پاشنه آشیل قوه قضاییه، قضات هستند

حدود یک سال از ریاست غلامحسین محسنی اژه‌ای بر قوه قضاییه می‌گذرد. گذشت این زمان امکان مقایسه با دوره و روسای قبلی دستگاه قضا را به وجود می‌آورد و می‌توان ارزیابی نسبی از عملکرد این دستگاه در دوران ریاست غلامحسین محسنی‌ اژه‌ای داشت. در همین زمینه پارسینه امیررضا واعظی آشتیانی، سیاستمدار اصولگرا گفت‌و‌گو کرده‌است. او معتقد است توجه به معاش قضات برای جلوگیری از بروز فساد احتمالی از اهمیت به سزایی برخوردار است.

به نظر شما عملکرد قوه قضاییه در حدود یک‌سال ریاست غلامحسین محسنی‌ اژه‌ای چگونه بوده‌است؟ مدیریت یک ساله اژه‌ای در کل چگونه ارزیابی می‌کنید؟

همه دستگاه‌ها نقاط قوت و ضعف خود را دارند و با نقد و بررسی می‌توان نقاط ضعف را تبدیل به قوت کرد. موفقیت یک قوه در گروه ساختار و نیروی انسانی آن است. هر چه نیروی انسانی کارآمدتر باشد، کارایی آن دستگاه افزایش پیدا می‌کند. قوه قضاییه از جمله قوایی است که قطعا باید نسبت به قوای دیگر نقاط ضعف کمتری داشته باشد، چرا که این قوه مآمن رسیدگی به مشکلات مردم در حوزه قضا است.

در زمانی که آقای اژه‌ای ریاست این قوه را بر عهده گرفتند، شرایط بهتر شده است. چون یکی از کارهای خوب در زمان ایشان، ایجاد گفتمان در حوزه قضا است. این دستگاه نشست‌های مختلفی با اقشار مختلف مردم برگزار می‌کند، بازدیدهای سرزده از حوزه‌های مختلف دارد و در عین حال خود آقای اژه‌ای از بدنه قوه قضاییه است و سابقه زیادی دارد و این فاکتور بسیار مهمی است، چون این قوه را به خوبی می‌شناسد. بنابراین انتظار از ایشان، بیشتر شده است. چرا که در مسئولیت‌های متعددی حضور داشته و به عنوان قاضی‌القضات مسائل قاضی را پیگیری می‌کند.

فکر می‌کنید قوه قضاییه در افزایش اعتماد عمومی چه نقش یا جایگاهی دارد؟

قوه قضاییه از جمله دستگاه‌هایی است که می‌تواند علاوه بر جلب اعتماد عمومی، سطح آن را افزایش دهد. مردم از این قوه انتظار دارند در حوزه‌های مختلف مثل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... با عدالت رفتار کند. در دوره ریاست آقای اژه‌ای اطلاع‌رسانی بیشتر شده است و با رسانه‌های مختلف نشست‌های زیادی برگزار می‌کند و مردم از کم‌وکیف یک سری مسائل با خبر می‌شوند. این قوه یکی از بازوهای نظام است و از جمله بازوانی است که هرچه به عدالت برخورد کند، نگاه مردم به این دستگاه بهتر خواهد شد و به آن اعتماد بیشتری می‌کنند. قوه قضاییه در تمامی کشورها خصوصا ایران، از ورود به مباحث و موضع‌گیری‌های سیاسی و جناحی قطعا پرهیز می‌کند. چرا که این دستگاه باید بی‌طرف باشد و طبق آنچه که عدالت اقتضاء می‌کند، عمل کند.

با توجه به اصل تفکیک قوا، فکر می‌کنید اقدامات دستگاه‌های دیگر، تاثیری بر عملکرد قوه قضاییه دارد؟ دستگاه‌ها و نهادهای مختلف می‌توانند در کم و کیف عملکرد قوه قضاییه تاثیرگذار باشند؟

هرچه نظارت قوه قضاییه بر عملکردهای مدیران براساس آنچه قانون و بازرسی کل‌کشور به این دستگاه اجازه داده، بیشتر و سازماندهی‌‌ شده‌تر شود، قطعا ضریب خطا کاهش پیدا می‌کند. دو دستگاه وجود دارد که یکی در حوزه مالی و اقتصادی و دیگری در حوزه قضایی و قوانین، مسوولیت نظارت را برعهده دارند. حوزه اقتصادی مربوط به بودجه و اعتبارات است که دیوان محاسبات به عنوان زیرمجموعه قوه مقننه، اجرای درست قانون و مقررات که توسط مجریان قانون را برعهده دارد و دستگاه ناظر آن بازرسی کل کشور است.

