پناهیان: ذات سینما غیردینی نیست

حجت اسلام پناهیان با حضور در تلویزیون به نظریه پردازی در باب سینما پرداخت. پناهیان معتقد بود ذات سینما نمایش رفتار است و این نمی تواند غیر دینی باشد.

پنجمین برنامه ققنوس با حضور حجت الاسلام پناهیان دیشب برگزار شد. سید محمد حسینی در ابندای برنامه با طرح این پرسش که اقتضائات و الزامات سینمای انقلاب اسلامی چیست بحث را آغاز کرد.

پناهیان گفت : من فکر می کنم ابتدا باید راجع به نسبت دین و سینما صحبت کرد . چون انقلاب ما دینی بود و از طرفی اگر بخواهم در مورد نسبت دین و سینما بگویم اعتقاد دارم سینما یگ پدیده کاملا دینی می تواند باشد . اینکه گفته می شود سینما ذاتا دینی نیست جدا از غلط بودنش آثار سوئی هم دارد . دین معنویات صرف نیست بلکه عمل صالح هم هست . سینما محل نمایش رفتارو واکنش های افارد در مواقع حساس است . کار سینما نمایش هیکل ها و قیافه ها نیست . پیامبر فرموده اند به غیر زبانتان دیگران را به دین دعوت نمایید و این یعنی با رفتارتان دین را به دیگران انتقال دهید .

وی ادامه داد : آیت الله بهجت فرموده اند : بهترین کلاس اخلاق مطالعه زندگی اولیای خداست . یعنی مطالعه رفتار بزرگان بهتر از خواندن جملات و گفتار آنهاست . سینما اصالتا محل نمایش رفتار است . اگر نگاه اینطور باشد سینما می تواند یک پدیده کاملا دینی باشد و دین را از طریق سینما انتقال داد . عده ای البته ساده انگاری میکنند و تا اسم دین می آید فکر می کنند در سینما باید روز قیامت و نور امام زمان (عج) را تصویر کنند که نشدنی است . پس باید دعوای بین سینما و دین را کنار گذاشت و انتظار را از سینما بالا برد .

مجری برنامه از الماسی در باره مولفه های عملیاتی سینمای به خدمت درآوردن سینما برای دین پرسید و الماسی در پاسخ گفت : سینما یک زبان ایت و می تواند مثل سایر پدیده ها دینی باشد . ابزار نمی تواند ضد دین باشد . جایی دینی می شود که از این زبان به درستی در جهت ارزش های اخلاقی دینی استفاده شود . برحسب تجربه این مساله را عرض می کنم . ما همه فکر می کنیم در سینما باید مستقیما به خود دین بپردازیم اما چرا در سینما اهداف دین که سعادت دنیوی و اخروی است را دنبال نکنیم .

همچنین حجه الاسلام پناهیان افزود : شاید تصور این باشد که با مطرح کردن رابطه سینما دین به یاد مقررات و احکام شرعی دینی بیافتیم که این اگرچه مهم است ولی این نسبت به موضوعات کلیدی تر فرعی است . یعنی ممکن است یک فیلم با موضوع دین و با رعایت احکام شرعی بسازند ولی در آن اهداف دینی دیده نشود کمااینکه چنین فیلم هایی در سالهای اخیر به اسم سینمای دینی یا نیمه دینی رواج یافته است .

وی افزود : ما باید قله هدف دین که قرب الهی و تحقق عبودیت و تحقق تقوا است را در نظر داشته باشیم . پیامبر ما برای تکمیل مکارم اخلاق آمده است و راه این تکمیل شدن از ایمان و تقوا و عبودیت می گذرد . اگر فیلمسازی به این اع=هداف نظر داشته اشد خود به خود سینمایش دینی می شود . در صورت عدم توجه به اهداف دین فیلم شما دینی نیست . حتی ممکن است سوژه فیلم شما دینی باشد مثل عزاداری امام حسین (ع) ، ولی عزاداری را به شکل یک پدیده فرهنگی و امام حسین (ع) را به شکل یک اسطوره معرفی کند . اینجا کارگردان زحمت زیادی کشیده ولی فیلمش دینی نیست .

جهانگیر الماسی هم گفت : سینما یک فن است و به صرف آگاهی نسبت به دین و به گمان اینکه از مفاهیم دینی مطلعیم نمی شود دروبین را روشن کرد . برای این کار دانستن فن و زیبایی شناسی و تاثیر گذاری بر مخاطب لازم است .

پناهیان نسبت به سخنان الماسی واکنش نشان داد و بیان کرد : مشکل ما فنون و زیبایی شناسی نیست . مشکل اینست که چه کسی می تواند فیلم دینی بسازد . اگر سینماگر متعهد و مسلمان شرایط ورود به سینما راداشته باشد او می تواند فنون را تسخیر کند یا با خلاقیت آنها را تغییر دهد .

