خودکارآمدی؛ چرا باید خودمان را باور داشته باشیم؟

پارسینه: به گفتهٔ آلبرت باندورا، روانشناسی که خودش در ابتدا این مفهوم را به وجود آورد، خودکارآمدی قضاوتی شخصی از چگونگی انجام کارهایی است که تأثیرات آن‌ها به آینده مرتبط می‌شود. باندورا، خودکارآمدی را به عنوان «باور شخص به موفقیت در یک موقعیت خاص یا انجام یک وظیفه است.» حس خودکارآمدی می‌تواند نقش مهمی در رسیدن به اهداف، انجام وظایف و فائق آمدن بر چالش‌ها داشته باشد. نظریهٔ خودکارآمدی بر مرکز نظریهٔ اجتماعی-شناختی باندورا تکیه دارد. نظریه‌ای که بر نقش یادگیری مشاهده‌ای و تجربیات اجتماعی در رشد شخصیت تأکید می‌کند.

چه چیزی باعث می‌شود که برخی پس از شکست دوباره برخیزند درحالی‌که عده‌ای تسلیم می‌شوند؟ آن‌ها از کجا این قدرت را پیدا می‌کنند تا ادامه دهند؟

اولاً آن‌ها می‌دانند که چطور به مسائل واقع‌بینانه نگاه کنند، چه موقع از عملکرد خود نقد کنند و کی خودشان را تحسین کنند. متأسفانه این نوع از اندیشیدن آسان به دست نمی‌آید. اکثر ما انسان‌ها به خودمان را باور نداریم و به جای دیدن پیشرفت و ترقی، شکست‌ها را راحت‌ترمی‌بینیم. ما پس از هر عقب‌نشینی خسته و کوفته می‌شویم. راهکار‌های زیر می‌تواند به شما کمک کند تا خودتان را باور داشته باشید و انعطاف‌پذیری خود را در مواجهه با شکست افزایش دهید.

زمانی‌که با ناراحتی روبرو شدید چه آن ناراحتی از دست دادن خانه، مشکلات پولی یا مسائل ارتباطی باشد، آسان هست که مدام درمورد ناکامی‌ها فکر کنید. این کار به سود هیچ کس حتی خودتان هم نیست. به جای فکر کردن درمورد شکست‌ها، تلاش کنید تا از موفقیت خود لذت ببرید هرچند شاید از نظر دیگران کوچک و ناچیز به نظر برسد.

به عبارت دیگر «مثبت فکر کنید». آیا پوچ به نظر می‌رسد؟ مثبت اندیشی قدرت فوق‌العاده‌ای دارد، تا هنگام مواجهه با بدترین‌ها امیدوار باشید، هنگامی که اوضاع الان ناخوشایند است آینده‌ روشن‌تری را تصور کنید یا هنگام کم آوردن نسبت به دنیا احساس شکرگزاری داشته باشید. صرفاً اندیشه خوب داشتن باعث حل مشکلات نمی‌شود، بلکه به شما ذهنیت مثبتی می‌دهد تا باور داشته باشید که در شرایط سخت نیز میتوانید رو به جلو حرکت کنید.

تعریف خودکارآمدی

از دیدگاه باندورا، خودکارآمدی باوری است که شخص به قابلیت‌های خود برای سازمان‌دهی و اجرای اقدامات لازم در موقعیت‌های پیش رو دارد. به عبارت دیگر، خودکارآمدی ایمان شخص به توانایی‌های خود برای موفقیت در یک موقعیت مشخص است. باندورا چنین ایمانی را عامل تعیین‌کننده‌ طرز فکر، نحوه‌ رفتار و احساسات مردم می‌داند.

از زمانی که باندورا مقاله‌ خود را با عنوان «خودکارآمدی: به سوی نظریه‌ یکپارچه‌سازی تغییرات رفتاری» در سال ۱۹۹۷ به چاپ رساند، این موضوع به یکی از مشهورترین مباحث در روان‌شناسی تبدیل شده و تحقیقات زیادی پیرامون آن صورت گرفته است.

اما چرا خودکارآمدی در بین روان‌شناسان و مربیان از چنین اهمیتی برخوردار است؟ زیرا همان‌طور که باندورا و سایر پژوهشگران نشان داده‌اند، خودکارآمدی روی همه چیز تاثیر می‌گذارد، از حالت‌های روان‌شناختی گرفته تا رفتاری که منجر به ایجاد انگیزه و تحرک می‌شود.

