وقتی سنگ‌ها روایتگر تاریخ می‌شوند؛ «نقش رستم» سفر به دل تاریخ

تنها در فاصله چند کیلومتری از تخت جمشید باستانی و معروف خودمان، در روستای زنگی‌آباد واقع در شمال شهرستان مرودشت استان فارس، مکانی تاریخی هست که علیرغم اهمیتش، اتفاقا خیلی هم شناخته شده نیست!

"نقش رستم" و "کعبه زرتشت" خانه همیشگی چهار پادشاه هخامنشی، خشایارشاه، داریوش، اردشیر اول و داریوش دوم است که می‌تواند مقصد بسیاری از تور‌های گردشگری باشد. نقش رستم به گنجینه تاریخ مصور ایران باستان معروف شده است؛ چراکه آثار این دوره‌ها مربوط به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد تا ۶۰۰ سال پس از میلاد است.

نقش رستم را چه کسی ساخت؟

موسس نقش رستم، داریوش اول است. او دستور داده بود هنگامی که فوت کرد، پیکرش را در دل کوه دفن کنند؛ به همین دلیل در دل صخره دخمه‌ای ایجاد کردند تا پیکر داریوش در آن قرار داشته باشد. اما آرامگاه داریوش اول تنها یک آرامگاه نبود، بلکه در بالای در ورودی، نقش‌هایی وجود دارد که اطلاعات مهمی از دوران هخامنشیان و کشور ایران در آن زمان را ارایه می‌دهد. هر کدام از این چهار بنا با ظاهری مربعی، شبیه یکدیگر ساخته شده‌اند و تفاوت آن‌ها در کتیبه‌هایشان است. قدیمی‌ترین نقش موجود در نقش رستم مربوط به دوره عیلام است که نقش دو ایزد و ایزدبانو و شاه و ملکه را به تصویر کشیده بود، ولی بعد‌ها در دورهٔ ساسانی، بهرام دوم بخش‌هایی از آن را پاک کرد و نقش خود و درباریانش را به جای آن تراشید. در بیرون آرامگاه‌ها هم نقش برجسته‌های زیبایی وجود دارد. در این نقش‌ها پادشاه به نشانه قدرت، کمان در دست دارد و روبه‎رویش اهورامزدا قرار گرفته است. در دو آتشدان، آتش مقدس می‌سوزد و نقش ماه در بالای این قاب، نماد فانی بودن دنیاست. همچنین در این نما، ستون‌هایی با سرستون‌های مشابه تخت جمشید دیده می‌شود. اگر به پایین سکو نیز بنگریم، نمایندگان کشور‌های مختلف را در حال حمل تخت پادشاهی مشاهده خواهیم کرد.

خصوصیات چهار آرامگاه

چهار مقبره صخره‌ای از شاهان هخامنشی شامل داریوش اول، خشایارشاه، اردشیر اول و داریوش دوم، در این منطقه باعث شده نقش رستم به صورت یک سایت گردشگری پذیرای مردم علاقمند به تاریخ باشد. با اینکه داریوش اول هخامنشی، دستور ساخت مقبره خود را در دل صخره‌ای کوه، به صورت یک گور دخمه داد؛ اما بعد از وی، سه شاه هخامنشی دیگر، سه مقبره کنار او برای خود ساختند. آرامگاه داریوش بزرگ، در صخره‌ای به بلندای ۶۰ متر کنده شده و کتیبه‌ای در این مزار، تعلق این آرامگاه را به داریوش یکم، ثابت می‌کند. درون آرامگاه ۹ گور وجود دارد، که احتمال می‌رود مربوط به خانواده و نزدیکان شاه باشد، اما هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه این آرامگاه‌ها متعلق به چه کسانی است، وجود ندارد. زیر آرامگاه، دو سنگ‌نگاره پیروزی بهرام دوم، نقش بسته است. آرامگاه خشایارشاه در فاصلهٔ ۱۰۰ متری شرق و شمال‌شرقی آرامگاه داریوش بزرگ قرار گرفته و تنها یک اتاقک دارد که درست روبه‌روی درگاه ورودی است و درون آن ۳ گور وجود دارد. این قبر‌ها بسیار ساده‌تر از قبر‌های ساخته شده در آرامگاه داریوش بزرگ هستند. آرامگاه اردشیر یکم، در فاصلهٔ ۳۷ متری سمت چپ آرامگاه داریوش بزرگ قرار گرفته است. در زیر آرامگاه اردشیر، سنگ‌نگاره نبرد هرمز دوم قرار دارد. درون آرامگاه مشابه آرامگاه داریوش است و سه اتاقک دارد، ولی تفاوت‌های آشکاری دیده می‌شود. آرامگاه داریوش دوم در فاصلهٔ ۳۳ متری سمت جنوب غربی آرامگاه اردشیر یکم قرار گرفته است. در قسمت پایین این آرامگاه، سنگ‌نگاره نبرد شاپور دوم، در دورهٔ ساسانیان قرار دارد، همچنین روبروی آن کعبه زرتشت قرار گرفته، که ۴۵ متر از آن دورتر است. درون آرامگاه تقریبا مشابه آرامگاه اردشیر یکم است.

