عدم تحمل لاکتوز در نوزادان و کودکان

عدم تحمل لاکتوز به وضعیتی گفته می‌شود که بدن، به دلیل کمبود یا عدم تولید آنزیمی به نام لاکتاز نمی‌تواند قند موجود در شیر و سایر لبنیات (به نام لاکتوز) را هضم کند. لاکتاز در حالت طبیعی توسط سلول‌های آستر روده کوچک تولید می‌شود و در آنجا لاکتوز را به ماده‌ای تبدیل می‌کند که بتواند جذب خون شود. کمبود لاکتاز باعث می‌شود لاکتوز گوارش نشده و علائم آزار دهنده‌ای برای فرد ایجاد شود که در برخی نژاد‌ها این مسئله شیوع بیشتری دارد.

تفاوت آلرژی با عدم تحمل لاکتوز
آلرژی واکنش سیستم ایمنی بدن است، ولی عدم تحمل لاکتوز یک عارضه گوارشی است. با این حال، علائم آن‌ها می‌توانند مشابه باشند. برای مثال درد‌های شکمی یا عارضه اسهال پس از مصرف محصولات لبنی ممکن است به دلیل آلرژی به شیر یا عدم تحمل لاکتوز ایجاد شود. اگر کودکتان پس از هر بار خوردن فرآورده‌های لبنی یک راش خشک و خارش دار، یا خارش و ورم صورت، لب ها، دهان یا علائمی مانند کهیر، آبریزش چشم یا آبریزش بینی را تجربه می‌کند ممکن است به یکی از پروتئین‌های موجود در شیر گاو آلرژی داشته باشد.

عدم تحمل لاکتوز در نوزادان به چه معناست؟
عدم تحمل لاکتوز در واقع ناتوانی در هضم لاکتوز (قند) موجود در شیر است. در این وضعیت، سیستم گوارش کودک قادر به تولید آنزیم لاکتاز نخواهد بود. این آنزیم وظیفه اصلی هضم شیر را بر عهده دارد. عدم تحمل لاکتوز در نوزادان بسیار نادر است. این عارضه معمولاً، تا پیش از رسیدن کودک به دو سالگی و از شیر گرفتن او، دیده نمی‌شود. با وجود این، برخی از نوزادان از همان بدو تولد دچار عدم تحمل لاکتوزند. به این معنی که حتی قادر به تغذیه از شیر مادر نیستند و باید از شیر خشک‌های مخصوصی استفاده کنند که بدون لاکتوز تولید می‌شوند.

در انگلستان، یک کودک از هر ۵۰ کودک به عدم تحمل لاکتوز مبتلاست. این در حالی است که کودکان ساکن قسمت‌هایی از آسیا و ناحیه آفریقاـ کارائیب بیشتر در معرض این عارضه اند. به علاوه، کودکانی که بیماری زمینه‌ای مانند کرون یا سلیاک دارند معمولا به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند. سیستم گوارش این کودکان، در کنار دیگر غذاها، برای لبنیات نیز محدودیت دارد.

عدم تحمل لاکتوز وراثتی: عدم لاکتوز وراثتی با ژنتیک کودک در ارتباط است و معمولاً در خانواده به ارث می‌رسد. اگر بیماری کودکتان از این نوع باشد، بدنش از همان بدو تولد آنزیم لاکتاز نداشته است. به همین دلیل کودکتان قادر به تحمل شیر و محصولات لبنی نیست.

عدم تحمل لاکتوز مقدماتی: این حالت زمانی رخ می‌دهد که تولید لاکتاز در روده، به دلیل مصرف کم فراورده‌های لبنی مانند شیر و پنیر، کاهش می‌یابد. این عارضه معمولاً با رسیدن به بزرگسالی رخ می‌دهد و در موارد بسیار نادری نوزادان هم آن را تجربه می‌کنند. به این حالت عدم تحمل لاکتوز موقتی هم گفته می‌شود.