وی افزود : پس سینمای دینی را به غایات و اهداف دین تفسیر کنیم . سینما اتفاقا بیشتر از آنکه در خدمت شهوات باشد می تواند در خدمت دین قرار گیرد . قصه و داستان اگر غیر دینی باشد جای تعجب دارد . قصه ، قصه آدم هاست و این آدم ها گمگشته هایی دارند که به دنبال آن می گردند . پیچیدگی های داستان هم به خاطر اینست که انسان به گمشده اش برسد .

وی ادامه داد : در داستان حادثه و شخصیت پردازی داریم . برای حادثه باید به سنن الهی آگاهی داشته باشید. شخصیت را هم کسی که معرفت به نفس داشته باشید می تواند طراحی و ترسیم نماید . عمق جذابیت سینما زمانی است که شما با دین به سراغ سینما بروید . قضاوت انسان نسبت به زیبایی مطلق است و این زیبایی را ما نمی توانیم کشف رمز کنیم ولی این زیبایی در نسبت با طبیعت است .

سپس الماسی از پناهیان سوال کرد که اینجا مساله مخاطب چه می شود ، فرهنگ و برخورد بینندگان فیلم کجا قرار می گیرد ؟

پناهیان در پاسخ گفت : سینمایی که نتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند یا سینما نیست یا سینمای موفقی نیست و البته سینما باید مخاطبان خود را سطح بندی کند . لذت بردن و سرگرم شدن خیلی اصالت دارد . دین هم لذت بخش و سرگرم کننده است . علی (ع) آنقدر در عبادت سرگرم بود که خار را از پای او درآوردند . سرگرم بودن با آگاهی منافاتی ندارد.

وی افزود : سینمای هالیوود هم آگاهی بخش است . البته آگاهی بد و توجه مخاطب را به جای بدی معطوف می کند . سرگرم شدن چیز بدی نیست به شرط آنکه حرف حساب زده شود . بحث من سرگرمی و صنعت سینما و مخاطب نیست . حرف اول اینست که می تواند سینمای دینی داشت و سینما بیشتر به درد دین می خورد تا دنیا ؛ سینما از سخنرانی به دین نزدیک تر است . مساله دیگر اینکه اگر سینما دینی شود سینما رشد بیشتری دارد و مخاطبانش اضافه خواهد شد که این هم به نفع دین است و هم به نفع سینما .

ایشان در ادامه چنین بیان کردند : چون سینما ذاتا با قصه سروکار دارد بنابراین نمی توان ذات بدی برای سینما قائل بود . ممکن است بتوانم بگویم اسلحه ذاتا دینی نیست و دینداران ناچارا از ان استفاده می کنند اما نمی توانیم بگوییم سینما ذاتا غیردینی است . سینما محل نشان دادن رفتارهاست و به همین خاطر می تواند دینی باشد .

وی افزود : در داستان تعلیق و پیچیدگی و بازی است . همه رشد بشر در بستر چنین بازی هایی است و اگر کسانی رشد انسان را در چنین فرآیندی نمی توانند نشان دهند داستان را نشناخته اند . الگوی اصلی داستان آن چیزی است که خدا برای حیات بشر در نظر گرفته است . پس از تناسب سینما و دین صحبت کردیم و گفتیم سینما بیشتر از انکه دنیایی باشد می تواند در خدمت دین قرار گیرد و در عین حال سینما نیز می تواند از دین بهره ببرد .

وی در ادامه به مساله سینمای انقلابی اشاره کرد و گفت : انقلاب چیزی جز جذاب ترین و حماسی ترین بخش دین نیست . پس انقلاب سینمایی ترین بخش دین است . شهادت و جهاد و ولایت در انقلاب است و انقلاب ما حقیقتی جدای از دین ندارد . اگر سینمای دینی داسته باشیم انقلاب و دین تحریف نمی شود . اگر بخواهید اخلاق را ترویج نمایید لاجرم باید انقلابی باشید . انقلابی بودن برای اینکه سینماگر و یک اثر سینمایی ، او را سادهتر و سالم تر به دین می رساند .

الماسی نیز در همین زمینه اشاره کرد : من زاویه نگاهم کمی فرق دارد . از چند زاویه به انقلاب می توان نگاه کرد . یکی آن بستر تاریخی و وقایع انقلاب است یکی بستر فکری انقلاب و دیگری شرایط تاریخی و سیاسی و اجتماعی انقلاب است . اما لازمه همه اینها اصالت در نگاه است . همه ما سر محصول فیلم بحث می کنیم و اینکه چه تاثیری روی مخاطب بگذاریم .

