علم بندان؛ مراسمی کهن با قدمتی ۸۰۰ ساله

یکی از این مراسم تاریخی و مذهبی خاص را می توان در ماسوله به نظاره نشست و از شکوه و عظمتش شگفت زده شد. آیین علم بندان ماسوله که قدمتی 800 ساله دارد هر سال در ششمین روز محرم برگزار می شود. در این مراسم علاوه بر اهالی ماسوله که هر کجا باشند تمام سعی شان را می کنند که خود را به این مراسم برسانند، از دیگر شهرها هم عزاداران زیادی راهی این منطقه می شوند تا در این آیین کهن شرکت کنند.

در ابتدای مراسم علم بندان که یکی از زیباترین و شناخته شده ترین آیین های محرم است، بنا بر سنت قدیمی، عزاداران روی بام‌ و حیاط مساجد محله‌ها می روند و شروع به سنج زدن می کنند و با دمیدن بر شیپور‌ها، اهالی چهار محله و عزاداران این منطقه را فرا می خوانند تا دور هم جمع شوند. شنیدن صدای شیپورها لحظه به لحظه بر تعداد مردم می افزاید و دسته‌های عزاداری یکی پس از دیگری سینه زنان وارد محل عزاداری می شوند و نوحه «ای اهل علم میر علمدار نیامد/ میر علمدار کو / حضرت عباس کو/ میرعلمدارکو» سر می دهند.

بعد از جمع شدن عزاداران از چهار محله این شهر تاریخی، اهالی هر محله که از چند روز قبل قطعات علم خود را به صحن «امامزاده عون بن علی» آورده اند تا توسط ریش سفیدان بسته شوند، پس از برگزاری مراسم نوحه خوانی، علم‌های منطقه خود را که آراسته به پارچه‌های سبز رنگ و مشکی رنگ هستند، تحویل می گیرند و همراه با عزاداران محله های خود می برند.
علم ﻫﺎ در حلقه عزاداران ﺗﺎ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺤﻠات ﺩﺭ ﺩﺳﺘﺎﻥ ﻋﻠﻤﺪﺍﺭﺍﻥ ﻭ همراه با ﻧﻮﺣﻪ ﺧﻮﺍﻧﯽ ﻣﺎﺳﻮﻟﻪ ﺭﺍ ﺩﻭﺭ ﻣﯽ ﺯﻧﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻮﺩ ﺗﺎ ﻋﺎﺷﻮﺭﺍ می مانند تا ﺩﺭ ﻣﺮﺍﺳﻤﯽ ﺧﺎﺹ ﺩﻭﺑﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺑﻘﻌﻪ ﺑازگردانده شوند.

اما برای نظم دادن به مراسم و رعایت اولویت سپردن علم به هر هیئت، هیئتی به نام «هیئت محترم» تشکیل شده که در محل حضور دارد. گفته می شود ترتیب سپردن علم ها به دسته ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
از نکات جالب توجه این آیین کهن باید به عمود بودن ميل علم های ماسوله اشاره کرد. برخی معتقدند که علم در آغاز اسلام عمودی بوده و عده ای هم بر این باورند که ساختار معماری این منطقه باعث شده که علم های افقی متداول در دیگر شهرها در ماسوله کارایی نداشته باشد، چراکه در اين شهر با وجود پلکان ها و بام های کوهستانی علم های افقی قابل حمل نيستند. از این رو علم های عمودی برای مراسم های خاص این منطقه تاریخی در نظر گرفته شده است.

با تمام اینها، باید گفت که نظام مدیریت سنتی مراسم عزاداری دهه اول محرم ماسوله، میراثی معنوی و ثبت شده در فهرست میراث ملی ایران است. مراسمی که در آن می توان شاهد صحنه های ناب و کم نظیری بود، لحظه هایی که می توانند خاص بودن آیین های کهن را به بهترین شکل ممکن به تصویر بکشند.
در شب هفتم محرم، بیشتر خانه ها نذری می دهند و اهالی ماسوله با شربت، چای دارچین محلی، شیرداغ و کلوچه های محلی از مسافران، عزاداران و عاشقان اهل بیت(ع) پذیرایی و جلوی پای هیئت های عزاداری گوسفند قربانی می‌کنند.

آیینی مصون مانده از خرافات و بدعت

علم بندان ماسوله همانطور که گفتیم بیش از هشت قرن قدمت دارد و نسل به نسل و سینه به سینه چرخیده تا امروز بعد از 800 سال همچنان شاهد برگزاری آن باشیم. از ویژگی های این آیین شناخته شده که هر سال با وحدت و همدلی اهالی این منطقه باشکوه و عظمت خاصی برگزار می شود، می توان به مصون ماندن آن از خرافات و بدعت اشاره کرد. این مراسم مانند گذشته همچنان از سوی بزرگان و خانواده های شناخته شده ماسوله برگزار می شود.
آیین علم بندان ماسوله را باید یکی از زیباترین مراسم های ایام محرم دانست که نه تنها در ماسوله و استان گیلان، بلکه در تمام کشور مور توجه قرار گرفته، به طوری که دوستداران و عاشقان حسینی و آنهایی که علاقه مند به دیدن مراسم های ناب هستند هر ساله تمام تلاش خود را می کنند تا در یکی از این مراسم های تاریخی شرکت کنند. مراسمی که حال و هوای خاصی دارد و مشتاقان و عزاداران حسینی را ناخودآگاه به سمت خود می کشاند.
گفتنی است، این روزها به دلیل شیوع ویروس منحوس و کشنده کرونا این مراسم برگزار نشد.

- شبنم اعماری