عدم تحمل لاکتوز ثانویه: گاهی در معده یا روده فرد بیماری زمینه‌ای مانند کرون، سلیاک تشخیص داده نشده یا هر نوع عفونتی وجود دارد. این بیماری زمینه‌ای از تولید آنزیم لاکتاز ممانعت کند. در چنین موقعیتی، عدم تحمل لاکتوز ثانویه پیش می‌آید.
برخی دارو‌ها نیز می‌تواند باعث کاهش سطح لاکتاز تولیدی بدن شود و این منجر به عدم تحمل موقت لاکتوز شود.

موارد زیر شایع‌ترین علائم عدم تحمل لاکتوز است. اگرچه ممکن است علائم هر فرد با فرد دیگر متفاوت باشد. علائم متداول عدم تحمل لاکتوز که حدود ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت پس از صرف غذای حاوی لاکتوز ظاهر می‌شود به صورت زیر است:

تهوع
دل درد
نفخ
احساس باد شکم
اسهال

شدت علائم بسته به میزان لاکتوز مصرف شده و میزان عدم تحمل لاکتوز متغیر است. علائم عدم تحمل لاکتوز ممکن است مشابه مشکلات پزشکی دیگری به نظر برسد؛ بنابراین برای تشخیص درست حتما باید کودک تحت نظر پزشک باشد.

متداول‌ترین آزمایش‌های تشخیص عدم تحمل لاکتوز که به صورت سرپایی انجام می‌شود، شامل اندازه گیری میزان جذب لاکتوز در دستگاه گوارش است.

آزمایش عدم تحمل لاکتوز: این آزمایش جذب لاکتوز در دستگاه گوارش را اندازه گیری می‌کند. پس از چند ساعت حالت ناشتا، محلول حاوی لاکتوز به بیمار داده می‌شود. سپس مدفوع او در ۲۴ ساعت آینده مورد آزمایش قرار می‌گیرد. لاکتوز گوارش نشده که توسط باکتری‌های روده بزرگ تخمیر می‌شود اسید لاکتیک و اسید‌های چرب دیگر ایجاد می‌کند که در نمونه مدفوع قابل شناسایی است. همچنین میزان گلوکز در نتیجه عدم جذب لاکتوز نسبت به حالت طبیعی متفاوت خواهد بود.

تست هیدروژن: در تست هیدروژن یا تست تنفسی هیدروژن یک محلول حاوی لاکتوز فراوان به بیمار داده می‌شود. سپس تنفس او در فواصل مشخصی در دستگاهی ارزیابی و آنالیز می‌شود تا میزان هیدروژن آن مشخص شود. از آنجایی که لاکتوز گوارش نشده در روده بزرگ توسط باکتری‌ها تخمیر می‌شود، گاز‌های مختلفی از آن ایجاد می‌شود که از جمله این گاز‌ها هیدروژن است. هنگامی که میزان هیدروژن موجود در تنفس فرد زیاد باشد به این معنیست که لاکتوز درست گوارش نشده است.

آزمایش اسیدیته مدفوع: در این آزمایش که در نوزادان و کودکان کم سن انجام می‌شود، میزان اسیدی بودن مدفوع اندازه گیری می‌شود. اسید لاکتیک و گلوکز که در اثر تخمیر لاکتوز گوارش نشده حاصل می‌شوند و اسید‌های چرب دیگر در نمونه مدفوع قابل شناسایی هستند.

اندوسکوپی: اندوسکوپی درواقع نوعی بیوپسی یا نمونه برداری است. در این روش، وسیله‌ای به معده کودک فرستاده می‌شود که سطح لاکتاز را به صورت مستقیم اندازه می‌گیرد. اگر این نوع آزمایش تجویز شود، شما باید کودکتان را نزد متخصص گوارش ببرید.

