاده‌ام در آن حال به یاد دوستى شما می‌افتم و همان امید نجاتى براى من می‌آورد و اندوهم را برطرف می‌کند!

امام باقر علیه‌السلام فرمود: مگر دین چیزى جز محبت و دوستى است‌؟ خداى تعالى فرموده: «... ولى خدا ایمان را محبوب شما کرد و آن را در دل‌های شما بیاراست» (سورۀ حجرات آیۀ 7) و نیز فرموده: «بگو اگر خدا را دوست می‌دارید. مرا پیروى کنید تا خدا شما را دوست بدارد» (سورۀ آل‌عمران آیۀ 31) و نیز (دربارۀ انصار مدینه) فرمود:«... دوست دارند آنان که به‌سوی ایشان هجرت کرده‌اند» (سورۀ حشر آیۀ 9).»[1]

اینگونه است که حتی می‌توان گفت رفتارهای دینی که محبت‌آفرینند، اگر نگوییم قوی‌تر از یک استدلال دینی کار می‌کند، کمتر از آن نیز اثر ندارد. به همین دلیل است که روایات ما بر عمل‌های محبت‌ساز تأکید دارند. امام صادق علیه‌السلام در این ‌باره می‌فرمایند: «کُونُوا دُعَاةَ اَلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ لِیَرَوْا مِنْکُمُ اَلاِجْتِهَادَ وَ اَلصِّدْقَ وَ اَلْوَرَعَ؛[2] مردم را به غیر از زبانتان دعوت به دین کنید، تا سعى و کوشش و درستى و پرهیزگارى و خویشتن‌دارى را از شما مشاهده کنند.»

وقتی سیره‌ حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را به عنوان یکی از بهترین نمونه‌های تبلیغ عملی دین در قامت رفتارهای محبت‌آمیز مورد بررسی قرار می‌دهیم، زندگی نورانی ایشان را پر از نمونه‌های بی‌بدیلی از این دست می‌بینیم. حضرت صدیقه‌ طاهره سلام‌الله‌علیها به دلیل جایگاه مادرانه خود، برای فرزندان یک الگوی کامل تربیتی بود که نقل سیره‌ این بانوی بزرگوار نیز چراغ روشنی است برای تاریکی‌های زندگی‌های امروزی ما در این دنیای پرهیاهو.

شیخ صدوق (ره) در علل الشرایع از امام حسن مجتبى علیه‌السلام روایتی را نقل می‌کند که ایشان اینگونه می‌فرمایند: «شب‌های جمعه مادرم فاطمه علیهاالسلام را مى‌دیدم که تا طلوع صبح، در محرابش، مشغول رکوع و سجود و عبادت پروردگار است و مى‌شنیدم که براى مؤمنین دعا مى‌کند و در دعایش نام آنها را ذکر مى‌‌کند اما براى خود دعا نمى‌‌کند؛ به او گفتم: مادرم! چرا براى خودت دعا نمى‌کنى‌؟ آن حضرت در جواب مى‌فرمود: پسرم! اوّل باید همسایه را دعا کرد و بعد خود را.»[3]

این رفتار حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها هم برای فرزندان گرامی‌شان درس بزرگی است که بدانند همسایه‌ انسان هر کس که باشد نباید نسبت به او بی‌تفاوت باشند و هم برای کسانی که این واقعه در طول تاریخ برایشان نقل می‌شود. حال اگر به این مورد یک نکته را نیز اضافه کنیم که حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها از کوتاهی‌های برخی از این همسایگان در دفاع از حق مولا علی علیه‌السلام و ماجرای غصب خلافت نیز آگاه است، قضیه مهم‌تر و تأثیرگذارتر نیز خواهد شد که چگونه می‌شود انسانی ‌اینگونه بدی‌هایی را ببیند اما در برابر آن بدی‌ها، جز خوبی و خیرخواهی چیز دیگری از او صادر نشود.

اینگونه عمل کردن از جانب دختر گرامی پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله خود منشأ دینی و قرآنی دارد؛ آنجا که قرآن کریم می‌فرماید: «وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ؛[4] نیکی و بدی یکسان نیست. [بدی را] با بهترین شیوه دفع کن؛ [با این برخورد متین و نیک] ناگاه کسی که میان تو و او دشمنی است [چنان شود] که گویی دوستی نزدیک و صمیمی است.»

بر این مبنا است که مشاهده می‌کنیم این بانوی گرامی بر رفتارهای سخاوتمندانه این همه تأکید دارند و خود و مردم را بدان توصیه می‌کنند. حضرت زهرا علیهاالسلام می‌فرمایند: «پدرم رسول خدا صلى‌الله‌علیه‌و‌آله به من فرمود:... سخاوت، درختى است در بهشت و شاخه‌هایش در دنیا است؛ هر کس به شاخه‌اى از شاخه‌هاى آن در آویزد، او را به بهشت درآورد».[5]

درس‌هایی که حضرت صدیقه‌ کبری علیهاالسلام برای جذب هرچه بیشتر انسان‌ها به دین و سعادت حقیقی دارد از مسیر افزایش رفتارهای محبت‌آمیز می‌گذرد و بر هر مسلمانی لازم است با الگوگیری از وجود نورانی این بانوی بی‌همتا، در این مسیر گام بردارد و با گسترش هر چه بیشتر مکارم اخلاق انسان‌های بیشتری را به دین مبین اسلام دعوت کند.
* حجت‌الاسلام مصطفی راهی استاد حوزه علمیه قم
----------------------
پی‌نوشت:

1.بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، محمد باقر مجلسی، ج 27، ص 122، انتشارات دار احیاء التراث العربی، بیروت.
2.مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، علی بن حسن طبرسی، ج 1، ص 46، انتشارات المکتب الحیدریه، نجف اشرف.
3.بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، محمد باقر مجلسی، ج 43، ص 81، انتشارات دار احیاء التراث العربی، بیروت.
4.آیه 34 سوره فصلت.
5.عوالم العلوم و المعارف، ج11، ص 918.