راز افزایش طول عمر ایرانیان

ابراهیم علیزاده در ادامه یادداشت خود در آرمان می‎نویسد: آمارتیاسن، برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال 1998، در بخشی از کتاب معروفش «توسعه یعنی آزادی» به علل افزایش طول عمر در برخی از کشورها اشاره کرده است.

از نگاه این اقتصاددان، یک عده از کشورها با رشد اقتصادی و درآمد سرانه بالاتر نسبت به دیگر کشورها طول عمر مردمان خود را افزایش داده‌اند و برخی کشورهای دیگر مانند چین قبل از اصلاحات و سریلانکا با وجود اینکه رشد اقتصادی و درآمد سرانه بالا نداشته‌اند، هم توانسته‌اند طول عمر را افزایش دهند.

به اعتقاد وی، علت اصلی افزایش طول عمر چینی‌ها و سریلانکایی‌ها حمایت‌های اجتماعی و خدمات اجتماعی مانند بهداشت و درمان بوده است.

در این کشورها هرچند مردم درآمد سرانه بالایی ندارند اما چون نرخ خدمات بهداشتی، درمانی و ... در این کشورها پایین بوده، بنابراین مردمان این کشورها توانسته‌اند به طول عمر بیشتری دست پیدا کنند.

در واقع علت اصلی افزایش طول عمر در چین قبل از اصلاحات و سریلانکا در فرایند حمایت - مبنا خلاصه می‌شود نه فرایند رشد - بنیان. آمارتیاسن در ادامه توضیح می‌دهد که فرایند رشد بنیان نسبت به فرایند حمایت - مبنا سودمندتر است، زیرا علاوه بر مرگ زودرس، رواج بیماری و بی‌سوادی، انواع بسیار دیگری از محرومیت‌ها مانند مسکن و پوشاک ناکافی نیز مستقیما به کمی درآمد مربوط است.

اما این یافته‌های آمارتیاسن این روزها ابهام افزایش طول عمر ایرانیان را می‌تواند پاسخ دهد. چند روز پیش وزیر اقتصاد ایران در یک اجلاس خارجی آمار داد که طول عمر ایرانیان طی 12 سال از 70 به 73 سال افزایش یافته است.

این در حالی است که از نگاه برخی نمایندگان مجلس ایران از جمله رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس رشد اقتصادی ایران در سال گذشته منفی بوده است. اقتصاددانانی چون دکتر مسعود نیلی نیز معتقد هستند که نرخ رشد اقتصادی ایران در سال گذشته در بهترین حالت صفر بوده است. مراجعه به آمارهای درآمد سرانه ایرانیان نیز نشان می‌دهد که از این نظر ایران چندان وضع مطلوبی ندارد.

نگاهی به آخرین آمار بانک جهانی از درآمد سرانه سالانه در کشورهای جهان نشان می‌دهد، ایران از میان 173 کشور در این رتبه بندی، در رده 96 قرار دارد .

در حالی درآمد سرانه ایرانیان در این گزارش 4520 دلار محاسبه شده که درآمد سرانه کشورهایی مانند لوکزامبورگ 76 هزار و 980 دلار، کویت 51 هزار و 365 دلار، جزایر فارو 46 هزار و 300 دلار، برونئی 31 هزار و 800 دلار، یونان 26 هزار و 950 دلار، ونزوئلا 11 هزار و 590 دلار و قزاقستان 7590 دلار اعلام شده است. از این نظر حتی کشورهایی مانند بوستوانا، سنت ویسنت، مالدیو، جامائیکا و مقدونیه هم از ایران وضعیت بهتری دارند.

نبود رشد اقتصادی بالا و درآمد سرانه پایین نسبت به کشورهای دیگر، در کنار افزایش طول عمر ایرانیان نشان می‌دهد که این افزایش طول عمر نشات گرفته از فرایند رشد - بنیان نیست بلکه فرایند حمایت - مبنا بوده که وضعیت را این گونه کرده است.

اما پس از اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها خدمات اجتماعی مانند هزینه درمان، هزینه‌های حمل‌ونقل عمومی و قیمت اقلامی مانند مسکن و پوشاک افزایش داشته‌اند که شاید در سال‌های گذشته این چنین نوسان‌هایی تجربه نشده بود.

در مورد افزایش هزینه درمان شاید اشاره به سخنان نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در اواخر فروردین ماه امسال کافی باشد. به گفته حسن تامینی‌لیچایی، « طی یک سال اخیر تعرفه‌ بخش‌های مختلف بیمارستانی افزایش نگران‌کننده‌ای پیدا کرده است، به طوری که مثلا در حوزه هتلینگ تعرفه‌های بیمارستان‌های دولتی حدود ۵۳ درصد و بیمارستان‌های خصوصی حدود ۷۰ درصد افزایش پیدا کرده است. »

تامینی لیچانی با بیان اینکه درمان کوچکترین بیماری‌ برای مردم رنج‌آور و مشکل شده، یادآور شده است: در حال حاضر وقتی یک ایرانی دچار بیماری نسبتا سختی می‌شود باید برای پرداخت هزینه‌های بیمارستان تمام زندگی خود را بفروشد که این موضوع موجب افزایش تعداد خانواده‌های زیر خط فقر می‌شود. در مورد مسکن نیز روز گذشته ابوالفضل صومعلو، معاون وزیر راه و شهرسازی رسما تایید کرد که اجاره بهای مسکن در سال گذشته بین 20 تا 25 درصد افزایش یافته است.

از سوی دیگر اجرای طرح‌هایی مانند مسکن مهر و سهام عدالت نتوانست وضعیت مسکن و معیشت مردم را آن طور که باید و شاید بهبود دهد.

حتی در ادامه اجرای این طرح‌ها کمبودهایی نیز اعلام شده است. علاوه بر این، در طرح‌های عمرانی نیز طبق آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس 70 درصد این طرح‌ در دهه 80 نیمه‌تمام مانده‌اند و شاید آن طور که مقامات دولتی بیان کرد‌ه‌اند این‌ها ناشی از کاهش درآمدهای نفتی ایران بوده است.

این‌ها نشان می‌دهد افزایش هزینه‌های اجتماعی ناشی از اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها و افزایش نرخ ارز و از سوی دیگر مواردی دیگری مانند گران‌ شدن قیمت مسکن، پوشاک و ... در نهایت ممکن است منجر به این شود که فرایند حمایت - مبنا برای رشد طول عمر ایرانیان در ادامه با مشکلاتی مواجه شود و این روند صعوی دیگر ادامه پیدا نکند.