نگاهی به تجربه حذف ۶ صفر از لیر ترکیه

رییس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی در گفت‌و‌گو با خبرنگاران تاکید کرده است حذف 4 صفر از پول ملی با هدف تسهیل مبادلات انجام می‌شود و سبب کاهش ارزش پول ملی نخواهد شد.

وی در این گفت‌و‌گو، کاهش تورم را از دیگر پیامدهای مهم حذف 4 صفر از پول ملی عنوان کرده است، اما به نظر می‌رسد این تاثیرگذاری در نتیجه اثرات روانی افزایش ارزش پول ملی روی خواهد داد.

حذف چند صفر از پول ملی در سال‌های گذشته در برخی کشورهای جهان که با تورم‌های مزمن روبه‌رو بوده‌اند به اجرا گذاشته شده و امری عادی است، اما نحوه اجرای این طرح و آماده‌سازی روانی مردم برای پذیرش این تحول، کار دشواری است که تمهیدات لازم را می‌طلبد. به گفته رییس کل بانک مرکزی حذف 4 صفر از پول ملی در یک روند دو ساله انجام خواهد شد و بعد از آشنایی مردم با آن، پول جدید جایگزین اسکناس و مسکوکات فعلی خواهد شد. حذف صفر از پول ملی برای آخرین بار در ترکیه صورت گرفت و دولت این کشور موفق شد در یک روند 5 ساله با حذف 6 صفر از پول ملی، واحد جدید پول این کشور را جایگزین واحد پر صفر قدیمی کند.

ارزش لیر ترکیه در سال‌های 1966 تا 1980 در سایه سیاست‌های حمایتی دولت با روندی کند از 9 لیر به 90 لیر رسیده بود، اما با اجرای سیاست‌های اقتصاد آزاد توسط تورگوت اوزال (نخست‌وزیر وقت) ترکیه در اوایل دهه 80 ارزش پول ملی این کشور با سرعت زیاد کاهش یافت و در سال 1988 ارزش برابری یک دلار آمریکا به 1300 لیر و در سال 2001 به 1650000 لیر رسید.

با اجرای سیاست‌های اقتصاد باز و شناور شدن قیمت ارز در عمل خرید و فروش ارزهای خارجی در بازار سیاه از بین رفت و با لغو ممنوعیت نگهداری ارزهای خارجی، مردم که به دلیل کاهش مستمر ارزش لیر ترک، تمایلی به پس انداز کردن آن نداشتند به جای خرید طلا اقدام به خرید ارزهای خارجی و سپرده‌گذاری آن در بانک‌ها کردند.

اقدام دولت ترکیه در آزادسازی خرید و فروش ارز در جامعه این کشور و همچنین مجوز سپرده‌گذاری براساس ارز‌های خارجی علاوه بر کاهش قیمت کاذب طلا در بازار، پس‌اندازهای مردم را که با خرید طلا به صورت راکد در آمده بود به بازار پول منتقل کرد و با رونق گرفتن بازار سهام ترکیه و افزایش بازدهی آن به تدریج سرمایه‌گذاری در بورس به امری عادی تبدیل شد و همین موضوع بازار سهام ترکیه را به یکی از بازارهای مهم منطقه تبدیل کرد. برخی کارشناسان، کاهش تورم در ترکیه را نتیجه بارز حذف 6 صفر از پول ملی می‌دانند، اما نگاه به تحولات اقتصادی ترکیه نشان می‌دهد که این کاهش بیش از آنکه در نتیجه حذف صفر از پول ملی باشد در نتیجه اصلاح نظام اقتصادی ترکیه روی داده است. به عقیده کارشناسان حذف صفر از پول ملی به لحاظ ریاضی تاثیری در متغیرهای اقتصادی ندارد و تاثیر آن در قالب کاهش زمان برای انجام محاسبات قابل لمس است که خود کاهش هزینه‌های حسابداری بنگاه‌های اقتصادی و افزایش بهره‌وری را در پی دارد و تاثیر روانی حذف صفرهای متعدد از پول ملی نیز در کاهش تورم غیر قابل انکار است.

