کدام کشورها به ایران بدهکار هستند؟

انگلیس بالاخره پذیرفت که نسبت به ایران بدهی دارد و باید در حوزه مالی حسابش را تسویه کند. بن والاس، وزیر دفاع انگلیس به‌تازگی با بیان این‌که کشورش فعالانه به دنبال پرداخت بدهی خود به دولت ایران درخصوص پرونده تانک‌های چیفتن در سال۱۳۵۰ است، رسما بدهکار بودن انگلیس به ایران را پذیرفت.

ایران چه قبل و چه بعد از انقلاب، باب مراوداتی را با کشور‌های مختلف باز کرده و به واسطه این تعاملات برخی از کشور‌ها بدهکار مالی ایران هستند، اما با این وصف تعدادی از این کشور‌ها به بهانه‌های مختلف ازجمله بحث تحریم‌ها از بازپرداخت بدهی خود به ایران خودداری می‌کنند. میزان بدهی کشور‌های مختلف به ایران متفاوت است.

برخی کارشناسان رقمی حدود ۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار را برای میزان طلب‌ها و پول‌های توقیف‌شده ایران در کشور‌های خارجی برآورد کرده‌اند. بخشی از آن‌ها بابت خرید‌های ایران قابل برداشت است و بخشی از آن‌ها نیز مشمول تحریم‌ها است و توقیف شده‌اند. برخی کارشناسان معتقدند که رقم طلب‌های ایران بابت پول‌هایی که قبل از انقلاب برای خرید اسلحه، هواپیما، تانک و کالا‌های مختلف از آمریکا و انگلیس و سایر کشور‌ها طلب دارد و همچنین طلب‌هایی که در مسیر تحریم‌های دوره اول از سوی شورای امنیت سازمان ملل و همچنین در دوره دوم توسط آمریکا ایجاد شده، روی‌هم‌رفته حدود ۱۰۰ میلیارد دلار است.

انگلیس

ایران در سال ۱۳۵۰ نسبت به خرید تانک‌های چیفتن از انگلیس اقدام کرد و قرار بود که در قالب این قرارداد، ۱۵۰۰ دستگاه تانک و خودرو‌های زرهی به ایران تحویل شود. واسط این قرارداد شاهپور ریپورتر، چهره سیاسی مرموز بود که در آن زمان به‌واسطه ماموریتی که از جانب انگلیس داشت محمدرضاشاه پهلوی را ترغیب کرد تا به‌جای خرید تانک‌های آلمانی، از بریتانیا تانک چیفتن خریداری کند. کارشناسان بر این باورند که انعقاد چنین توافقی باعث شد که روحی تازه در اقتصاد دچار رکود آن زمان انگلیس دمیده شود. انقلاب که به پیروزی رسید بسیاری از قرارداد‌های نظامی و تجاری با کشور‌های غربی لغو شد، اما بالاخره ایران در قراردادی که با انگلیس داشت تمام پول‌ها را پرداخت کرده‌بود و این جزو حقوق ایران بود که از انگلیس تانک‌های خریداری‌شده را مطالبه کند، اما انگلیس هم از فرصت استفاده کرده و همه آن قول و قرار‌ها را به فراموشی سپرد و نه‌تن‌ها از ارسال این تانک‌ها خودداری کرد حتی پول‌ها را نیز بازنگرداند. در این مدت که ۴۸ سال از آن گذشته، پول بلوکه‌شده ایران در انگلیس سود قابل‌توجهی کرده، اما در طول این سال‌ها نه از اصل پول و نه از فرع سود آن سهمی نصیب ایران نشد. درعین‌حال بار‌ها این موضوع مورد اعتراض و حتی شکایت ایران قرار گرفته و درنهایت با رای دادگاه، انگلیس پذیرفت که این بدهی را پرداخت کند. رقم بدهی انگلیس به ایران حدود ۴۰۰ میلیون پوند برآورد شده است.