متأسفانه، این عارضه قابل درمان یا پیشگیری نیست، اما در صورت ابتلای کودکتان به آن کار‌هایی هست که می‌توانید برای کمک به او انجام دهید تا شدت علائم کمتر شود. برخی از این کار‌ها شامل موارد زیر است:

برچسب مواد غذایی را بخوانید: شما باید از محصولات لبنی و تمام مواد غذایی دیگری که حاوی لاکتوز هستند پرهیز کنید. به عنوان مثال، برخی از غذا‌های ظاهرا بی ضرر حاوی فرآورده‌های شیر هستند مثل پودر‌های آماده پنکیک و کیک، غلات صبحانه یا کورنفلکس ها، سوپ و پوره سیب زمینی آماده، مارگارین، سس سالاد، نان‌ها و گوشت‌هایی مانند کالباس و ژامبون. در برچسب روی محصولات غذایی به دنبال ترکیباتی مانند آب پنیر، دلمه پنیر، فرآورده‌های جانبی شیر، مواد جامد خشک شیر یعنی مواد جامد شیر مثل پروتئین، چربی، قند، مواد معدنی و ویتامین‌های شیر باشید که از خشک کردن کامل شیر به دست می‌آید و از دادن آن‌ها به کودکتان خودداری کنید.

پودر شیر بدون چربی استفاده کنید: محصولات حاوی ترکیبات شیر یا سایر آلرژی زا‌های رایج باید به روشنی در برچسب محصول قید شود، اگر این گونه نبود، آن محصول را نخرید، چون این قانون کار شما را بسیار ساده‌تر می‌کند.

واکنش‌های کودک را زیر نظر بگیرید: برخی از افرادی که عدم لاکتوز دارند می‌توانند مقادیر کمی از لاکتوز را بدون مشکل هضم کنند، درحالی که بقیه به کمترین مقادیر نیز حساس هستند. شما احتمالاً با آزمون و خطا یاد می‌گیرید که کودکتان چه مقدار از مواد غذایی لبنی را می‌تواند بدون مشکل تحمل کند. به عنوان مثال، برخی پنیر‌ها کمتر از انواع دیگر پنیر لاکتوز دارند بنابراین هضم شدن آن‌ها ممکن است آسان‌تر باشد. به طورکلی، ماست پروبیوتیک آسان‌تر از شیر و دیگر فرآورده‌های لبنی هضم می‌شود، زیرا باکتری‌های سالم موجود در آن به تولید لاکتاز کمک می‌کنند.

تمام مواد مغذی مورد نیاز کودک را تأمین کنید: اگر متوجه شدید که با رشد کودک باید محصولات لبنی را از رژیم غذایی او حذف کنید، باید مطمئن شوید که او منابع دیگر کلسیم را که به تقویت و رشد استخوان‌ها و دندان‌ها کمک می‌کند، به مقدار کافی دریافت خواهد کرد. منابع غیرلبنی کلسیم شامل سبزیجات برگ دار، آب میوه و شیر غنی شده با سویا، توفو، کلم بروکلی، ماهی قزل آلا، پرتقال و نان‌ها و مواد غذایی غنی شده با کلسیم است.

سایر مواد مغذی که باید در صورت حذف مواد لبنی از رژیم غذایی کودک مورد توجه باشند ویتامین A و D، ریبوفلاوین یا همان ویتامین B ۲ و فسفر است. مشاوره با یک متخصص تغذیه می‌تواند مفید باشد. همچنین در حال حاضر محصولات لبنی بدون لاکتوز در بسیاری از فروشگاه‌های مواد غذایی موجود است. این محصولات تمام مواد مغذی فراورده‌های لبنی معمولی را منهای لاکتوز آن‌ها دارند و در نهایت، اگر متوجه شوید که تأمین تمام مواد مغذی مورد نیاز کودک بدون خوردن فرآورده‌های لبنی دشوار است، با پزشک خود در مورد اینکه آیا استفاده از مکمل‌ها می‌تواند برای کودکتان مفید باشد صحبت کنید.