مصرف بیش از اندازه ویتامین D این بلا را سرتان می‌آورد
ویتامین دی یک ویتامین بسیار ضروری در بدن ماست که در فرایندهای مختلفی در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ویتامین یک ویتامین محلول در چربی است؛ بنابراین، بدن نمی‌تواند مقادیر اضافه آن را به‌سرعت و به‌سادگی دفع کند. درصورتی‌که دریافت این ویتامین بیش‌ازحد باشد، در بدن انباشته می‌شود و مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند.
چه افرادی در معرض خطر مسمومیت با ویتامین D قرار دارند؟
کمبود ویتامین دی بسیار شایع است و به همین دلیل بسیاری از افراد برای جبران این کمبود از مکمل‌های این ویتامین استفاده می‌کنند. این مکمل‌ها در دوزهای مختلفی موجودند و معمولاً مسمومیت با این مکمل‌ها ایجاد نمی‌شود؛ زیرا برای اینکه مقدار ویتامین دی به‌اندازه‌ای افزایش پیدا کند که موجب مسمومیت شود باید مقادیر زیادی از این ویتامین مصرف شود.
با این حال افرادی که سرخود و بدون تجویز پزشک این مکمل‌ها را مصرف می‌کنند در معرض خطر عوارض ویتامین D بالا هستند. در این زمینه مهم‌ترین علل مسومیت با ویتامین دی عبارت‌اند از:
- مصرف تصادفی مقادیر زیاد؛
- خطاهای نسخۀ پزشکی؛
- استفاده نادرست از مکمل‌های ویتامین دی با دوز بالا.
علاوه بر آن، بعضی افراد به سبب ویژگی‌ها یا بیماری‌هایی که دارند بیشتر در معرض خطر عوارض افزایش ویتامین D هستند. شایع‌ترین این موارد عبارت‌اند از:
- اختلالات گرانولوماتوز؛
- برخی از لنفوم‌ها؛
- سندروم متابولیسم نامنظم ویتامین دی؛
- بعضی اختلالات مادرزادی.
خطرات مصرف زیاد ویتامین دی
همان طور که گفتیم، مقادیر ویتامین دی اگر بیش از تحمل بدن دریافت شود، به‌سختی دفع می‌شود و این افزایش منجربه بروز عوارض و مشکلاتی می‌شود. در ادامه به بررسی مهم‌ترین عوارض افزایش ویتامین D خواهیم پرداخت.
افزایش کلسیم خون
ویتامین D به بدن شما کمک می‌کند تا کلسیم غذایی را که می‌خورید جذب کند. در واقع این مورد یکی از مهم‌ترین نقش‌های ویتامین دی است. بااین‌حال، اگر مصرف ویتامین D شما بیش‌ازحد باشد، کلسیم خون شما ممکن است به سطوحی برسد که علائم ناخوشایند و بالقوۀ خطرناک ایجاد کند که به این حالت هایپرکلسمی گفته می‌شود.
► علائم هیپرکلسمی عبارت‌اند از:
- ناراحتی‌های گوارشی، مانند استفراغ، حالت تهوع، یبوست و درد معده
- خستگی، سرگیجه، توهم و گیجی
- از دست دادن اشتها
- ادرار بیش‌ازحد
- سنگ کلیه، آسیب کلیه و حتی نارسایی کلیه
- فشارخون بالا و ناهنجاری‌های قلبی
- کم‌آبی بدن
هیپرکلسمی می‌تواند زندگی فرد مبتلا را به خطر بیندازد و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
ایجاد مشکلات گوارشی
مشکلات گوارشی در پاسخ به دریافت بیش‌ازحد ویتامین دی معمولاً شامل درد معده، بی‌اشتهایی، یبوست و اسهال است. این علائم اغلب ناشی از هایپرکلسمی است و در پاسخ به دوز بالای ویتامین دی ایجاد شده است.
مشکلات ذهنی و روانی
مسمومیت با ویتامین دی و هیپرکلسمی ناشی‌شده از آن می‌تواند موجب تغییراتی در روان و ذهن فرد شود. این علائم معمولاً شامل گیجی، افسردگی و روان‌پریشی است؛ اما، در موارد شدید حتی کما نیز گزارش شده است.
در یک گزارش پزشکی مردی ۶۴ ساله که به شکل تصادفی روزانه ۲۰۰۰۰۰ واحد ویتامین دی مصرف می‌کرد دچار علائم بسیار جدی روانی و ذهنی شده بود. او در ۱۰ روز اول اقامتش در بیمارستان آشفته و گیج بود؛ اما با کاهش سطح کلسیم علائمش به‌تدریج بهبود یافت. حدود ۱۸ روز طول کشید تا کلسیم او به سطح مورد انتظار بازگردد.