ژاپن

ژاپن هم از خریداران نفتی ایران بود، اما بعد از اعمال تحریم‌های قبل از برجام، از پرداخت بدهی خود خودداری می‌کرد. بعد از برجام و کاهش نسبی تحریم‌ها، ایران امید داشت بتواند بخشی از پول‌های بلوکه شده خود را باز پس بگیرد و روند رفع انسداد از چهار میلیارد و ۲۰۰میلیون دلار از درآمد‌های نفتی بلوکه شده ایران در ژاپن کلید خورد و بخشی از پول طی شش ماه و در هشت قسط به ایران بازگشت.

روند ماجرا از بعد از خروج آمریکا از برجام تغییر پیدا کرد و از این پس ژاپن هم از پرداخت بدهی خود خودداری کرد. با این وصف، ژاپن همچنان می‌خواست روابط قدیمی خود را با ایران حفظ کند. سفر نخست وزیر ژاپن به ایران بعد از ۴۱ سال در خرداد ۹۸ اتفاق افتاد و نوید‌هایی را برای بازگرداندن بدهی ژاپن به ایران به میزان یک و نیم میلیارد دلار را زنده کرد.

چین

چین از جمله شریک‌های تجاری ایران است و به‌تازگی موضوع سند ۲۵ ساله همکاری میان ایران و چین از موضوعات مورد بحث در عرصه داخلی و خارجی بوده است. روند رو به رشد توسعه در چین همیشه مورد توجه کشور‌ها بوده و تردیدی نیست که بخشی از این توسعه، مدیون کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس و ایران است به دلیل این‌که این کشور‌ها نفت ارزان خود را برای توسعه در اختیار این کشور قرار می‌دهند. تا پیش از تحریم‌ها، ایران هم در ارسال نفت به چین مثل سایر کشور‌ها اقدام می‌کرد؛ اما با وجود تحریم‌ها، چین هم مثل سابق نفت ایران را نمی‌خرد. در حال حاضر میزان بدهی چین به ایران بیش از ۲۰ میلیارد دلار است.

کره‌جنوبی

کره‌جنوبی یکی از مشتریان ثابت نفت ایران بود و بعد از اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه صادرات نفت، کره‌جنوبی همراه هفت کشور دیگر از معافیت ۱۸۰ روزه برخوردار بود.

در این بازه زمانی کره‌جنوبی روزانه ۳۵۰ هزار بشکه نفت و میعانات گازی از ایران می‌خرید، اما درست همزمان با این موضوع مشغول چانه‌زدن با فروشندگان جدید برای جایگزین‌کردن آن‌ها با ایران بود. بعد از این‌که از آبان ۹۷ تحریم‌های آمریکا علیه نظام بانکی و صادرات نفت ایران برقرار شد کره‌ای‌ها هم بهانه کردند و از پرداخت پول نفتی که از ایران خریدند سر باز زدند.

وزارت خارجه کشورمان میزان بدهی کره‌جنوبی به ایران را حدود ۵/۷ میلیارد دلار عنوان کرده‌است. بعد از بدقولی کره‌ای‌ها، مقامات کشورمان به‌شدت نسبت به این موضوع اعتراض کردند و خواستار بازپرداخت بدهی شدند، اما به گفته سید عباس موسوی، سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه طی دو سال چانه‌زنی با کره‌ای‌ها، آن‌ها به‌جای پرداخت بدهی به آمریکا گزارش دادند و منتظر جواب آن‌ها شدند.

آمریکا

آمریکا از شرکای تجاری پرنفوذ ایران در قبل از انقلاب بود، اما بعد از انقلاب به عنوان یکی از بدهکارترین کشور‌ها به ایران شناخته شد و با توجه به اتخاذ سیاست‌های خصمانه این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران، ضمن این‌که تلاش کرد از بازپرداخت اموال ایران جلوگیری کند، نسبت به کشور‌های دیگر هم تهدید کرد در صورت بازپرداخت بدهی خود به ایران، آن‌ها را مشمول تحریم قرار دهد. اموال بلوکه شده ایران در حساب‌های بین‌المللی بین ۱۰۰ تا ۱۲۰میلیارد دلار تخمین زده شده و ایالات متحده با داشتن ۹۷۳/۱ میلیارد دلار دارایی ایران بیشترین سهم را در این زمینه به خود اختصاص داده‌است.