این دو سازمان به لحاظ نظارتی نقش مهمی دارند و انتظار می‌رود کارشان را به درستی انجام دهند. هر چه مدیران قوه مجریه طبق قانون عمل کنند، کار قوه قضاییه کمتر خواهد بود ولی اگر مدیران دستگاه اجرایی به گونه‌ای عمل کنند که دستگاه قضا و بازرسی کل کشور بیشتر شود، چالش‌های بیشتری به دنبال خواهد داشت.

در هر صورت، مهم این است که بازرسی‌های درون سازمان‌ها و دستگاه‌ها تقویت شود و قوام بیشتری داشته باشد تا مشکلات و معضلات کمتر شده و به تبع آن قوه قضاییه بتواند بیشتر به امور جاری مردم بپردازد. متاسفانه از گذشته تا امروز شاهد این هستیم که قوای مختلف به دلیل عدم اجرای تعهدات مدیریتی و اجرایی، گاهی تصمیماتی می‌گیرند که کار بازرسی کشور و قوه قضاییه را بیشتر می‌کند. دستگاه قضایی راه طولانی دارد. برای اینکه این دستگاه اثربخش‌تر باشد باید هم قوه مجریه و هم مقننه همراه این قوه باشند.

به نظر شما چه گام‌های مثبت و محسوسی در دوره ریاست محسنی اژه‌ای برداشته شده است؟

مسائل جاری که به آحاد مردم و نزاع و دعواهای مختلف بین مردم جامعه برمی‌گردد، نشان می‌دهد که قوه قضاییه اقداماتی جهت تعدیل شرایط و اقدامات مناسب قضایی انجام داه‌است. مثلا اطلاع‌رسانی‌هایی که از طریق پیامک، فضای مجازی و رسانه‌های مختلف در بحث قوانین انجام می‌دهد و به شهروندان در زمینه قانون آگاهی‌بخشی می‌کند، از جمله اقدامات مثبت است. این اطلاع‌رسانی خوب و مناسب است و می‌تواند در حوزه اجتماعی مثبت باشد. همچنین این قوه در راستای آگاهی بخشی فعالیت‌های فرهنگی هم انجام داده است.

هر چه قوانین خصوصا در حوزه شهروندی در قوه قضاییه شفاف‌تر باشد و مردم مطلع‌تر باشند، شاهد جرایم کمتری خواهیم بود و متعاقبا کار قوه قضاییه کمتر می‌شود.

همچنین آقای محسنی اژه‌ای بارها اشاره کرده که یکسری قوانین نیازمند اصلاح است. فعالیت‌های فرهنگی و اطلاع‌رسانی در حوزه شهروندی و رسیدگی به موقع در برخی پرونده‌ها از گام‌های مهم و بارز ریاست ایشان است. علاوه بر این موارد، در تمام دنیا این اتفاق می‌افتد که قوه قضاییه در مواجهه با یک سری اتفاقات باید سریعا تصمیم‌گیری کند، چرا که تصمیم‌گیری به موقع علاوه بر افزایش اعتماد عمومی، گویای سرعت عمل در تصمیم‌گیری قضات است. این موضوع هم‌اکنون در دستگاه قضا در حال انجام است. به طور کلی، به موقع تصمیم گرفتن، زمان را از دست ندادن و توجه به افکار عمومی از جمله اتفاقات خوب قوه قضاییه در دوره ریاست اژه‌ای است. امیدوارم این روند مقطعی نباشد و به فرآیند ثابت تبدیل شود.

رییس قوه قضاییه بعد از روی کار آمدن تشکیل و برگزاری برخی دادگاه‌ها خصوصا دادگاه‌های ویژه اقتصادی را حذف کرد، فکر می‌کنید این حذف کار درستی بوده‌است؟

بستگی به عملکرد این دادگاه‌ها دارد. شاید وجود یک سری اتفاقات و اختلالات باعث اصلاح و عدم تشکیل این دادگاه‌ها شده‌است و یا تداخلی با وظایف دیگر دستگاه‌ها داشته‌است. این دادگاه‌ها در مورد سالم‌سازی در ساختارهای اجرایی کشور بسیار اهمیت دارد و می‌تواند اثرگذار باشد. هرچه مدیران و مجریان، قوانین را به درستی اجرا کنند و اجازه نفوذ و رانت و فرصت‌طلبی حقوقی و حقیقی را ندهند، نیاز به این دادگاه‌ها در قوه قضاییه کمتر خواهد شد. قطعا قوه قضاییه هم در مورد موضوعات این چنینی کار کارشناسی انجام می‌دهد و آسیب‌شناسی می‌کند. من چون در قوه نیستم و اطلاعات قضایی تخصصی ندارم نمیتوانم به درستی بگویم کار درست یا نادرستی بوده اما اگر این دادگاه‌ها حذف شده است، پشتش یک نگاه کارشناسی بوده‌است.