در سال‌های اول اجرای سیاست‌های اقتصاد باز در ترکیه و حذف یارانه‌ها و حمایت‌های دولتی از پول ملی، دولت تورگوت اوزال با انتقاد‌های شدید برخی محافل روبه‌رو شد و بسیاری از دست‌اندرکاران اقتصاد و سیاستمداران کهنه کار این کشور، اوزال را متهم به اجرای سیاست‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول در راستای نابودی اقتصاد ترکیه می‌کردند اما در مدتی کمتر از ده سال نتایج مثبت سیاست‌های اقتصادی اوزال مشهود شد و از اوایل قرن جاری تورم در ترکیه روندی کاهشی در پیش گرفت. در این مدت، ارزش برابری دلار از 1650000 لیر ترک در سال 2001 به 1350000 لیر ترک در سال 2004 رسید و این رقم در سال 2005 همزمان با اجرای قانون حذف 6 صفر از پول ملی ترکیه 1290000 لیر شد.

بعد از گذشت حدود 30 سال از روی کار آمدن تورگوت اوزال در ترکیه اکنون بسیاری از اقتصاددانان و فعالان اقتصادی این کشور، وی را پدر اصلاحات اقتصادی این کشور می‌دانند و موقعیت کنونی ترکیه را در سایه اجرای سیاست‌های وی می‌دانند که به‌رغم اعتراضات شدید آن را عملی کرد.
موضوع حذف صفر از پول رایج ترکیه نیز زمان ریاست‌جمهوری تورگوت اوزال و همزمان با نمود اثرات مثبت تصمیم‌گیری‌های اقتصادی مطرح شد؛ اما با مرگ ناگهانی وی این موضوع مسکوت ماند و دولت‌های بعدی نیز جرات اجرای این طرح را نداشتند.

دولت ترکیه در سال 2005 یک سال بعد از روی کارآمدن حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان با هدف حذف 6 صفر از پول ملی همزمان با لیر ترک، پول جدیدی را با نام «لیر جدید ترک» با نام مخفف YTL وارد بازار کرد؛ به گونه‌ای که در طول پنج سال علاوه بر لیر ترک با صفرهای متعدد، لیر جدید ترک نیز رایج بود و هر لیر جدید ترک معادل یک میلیون لیر ارزش داشت. در این مدت قیمت کالاها و خدمات به صورت «لیرترک» و «لیر جدید ترک» برچسب‌گذاری شد و مردم ترکیه از یک لیر جدید به نام «یک ینی ترک لیراسی» یا یک میلیون لیر نام می‌بردند.

در سال 2010 دولت ترکیه پس از پنج سال لیر ترک با صفرهای متعدد را به صورت کامل از گردونه اقتصاد خارج کرد و نام لیر جدید ترک نیز به «لیر ترک» تبدیل شد. اکنون در این کشور تمامی معاملات با لیر ترک انجام می‌شود و تنها تعداد کمی از افراد همچنان به یک لیر ترک، یک میلیون لیر ترک می‌گویند.

جایگزینی لیر جدید ترک به جای لیر ترک با 6 صفر تسهیلات گسترده‌ای را در انجام معاملات ایجاد کرد و مردم عادی که توانایی انجام محاسبات میلیونی در ذهن خود را نداشتند، اکنون می توانستند به راحتی خرید و فروش کنند و تغییرات کوچک در قیمت‌ها نیز که قبل از این به دلیل بالا بودن تعداد صفرها به صورت رقمی بزرگ در اذهان جلوه‌گر می‌شد، چندان تاثیری در قیمت‌ها نشان نداد و اثرات تورمی روانی این گونه افزایش قیمت‌ها کاهش یافت. بسیاری از کارشناسان اقتصادی اجرای سیاست حذف 6 صفر از پول ملی ترکیه همزمان با آغاز رونق اقتصادی در این کشور را از دلایل عمده موفقیت دولت این کشور در جایگزینی پول جدید به جای پول قبلی می‌دانند.

به عقیده آنان، کاهش تورم در ترکیه در نتیجه رونق اقتصادی این کشور و در سایه اجرای سیاست‌های صحیح عملی شده و حذف 6 صفر از پول ملی نیز با کاهش هزینه‌های چاپ و نشر پول، صرفه‌‌جویی در زمان انجام محاسبات تاثیری مثبت بر اقتصاد داشته است؛ به گونه‌ای که در ظاهر ارزش پول ملی ترکیه در برابری با دلار از 1650000 لیر در سال 2001 به 44/1 لیر در سال 2010 رسیده است.

عملکرد دولت ترکیه در اجرای قانون حذف صفر از پول ملی نشان می‌دهد که با حذف 4 صفر از پول ملی نه تنها ارزش پول ملی کاهش نمی‌یابد، بلکه به لحاظ مبادلات ریاضی افزایش نیز خواهد یافت؛ اما کاهش یا افزایش ارزش پول ملی متغیری است که خود بسته به سیاست‌های اقتصادی تغییر خواهد کرد.

منبع: دنیای اقتصاد