این تنها پول تحریم شده در حساب‌های بانک خارجی نیست. بلکه ایران اموال بلوک شده‌ای شامل املاک و مستغلات در خارج از کشور دارد.

ارزش تخمینی املاک و مستغلات ایران در ایالات متحده و اجاره انباشته آن‌ها ۵۰میلیون دلار است. علاوه بر دارایی‌های بلوکه شده در ایالات متحده، برخی از دارایی‌های ایران توسط سازمان ملل متحد در سراسر جهان بلوکه شده‌اند. تاکنون ایالات متحده تلاش کرده‌است به بهانه‌های واهی و بی‌اساس از آزادشدن اموال و دارایی‌های ایران ممانعت کند تا جایی که دولت این کشور یک آسمانخراش متعلق به دولت ایران را در منهتن که ارزشی بیش از یک‌میلیارد دلار دارد، ضبط کرده‌است. نه تنها این اموال و دارایی‌ها بلوکه شدند بلکه بسیاری از اشخاص و نهاد‌های ایرانی نیز در فهرست تحریم قرار گرفته‌اند.

لوکزامبورگ

فروردین ۹۹ بود که رئیس‌کل بانک مرکزی از یک موفقیت حقوقی برای آزاد سازی ۶/۱ میلیارد دلار از منابع بلوکه شده ایران در خارج از کشور خبر داد و همزمان تاکید کرد پیگیری‌ها برای دریافت وام از صندوق بین‌المللی پول ادامه دارد.

هشتم فروردین بود که عبدالناصر همتی اعلام کرد: «بانک مرکزی، در ادامه رویکرد فعال و تلاش‌های خود، با همراهی و پشتیبانی وزیر خارجه، تمام توان و همت خودش را صرف تامین منابع ارزی مورد نیاز کشورمان، از محل منابع متعلق به ایران برای تدارک دارو، تجهیزات پزشکی و انساندوستانه کرده و به تلاش‌های خود ادامه خواهد داد. تلاش برای دسترسی به تامین مالی سریع از صندوق بین‌المللی پول، به عنوان حق قانونی و قطعی ایران و پیگیری آزادسازی منابع ارزی بانک مرکزی ایران که به ناحق و با اعمال فشار دولت آمریکا مسدود شده است، همگی در این خصوص است.

پیگیری‌ها در هر دو مورد تاکنون روند مثبتی داشته است.» حال با پیگیری‌های حقوقی انجام شده از سوی دولت، دادگاهی در لوکزامبورگ ۶/۱ میلیارد دلار از منابع مالی ایران را رفع توقیف کرده و همزمان دادگاه دیگری با دستور موقت، از انتقال این منابع به آمریکا جلوگیری کرده است.

امارات

روابط ایران و امارات بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فراز و نشیب‌های فراوانی را طی کرد و به ویژه در چند سال اخیر به‌واسط نقش‌آفرینی تنش‌زای امارات در تحولات منطقه این روابط به سردی گرایید. در پی این تیرگی روابط، دولت امارات در تیر ۹۷ دارایی ۹ فرد و نهاد ایرانی را مسدود کرد و همچنین در خرداد سال گذشته بانک مرکزی امارات اعلام کرد به منظور رعایت قوانین مبارزه با پولشویی، فعالیت هفت صرافی را که عمده فعالیت آن‌ها مرتبط با ایران بود، محدود می‌کند.

