آیا تهران برای بهبود رابطه با مصر از تهدید تل آویو دست بر می دارد؟

تحریریه پارسینه| رابطهٔ سیاسی جمهوری اسلامی ایران و مصر تا قبل از پیروزی انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، در بالاترین سطح روابط قرار داشت. اما پس از انقلاب روابط این دو کشور به پایین ترین سطح خود تنزل کرد. گفته می شود ایران در سال ۱۹۷۹ پس از استقبال انور سادات از محمدرضاشاه، پادشاه خلع شده ایران که موجب رنجش امام خمینی(ره) شده بود، سطح روابط خود را با این کشور مهم تنزل داد.

اما سالها بعد و پس از انقلاب خونین مصردر سال (۲۰۱۱) دو کشور تلاش‌هایی را در جهت گسترش روابط آغاز کردند. از سوی دیگر اختلافات میان قاهره و تهران به مرور پر رنگ تر شد. در روز ۶ اکتبر ۱۹۸۱ (۱۴ مهر ۱۳۶۰) و در سالگرد جنگ رمضان در مصر، انور سادات در یک رژه نظامی به دست چهار اسلامگرای مصری عضو جهاد اسلامی مصر ترور شد. جمهوری اسلامی ایران در استقبال از ترور انور سادات، خالد اسلامبولی، فرد ضارب انورسادات را مورد تمجید قرار داد و خیابان وزرای سابق در تهران را به نام وی نامگذاری کرد.همین موضوع کافی بود تا روابط نامطلوب ایران و مصر از قبل هم تیره و تارتر شود.

برخی مورخان هم مدعی هستند مصر و ایران روابطشان را از اوایل قرن سیزدهم شمسی آغاز کردند. این روابط با ازدواج شاه سابق ایران با خواهر شاه سابق مصر اوج گرفت و حتی جدایی آن دو هم نتوانست اوضاع را تیره و تار کند. اما وقوع انقلاب اسلامی و خروج محمدرضا پهلوی و حضورش در قاهره اوضاع را بین تهران و قاهره به شدت خراب کرد. این روابط تا زمان روی‌کار آمدن اخوان المسلمین در دهه ۹۰ شمسی قطع بود. اوضاع برای مدت بسیار کوتاهی بهتر شد و دوباره پس از وقوع اختلاف بین ایران و عربستان هر گونه بارقه‌ای برای بازگشت به روابط پیشین خاموش شد.

از سوی دیگر برقراری رابطه نچندان گرم ایران و مصر در سال ۱۳۸۲ رقم خورد و آهسته آهسته به مسیری رفت که به برداشتن تابلو خیابان خالد اسلامبولی منجر شود. هرچند آن موقع شهرداری تهران زیر بار نرفت. در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی، تلاش‌هایی در زمینه تغییر نام این خیابان صورت گرفت که ناکام ماند. در زمان فعالیت احمدی‌نژاد به عنوان شهردار تهران، شورای شهر وقت تهران تصمیم گرفت تا نام خیابان خالد اسلامبولی به انتفاضه تغییر یابد، ولی این تصمیم هم اجرایی نشد.

در تاریخ ۸ دسامبر ۲۰۰۸ میلادی، اعضای گروه موسوم به جنبش عدالت‌خواه دانشجویی، با برپایی تظاهراتی در برابر دفتر حافظ منافع مصر در تهران و در اعتراض به سیاست دولت مصر در مورد محاصره نوار غزه از سوی اسرائیل، شعار‌هایی علیه حسنی مبارک رئیس‌جمهور مصر و در حمایت جنبش و مقاومت فلسطین سردادند. در واکنش وزارت امور خارجه مصر با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که این وزارتخانه اعتراض خود را نسبت به تجمعات گاه به گاه نیرو‌های حکومتی در مقابل دفتر نمایندگی مصر در تهران را به اطلاع مسئول دفتر حافظ منافع ایران در قاهره رسانده است.

اینها همگی نمونه ای از تنش های سیاسی در مقابل آرامش در روابط فیمابین و چوبی لای چرخ عادی سازی رابطه میان تهران و قاهره بوده که تا امروز به نوعی این روال در زمانهای متفاوت ادامه داشته است. پس از سفر اخیر هیثم بن طارق سلطان عمان به مصر و دیدار او با عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر، منابع دیپلماتیک، روز (سه‌شنبه) گذشته خبر دادند که یکی از مهم‌ترین مسائل مطرح‌شده در دیدار دو طرف بازگشت روابط تهران و قاهره بوده است.