صفحه تراشیده "نقش رستم" نماد چیست؟

در قسمت بزرگی از کوه رستم، صفحه‌ای مستطیل شکل به طول ۱۰ وعرض ۵ متر با هدف کشیدن نقش‌ها تراشیده شده است. این صفحه زیبا با چنان دقتی تراشیده شده که هر شخصی از عهده آن برنمی‌آید و تنها پادشاه مشهور وتوانمند ایران باستان خسروپرویز است که این بنا را ایجاد کرده و شباهت زیادی به صفحه فرهاد در بیستون دارد. خسروپرویز قصد داشت در این قسمت، صحنه‌هایی از تاج‌گذاری و پیروزی‌اش بر رومیان را حک کند؛ ولی در اواخر دوران پادشاهی‌اش با شکست مواجه شد و صحنه‌ها ناتمام باقی ماند.

کعبه زرتشت؛ نامی اشتباهی

در برابر کوه نقش رستم، در قسمتی گود، ساختمان مکعبی شکل بسیار زیبایی قرار دارد که آن را کعبه زرتشت، پیامبر ایران باستان می‌نامند. این ساختمان هنرمندانه از قطعات بزرگ سنگ، بنا شده است. مهارت و دقتی که در برش و حجاری سنگ‌های حجیم سفید و سیاه در آن به کار رفته، استادی هنرمندان و سبک معماری دوران هخامنشی را به‌خوبی نشان می‌دهد. سازه‌ای ۴ گوش که در فاصله ۴۶ متری و مقابل مقبره داریوش دوم قرار داشته و افرادی با قد بیشتر از ۱، ۷۵ متر به سختی می‌توانند از در ورودی آن عبور کنند. این بنا در دوران ساسانیان، "بُن خانک" نام داشت و نام "کعبه زرتشت"، در قرن ۱۴ میلادی برای آن انتخاب شد؛ اما همان زمان هم نام اشتباهی به آن دادند!

بعد از حمله اعراب به ایران، آن‌ها که فکر می‌کردند هر دینی باید برای خود مرکزیتی داشته باشد، نام این بنا را کعبه زرتشتیان گذاشتند. در حالی‌که کاربری این بنا، نگهداری کتاب اوستا و گنجینه درباری و بعضی کاربری‌های دیگر بوده از جمله اینکه برخی از مورخان ذکر کرده‌اند؛ کتاب اوستا که بر ۱۲۰۰۰ پوست گاو نوشته شده بود، در این اتاق نگاهداری می‌شده است. گروهی دیگر بر این باورند که این اتاق آرامگاه بردیا، پسر کورش بوده که به وسیله برادرش کمبوجیه کشته شد. اخیراً نیز اظهار شده که این بنا رصدخانه بوده است.

راه دسترسی

با خواندن این مطالب اگر ترغیب شدید به نقش رستم بروید، باید بدانید بعد از رسیدن به شهر شیراز باید خودتان را به شهرستان مرودشت برسانید؛ یعنی چیزی حدود ۶۰ کیلومتر از مسیر جاده‌ای شیراز به مرودشت بروید تا به نقش رستم برسید. تابلو‌هایی که در مسیر هستند، کار را برای پیدا کردن نقش رستم راحت کرده‌اند. از ترمینال شهید کاراندیش شیراز هم می‌توانید با مینی‌بوس یا تاکسی بین شهری به نقش رستم بروید. در برنامه‌ریزی بازدید از نقش رستم به این نکته توجه کنید که ۳۰ دقیقه قبل از پایان ساعت بازدید دیگر بلیطی فروخته نمی‌شود. بهتر است برای گرفتن عکس‌های بهتر صبح زود به اینجا بروید. برای دوری از شلوغی محوطه هم می‌توانید صبح زود یا حوالی ساعت ۲ بعدازظهر را انتخاب کنید.