بیماری قلبی عروقی
بعضی از مشتقات ویتامین دی با فرایند آترواسکلروز در ارتباط هستند و منجربه ایجاد کلسیفیکاسیون عروقی می‌شوند که خصوصاً در عروق تغذیه‌کنندۀ قلب می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. این در حالی است که ترکیبات فعال ویتامین دی ممکن است در برابر این فرایندها نقش محافظت‌کننده داشته باشند. تفاوت‌های نژادی و ژنتیکی در بروز این مشکلات نقش مهمی دارند.
افزایش کلسیم می‌تواند در فرایندهای الکتریکی قلب، که منجر به انقباض قلب می‌شوند، تداخل ایجاد کند و حتی منجر به از کار افتادن قلب شود.
مشکلات کلیوی
در برخی موارد، عوارض افزایش ویتامین دی می‌تواند منجر به آسیب کلیه و حتی نارسایی کلیه شود. چراکه هیپرکلسمی ناشی از مسمومیت با ویتامین دی می‌تواند منجر به از دست دادن آب زیاد از طریق ادرار شود و چون کلسیم در این مسیر رسوب می‌کند، در بافت کلیه کلسیفیکاسیون ایجاد می‌شود و سلول‌های زنده آن از بین می‌روند.
هیپرکلسمی همچنین می‌تواند باعث انقباض رگ‌های خونی کلیه شود که منجر به کاهش عملکرد کلیه می‌شود. جالب اینجاست که کمبود ویتامین D می‌تواند به کلیه‌ها نیز آسیب برساند و در مبتلایان به بیماری کلیوی منجر به عوارض شدید شود. به همین دلیل است که تنظیم میزان ویتامین دی بدن باید در محدودۀ طبیعی باشد.
تشخیص مسمومیت با ویتامین دی
همان طور که گفتیم، مسمومیت با ویتامین دی منجربه ایجاد هایپرکلسمی می‌شود و اغلب علائم ناشی از این مسمومیت نیز به خاطر همین هایپرکلسمی هستند. هایپرکلسمی دلایل بسیار زیادی دارد که افزایش ویتامین دی یکی از آن‌هاست. ممکن است سابقۀ مصرف ویتامین D تنها موردی باشد که به تشخیص علت هایپرکلسمی ناشی از مسمومیت با ویتامین دی کمک کند.
افزایش سطح کلسیم خون ۱۲ تا ۱۶ میلی‌گرم در دسی لیتر (۳ تا ۴ میلی‌مول در لیتر) یک یافتۀ ثابت در هنگام بروز علائم مسمومیت است. سطح سرمی ۲۵(OH)D معمولاً تا بیش از ۱۵۰ نانوگرم در میلی‌لیتر (بیش از ۳۷۵ نانومول در لیتر) افزایش می‌یابد. سطوح ۱، ۲۵-دی هیدروکسی ویتامین D، که برای تأیید تشخیص نیازی به اندازه‌گیری ندارد، ممکن است طبیعی باشد.
کلسیم سرم باید اغلب (ابتدا به‌صورت هفتگی، سپس ماهانه) در تمام بیمارانی که دوزهای زیادی از ویتامین D دریافت می‌کنند اندازه‌گیری شود.
کمبود و مسمومیت با ویتامین دی
ویتامین D در جذب کلسیم، عملکرد سیستم ایمنی، محافظت از استخوان، ماهیچه و سلامت قلب نقش دارد. ویتامین D به‌طور طبیعی در بعضی از غذاها وجود دارد و بدن همچنین می‌تواند این ویتامین را زمانی که پوست در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد تولید کند.
منبع غنی ویتامین D ماهی‌های چرب هستند و سایر غذاها میزان کمتری از این ویتامین دارند. از طرفی بسیاری از افراد به اندازۀ کافی در معرض نور خورشید قرار نمی‌گیرند به همین دلیل کمبود ویتامین دی رایج است و برآورد می‌شود حدود یک میلیارد نفر دچار کمبود این ویتامین باشند.
تنها راه برای تشخیص کمبود ویتامین دی انجام‌دادن آزمایش است و سرخود نباید گمان کرد که کمبود این ویتامین را دارید. اگر پزشک شما از نتیجۀ آزمایشتان متوجه شود که دچار کمبود ویتامین دی هستید، احتمالاً با تجویز مکمل‌های ویتامین دی به شما کمک می‌کند تا به سطوح نرمال خونی از این ویتامین برسید.
پزشک شما، بسته به اینکه سطح ویتامین D در بدن شما چقدر است و با در نظر گرفتن شرایط سلامت کلی شما، مناسب‌ترین دوز ویتامین D را برای شما تعیین می‌کند.
اگر از مکمل‌های ویتامین D با دوز بسیار بالا استفاده می‌کنید یا از ویتامین دی تزریقی استفاده می‌کنید، احتمالاً نیاز است برای بررسی کفایت درمان و جلوگیری از بروز عوارض افزایش ویتامین D به شکل دوره‌ای آزمایش دهید.
دریافت استاندارد ویتامین دی در روز ۴۰۰ واحد بین‌المللی است و نباید سرخود از مکمل‌های با دوز بالای این ویتامین استفاده کنید.