پیشنهاد عملی شما برای بهبودی و افزایش کارآمدی قوه قضاییه چیست؟

معاش قضات یکی از موارد حائز اهمیت است. قضات باید به گونه‌ای تامین معاش شوند که بهترین و صادقانه‌ترین احکام را صادر کنند تا مردم نسبت به آن‌ها نگاه بهتری داشته باشند. البته در همه دستگاه‌ها افرادی وجود دارند که کارشان را به خوبی انجام می‌دهند اما کسانی هم هستند که تصمیمات خودسرانه‌ای می‌گیرند که موجب نارضایتی خواهد شد. رسیدگی به معیشت آن‌ها بسیار اهمیت دارد.

قضات نماد عدالت هستند و قوه قضاییه باید به این موضوع توجه کند. چرا که بخش قابل توجهی از وظیفه این قوه، قضاوت است. بنابراین این قضاوت باید به گونه‌ای باشد که اطمینان خاطر را بین آحاد جامعه ایجاد کند. برای رسیدن به این مورد، توجه به قضات از جنبه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... بسیار حائز اهمیت است و اعتماد به قضات را باید افزایش داد. من فکر می‌کنم پاشنه آشیل قوه قضاییه به لحاظ اجرای قانون و اجرای حکم، قضات منصف باشد. باید به قضات شریفی که نیازمند حمایت هستند، توجه کرد. هر چه حمایت خصوصا حمایت اقتصادی به درستی و منصفانه انجام شود، می‌توان شاهد اتفاقات بهتری نسبت به وضع موجود باشیم. نیروی انسانی سازمان و دستگاه‌های مختلف خصوصا قوه قضاییه است که موفقیت یک تشکیلات را رقم می‌زنند.

فکر می‌کنید قوه قضاییه باید چه نواقص و مشکلاتی را از پیش روی خود بردارد تا بتواند به مآمن و ملجا مردم تبدیل شود؟

این قوه در موضوعاتی که خلا قانونی دارد باید از مجلس شورای اسلامی تقاضای اصلاح یک سری قوانین را و کمک قوه مقننه را داشته‌باشد. هرچه فضای اعتمادسازی در قوه قضاییه بیشتر باشد، هر چه سازوکار رسیدگی به پرونده‌های مردم تسریع بشود و راهکارهای تسهیل‌کننده به درخواست رسیدگی به پرونده‌ها بیشتر شود، کارآمدی افزایش پیدا خواهد کرد و اعتماد مردم بیشتر خواهد شد.

هرچه مجریان قوه مجریه و قوه‌های دیگر وظایف خود را به درستی انجام دهند، قطعا کار دستگاه قضا سبک‎تر خواهد بود. چراکه عمده دعواهایی که شاهد هستیم، شخصیت‌های حقیقی با شخصیت‌های حقوقی از جمله دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی یا شبه دولتی و... هستند. البته بخش دیگر دعواهای حقوقی وجود دارد که بین اشخاص حقیقی است که موضوع آن جداست. اما اعتقاد من این است هرچه فضای عمومی قوه قضاییه خلوت‌تر باشد که این امر از روشنگری و آگاهی‌بخشی قوانین نشات می‌گیرد و ایجاد سازوکارهای طرح دعواها کوتاه‌تر شود و فرصت رسیدگی به پرونده‌ها بیشتر شود و .... می‌تواند فصل خوبی را در این قوه شروع کرد.

همچنین قوه قضاییه باید از خدمات هوشمند بیشتر استفاده کند تا روند رسیدگی به پرونده‌ها تسریع و رفت‌وآمد مردم به دادگاه‌ها کمتر شود. این گونه زمان را به نفع مردم کاهش می‌دهد و با استفاده از امکانات مناسب زمان رسیدگی به دعاوی مردم را کوتاه‌، منطقی و منصفانه‌تر می‌کنند تا بتواند کارآمدی خود را افزایش دهد.