با این وصف طی ماه‌های گذشته خبر آزادی ۷۰۰ میلیون دلار از پول‌های بلوکه شده ایران از سوی امارات اعلام شد. راوی این خبر، اکبر ترکی نماینده مجلس ایران بود و ادامه داد که دفاتر مبادلات ارزی ایران پس از مدت طولانی تعطیلی در دبی بازگشایی شدند.

کانادا

در مهر ۹۸ کانادا در اقدامی غیرمعمول، بخشی از اموال متعلق به ایران را پس از مصادره به فروش گذاشت و پول حاصل از این اقدام را به افرادی تحت عنوان «قربانیان تروریسم» پرداخت کرد. گفته شده این اقدام دولت اُتاوا به بهانه پرداخت غرامت به آنچه قربانیان تروریسم، نامیده شده صورت گرفته‌است.

در این ارتباط گفته شده براساس سندی مربوط به دیوان عالی اُنتاریو، افرادی به بهانه و عنوان قربانیان تروریسم، بخشی از مبلغ فروش ساختمان‌های متعلق به ایران در دو شهر اتاوا و تورنتو را دریافت کرده‌اند. همچنین میزان اموال فروخته شده دولت ایران در کانادا، بیش از ۲۸میلیون دلار عنوان شده‌است. از جمله اموال متعلق به ایران که به بهانه واهی از سوی دولت کانادا فروخته شده‌است، ساختمان مرکز فرهنگی ایران در نزدیکی دانشگاه اتاوا به ارزش ۵/۲۶ میلیون دلار بوده‌است که خریدار آن یک شرکت ساختمانی در شهر مونترال است.

همچنین ساختمان مرکز مطالعات ایران در تورنتو نیز به قیمت ۸۵/۱ میلیون دلار فروخته شد و مبلغ ۲/۶ میلیون دلار نیز از حساب‌های بانکی ایران در کانادا برداشت شده‌است.

عراق

در حال حاضر روابط میان ایران و عراق استراتژیک است و از سویی دیگر، سهم روابط تجاری میان این دو کشور بالاست. ایران به خاطر فروش انرژی به عراق مطالباتی دارد و طی سال جدید هم مقامات ایرانی برای پیگیری مطالبات کشورمان سفر‌هایی به این کشور داشتند و طرف عراقی هم آمادگی خود را برای پرداخت اعلام کرده است. با این وصف، آمریکایی‌ها با تحریم خود تلاش دارند موانعی در روابط تهران و بغداد ایجاد کنند.

نکته دیگر، اقتصاد شکننده عراق است که باعث ناتوانی عراق در پرداخت بدهی به ایران با دلار و یورو شده است. بغداد در عین حال اعلام آمادگی کرده که مطالبات خود را براساس دینار عراقی بپردازد، اما نرخ رسمی دینار با نرخ آن در بازار آزاد تفاوت‌هایی دارد و طبعا ممکن است قبول این پیشنهاد باعث ضرر و زیان برای ایران شود، به همین علت تاکنون شرکت‌های توانیر و گاز ایران از پذیرش این پیشنهاد عراقی‌ها خودداری کردند.

در عین حال در سفری که رضا اردکانیان، وزیر نیرو در ۱۴ خرداد داشت، نیمی از مطالبات برق ایران به میزان حدود ۴۰۰ میلیون دلار وصول شد و حتی دو کشور قرارداد تمدید فروش دوساله برق ایران به عراق را امضا کردند. همچنین در سفر رئیس‌کل بانک مرکزی به عراق توافق حاصل شد که تامین بخشی از کالا‌های اساسی از جمله دارو از طریق عراق و از منابع مالی ایران نزد دولت عراق صورت گیرد.

در سال ۹۷ که زنگنه، وزیر نفت در بهمن به بغداد سفر داشت، اعلام کرد ماهانه بیش از ۲۰۰ میلیون دلار گاز به عراق صادر می‌کنیم و از این بابت ایران دومیلیارد دلار بابت صادرات گاز و برق از عراق طلب دارد.