احزاب ایران در آیینه تاریخ

پارسینه-گروه سیاسی: تا نیمهٔ سدهٔ نوزدهم، حزب سیاسی به مفهوم نوین به جز در دو کشور پدیده‌ای ناشناخته بود. گرد آمدن جمعی همفکر که یک برنامهٔ شناسنامه دار سیاسی را دنبال می‌کنند و برای به کرسی نشاندن این برنامه از طریق تاثیر گذاری بر قدرت سیاسی یا کسب قدرت سیاسی می‌کوشند و اقدام به سازماندهی سیاسی می‌کنند حتی در جوامع صنعتی هم رسم نشده بود.

از آن زمان تا نیمهٔ سدهٔ بیستم شاهد رشد انفجاری احزاب سیاسی هستیم نه فقط در کشورهای پیشرفته بلکه در جوامعی که به تازگی با سیاست به عنوان یک ساحت زندگی بشری آشنا شده بودند.

ایران هم از این قاعده مستثنی نبود. و بواسطه مواجهه با غرب با این پدیده آشنا شد. از سویی دیگر شور و شوق مشروطیت به سرعت به تاسیس احزاب سیاسی انجامید. اما حزب هم به مانند دیگر پدیده های وارداتی بسیار ابتر و ناقص وارد ایران شد.

از همان ابتدا کمتر حزبی را می توان پیدا کرد که بدنبال ایجاد یک حرکت جدی و ریشه ای باشد و بیشتر احزاب بدنبال اهداف کوتاه مدت و تصاحب سریع قدرت بوده اند.

از سوی دیگر قبل از انقلاب اسلامی ساختار قدرت بگونه ای بود که سرنوشت احزاب یا به منحل شدن ختم می شد یا اینکه می بایست در ساختار قدرت مضمحل می شدند و در این میانه یکی از تنها احزابی که منسجم عمل می کرد و برنامه ی بلند مدت و ریشه ای داشت حزب توده ا ی بود که وابستگی مطلق آن به نظام کمونیستی شوروی دلیل عدم موفقیتش در ایران شد.

این میراث ابتر بودن حزب به بعد از انقلاب هم رسید و انواع و اقسام احزاب زود گذر و فصلی پا به عرصه سیاست ورزی ایران گذاشتند.

بعضی دلیل ناکامی حزب ورزی در ایران را ناشی از نبود شاکله و ساختار رسمی و منسجم می دانند و عده ای دیگر بر این باورند که ساختارهای سنتی اجتماعی در ایران نیز به گونه ای بوده است که همواره، زمینه فعالیت نیروهای خودجوش، اما غیرمنضبط و نامنظم را در عرصه های گوناگون اجتماعی فراهم آورده است. احزاب سیاسی نیز از این زمینه عام اجتماعی مستثنا نیستند.

یک چنین سنت ریشه دار اجتماعی، مانند سایر سنن و عادات بومی، دارای مزایا و معایب خاص خود است.

از مزایای غلبه این سنت در سیاست ورزی ایرانی، حفظ استقلال فردی کنشگران در عرصه سیاسی و رهایی ایشان از نظام بوروکراتیک آهنین حزبی (قانون آهنین اولیگارشی) و به تبع آن اصلت یافتن کنش و و سلیقه و دیدگاه فردی در برابر نگاه سیستماتیک است، که از مزایای آن می توان از حفظ هویت فردی کنشگر و نیز انعطاف پذیری بالاتر فعالیت سیاسی نسبت به مسائل روز نام برد.

از معایب این سنت نیز می توان به ضعف در وحدت عملی و نظری به دلیل فقدان چارچوب و خط مشی ثابت و تأیید شده و به تبع آن، ایجاد هرج و مرج و فردگرایی افراطی در عرصه سیاست ورزی اشاره کرد که در نتیجه، امکان به اجماع رسیدن و مصالحه را به علت تعدد سلایق و افراد با مشکل مواجه خواهد کرد.و همچنین رفتارهای سیاسی کنشگران سیاسی را غیر قابل پیش بینی وبه تبع آن غیر قابل برنامه ریزی می کند.

به هر سو در عرصه سیاست ورزی امروز ایران، شاهد حضور هر دو نوع فعالیت سیاسی، چه در قالب احزاب رسمی شناسنامه دار (البته با مولفه های حزب ورزی ایرانی) و چه در قالب فعالیت های گروهی خودجوش و غیررسمی اما دارای سلیقه و خط مشی مشخص بوده ایم.

در این مقطع تاریخی ایران در آستانه انتخاباتی قرار دارد که بدلیل شرایط ویژه خارجی و داخلی کشور می توان آن را یکی از مهم ترین آوردگاه های انتخاباتی بعد از انقلاب اسلامی دانست.

طبیعی است که اوج فعالیت احزاب در این مقطع صورت می گیرد و ما هم بر آن شدیم حال که نام این احزاب مدام به گوش می رسد مروری بر سابقه، فعالیتها و تفکراتشان داشته باشیم.