این بازیگر سینما و تلویزیون ادامه داد: سینما می تواند بیان کند که ضرورت وقوع انقلاب چه بوده است و مبنای فکری آن کجاست یا به جستجوی ریشه های آن بپردازد . یک نوع سینما قصه گوست و ظرفیت های حماسه و اسطوره در ان پیدا می شود . اما انچه به عقبه فکری و تاریخی و فرهنگی انقلاب مربوط می شود ان وجهی است که ما را به سینمای انقلابی نزدیک تر می کند . شاید مهم ترین وجه انقلاب اسلامی عدالتخواهی آنست .

مجری برنامه از حجه الاسلام پناهیان پرسید با توجه به اینکه شما انقلاب را وجه حماسی و بیشتر نمایشی دین معرفی کردید ، مولفه های سینمای انقلابی را در چه چیزهایی می دانید؟

پناهیان در پاسخ گفت : بالاخره بعد ا دینی بودن سینمایی انقلابی است که در بخواهد در بستر وقایع تاریخی انقلاب پیام خود را بدهد . شما وقتی بخواهید پیام خداپرستی بدهید باید نگاه کنید که موانع خداپرستی مردم چیست که در جواب به ولایت طاغوت می رسید . پس سینماگر باید بداند که اولین همت او باید جنگیدن علیه صهیونیست ها به عنوان ولایت طاغوت باشد .

وی ادامه داد: اگر بخواهید درباره حجاب حرف بزنید بایستی حتما به ریشه های فساد در جامعه بشری اشاره نمایید . امکان ندارد بتوانید پیان اخلاقی انسانی با همان هدف عالیه دینی را منتقل کنید مگر آنکه با نظام استکباری درگیر شوید . این همان چیزی است که امام (ره) به عنوان تبیین هنر متعهد فرموده اند . ایشان فرمودند هنر متعهد یعنی مبارزه با استکبار .

میهمان برنامه پنج شنبه شب ققنوس افزود : شما نمی توانید کوچکترین پیام عاطفی بدهید به جریان سهمگینی که درصدد نابودکردن عاطفه است توجه داشته باشید . هالیوود برای از بین بردن عاطفه در حال تکثیر شهوت رانی است زیرا در چنین بستری سلطه خود را محقق می کند .پس پرداختن به موضوع عاطفه اگر واقع بینانه صورت گیرد یک کار ضد صهیونیستی است .

پناهیان بیان داشت : فیلم انقلابی فیلمی است که واقعیت های اجتماعی را درست ببیند . پس من برای سینمای انقلابی علاوه بر دینی بودن یک پارامتر دیگر اضافه می کنم و آن نگاه درست به وقایع اجتماعی است .
وی افزود : بعضی اوقات فیلمی تارخی ساخته می وشد که وقایع تاریخی را هم تا حد زیادی درست بیان می کند ولی جهت گیری آن آنقدر ضعیف است که به حقایق نمی پردازد . اگر یک فیلم برهه ای از تاریخ را روایت کند و در آن اختلاف در بین افراد جانعه را نشان دهد ولی به ریشه های آن اختلاف اشاره ای نداشته باشد کارش ابتر است . در مورد انقلاب خودمان هم همینطور است . اگر کسی در دفا مقدس بود آیا این دلیلی برای آن می شود که او بتواند دفاع مقدس را درست روایت کند ؟ خیر اینطور نیست .

حسینی از پناهیان پرسید : موانع تحقق سینمای انقلابی چیست ؟

پناهیان در پاسخ ابراز داشت : من به جای بیان موانع به عوامل رسیدن به سینمای انقلابی اشاره می کنم . سینماگر انقلابی باید شرایط اولیه هنرمند دینی را داشته باشد و این یعنی فهم و جذب و درک زیبایی دین . دوم اینکه زیبایی دین را دیده باشد و بعد از حکمت و فن لازم برخوردار باشد . حکمت یعنی چیزی که خدا به بعضی می دهد و برای بدست اوردن آن اخلاص لازم است . هنر مندی که عادت کرده باشد با تشویق دیگران مطرح شود از حکمت دور خواهد شد .

وی افزود : نکته بعد هم آگاهی به فن است . من اگر استاد ادبیات باشم و نتوانم مثل حافظ شعر بگویم نباید مرا تقبیح کرد . چرا انتظار داریم هر سینماگر مسلمان فیلم دینی بسازد . در ضمن مساله درک پیام کار عمیقی است در حالیمه درک شهوات کار آسانی است . لذاست که ما برای انتقال پیام دینی سینماگر کم داریم ولی آنها برای انتقال پیام سطحی خود سینماگران زیادی دارند .

الماسی نیز در پایان گفت : من فکر می کنم فیلم هایی داریم که بتوان مصداق دینی به آنها داد ولو به شکل نسبی . اینکه برخی سینماگران ما که ابتدا متعهد و دینی بوده اند و بعدا تغییر مسیر داده اند به خاطر جذابیت و دنیاگرایی و همان داستان گوساله سامری است . سینما نیاز به تجربه گرایی دارد برای ساخت فیلم دینی نیاز به تجربه است .