منابع آگاه به روزنامه «العربی الجدید» خبر دادند که در گفتگو‌های طرفین درباره برخی مسائل مهم بحث و تبادل نظر شد که از جمله این موضوعات «عادی‌سازی روابط مصر و ایران» بود. منابع دیپلماتیک به العربی الجدید اطلاع دادند: «قاهره اکنون و بار دیگر برای ارتقای سطح روابط دیپلماتیک با تهران تا سطح تبادل سفیر آماده شده است. نمایندگی دیپلماتیک فعلی در دو کشور در سطح کاردار در رتبه سفیر است.»

این منابع که اشاره‌ای نیز به نام آن‌ها نشده، مدعی شده اند «با وجود مجاری ارتباطی مستقیم میان مصر و ایران، در سفر هیثم بن طارق به مصر گفتگو‌هایی پیرامون این مسئله صورت گرفت.» به گفته این منابع، «گفت‌وگوی السیسی و سلطان هیثم حول موضوع روابط با ایران، پس از تماس تلفنی برخی مقامات مصری با همتایان ایرانی‌شان صورت گرفت؛ تماس‌هایی که در جریان آن‌ها مسئله توسعه روابط قاهره و تهران بر پایه همکاری در چند زمینه از جمله سیاسی، راهبردی، امنیتی و برخی مسائل مرتبط با پرونده‌های ضروری منطقه‌ای مانند یمن، عراق، سوریه از جمله اقتصاد و بازرگانی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.»

منابع یادشده همچنین اشاره کردند که سفر سلطان عمان به مصر و دیدار او با السیسی می‌تواند به‌زودی منجر به برداشته شدن یک گام در مسیر روابط ایران و مصر شود. العربی الجدید، هجدهم ماه می، به نقل از دیپلمات‌های مصری از برگزاری نشستی جدید میان مقامات ایرانی و مصری در سطح امنیتی با میانجیگری عراق خبر داده بود و اشاره کرده بود که به صورت اولیه توافق شده این دیدار در اوایل ماه ژوئیه آینده صورت گیرد.

منابع بلندپایه عراقی نیز، پنجم ماه می‌جاری، به العربی الجدید خبر داده بودند که نمایندگان طرف‌های مصری و ایرانی در ماه گذشته با میانجیگری دولت «محمد شیاع السودانی» نخست وزیر عراق، نشستی را در بغداد برگزار کردند. این روزنامه به نقل از یک دیپلمات مصری که خواست نامش فاش نشود؛ نوشته بود: «میانجیگری عراق پس از تلاش‌های سلطان عمان صورت گرفت که ابتکار عمل در مسیر توسعه روابط بین دو کشور را به دست گرفت.»

در همین رابطه پایگاه خبری اماراتی thenational چند روز پیش با رد اظهارات سامح شکری وزیر خارجه مصر در مورد نبود هیچ نوع مذاکراتی بین تهران و قاهره، با استناد به اظهارات دو مسئول مصری خبر داد، قاهره در این مذاکرات خواهان همکاری تهران در گسترش روابط اقتصادی و تجاری مصر با کشور‌هایی مانند عراق، سوریه و لبنان است. این رسانه اماراتی همچنین به نقل از دو مسئول مصری ادعا کرد، مصر تلاش خواهد کرد ایران را متقاعد کند از حمایت و پشتیبانی خود از حماس و جهاد اسلامی دو گروه فلسطینی اصلی فعال در نوار غزه به عنوان منطقه مجاور مصر دست بردارد یا حداقل دامنه این حمایت را کاهش دهد.

بر اساس ادعاهای این رسانه، قاهره درگیری دو گروه فلسطینی با اسرائیل را تهدیدی برای امنیت مصر تلقی می‌کند. در کنار این مسئله نباید فراموش کرد که روابط ایران و مصر تابعی از روابط سعودی‌ها با تهران است. در ماه‌های اخیر ایران و عربستان به سمت بازگشت به روابط دیپلماتیک قدم های جانانه ای برداشتند و حتی دیپلمات های دو کشور بر سر کار خود برگشتند. این اتفاق به دیگر متحدان ریاض چراغ سبز داد که می‌توانند برای دوستی با ایران اقدام کنند. مصر در بین این کشورها از اهمیت بیشتری قرار دارد.

نباید فراموش هم شود که هم مصر و هم عربستان روابط خود را با اسرائیل در زمینه های مختلف و چه محسوس و چه در خفا حفظ کرده و بر آن تأکید دارند.