نقش خودکارآمدی
تقریبا همه‌ افراد می‌توانند اهدافی را که می‌خواهند، کسب کنند، چیزهایی که می‌خواهند عوض کنند، تغییر دهند و چیزهایی را که دوست دارند، به دست آورند. با این حال بیشتر مردم این را نیز می‌دانند که عملی کردن این نقشه‌ها و برنامه‌ها چندان ساده نیست. باندورا و دیگران کشف کرده‌اند خودکارآمدی می‌تواند نقش مهمی در نحوه‌ مواجهه‌ شخص با اهداف، چالش‌ها و کارهایش ایفا کند.

افرادی که خودکارآمدی بالایی دارند:

مشکلات و مسائل چالش‌برانگیز را به چشم تمرینی برای کسب مهارت می‌بینند.
به فعالیت‌هایی که در آنها شرکت می‌کنند علاقه‌ی بیشتری پیدا می‌کنند.
در برابر علاقه‌مندی‌ها و فعالیت‌های خود احساس تعهد و وظیفه‌شناسی می‌کنند.
موانع و شکست‌ها دلسردشان نمی‌کند و خیلی زود آنها را پشت سر می‌گذارند.

افرادی که خودکارآمدی ضعیفی دارند:

از کارهای چالش‌برانگیز اجتناب می‌کنند.
باور دارند کارها و موقعیت‌های دشوار فراتر از حد توانایی‌های آنهاست.
روی شکست‌ها و نتایج منفی تمرکز می‌کنند.
به‌ سرعت اعتماد خود نسبت به قابلیت‌ها و توانمندی‌هایشان را از دست می‌دهند.

منشاء خودکارآمدی

ممکن است این سوال برای شما ایجاد شود که خودکارآمدی چگونه به وجود می‌آید؟ در حقیقت این باور‌ها از اوایل دوران کودکی و زمانی که کودک در حال سر و کله زدن با مجموعه‌ای از تجربه‌ها، وظایف و موقعیت‌های گوناگون است شکل می‌گیرد. با این حال رشد خودکارآمدی در دوران جوانی متوقف نمی‌شود، بلکه در طول زندگی و با کسب مهارت‌های جدید، تجربه‌ها و ادراک گوناگون ادامه پیدا می‌کند.

بر طبق نظریه‌ باندورا خودکارآمدی از چهار منبع عمده سرچشمه می‌گیرد:

۱. تجربه‌های موفقیت‌آمیز
باندورا می‌گوید: «موثرترین راه برای به وجود آمدن حس قویِ کارآمدی از طریق تجربه‌های موفقیت‌آمیز است.» اینکه بتوانیم کاری را موفقیت‌آمیز به انجام برسانیم حس خودکارآمدی ما را تقویت می‌کند. البته ناکامی در انجام تمام و کمال یک وظیفه و یا یک چالش نیز می‌تواند به همان نسبت حس خودکارآمدی را در ما کاهش داده و تضعیف کند.

۲. الگوبرداری اجتماعی
یکی دیگر از سرچشمه‌های مهم خودکارآمدی زمانی است که موفقیت سایر افراد در به سر انجام رساندن یک کار را نظاره کنیم. باندورا می‌گوید: «هنگامی مردم افرادی مانند خودشان را می‌بییند که با تلاش بی‌وقفه موفق می‌شوند، باور پیدا می‌کنند که خود نیز از توانایی‌های لازم برای موفقیت در کار‌های مشابه برخوردارند.»

۳. ترغیب اجتماعی
باندورا همچنین عنوان می‌کند که می‌توان مردم را متقاعد کرد که دارای مهارت‌ها و توانایی‌های لازم برای رسیدن به موفقیت هستند. موقعیتی را به یاد آورید که شخصی حرف مثبت و تشویق‌آمیزی به شما گفت و همان حرف کمک‌تان کرد تا به هدف خود برسید. شنیدن تشویق و ترغیب از زبان دیگران به شما کمک می‌کند تا از تردید‌هایی که نسبت به خود دارید دست بکشید و در عوض، تمام تلاش خود را روی کاری که پیش رو دارید متمرکز کنید.

۴. واکنش‌های روان‌شناختی

پاسخ‌ها و واکنش‌های احساسی ما به موقعیت‌های گوناگون نیز نقش پررنگی در خودکارآمدی ایفا می‌کنند. وضعیت روحی، حالت عاطفی، واکنش‌های فیزیکی و سطح استرس همگی می‌توانند روی احساس فرد نسبت به قابلیت‌هایش در یک موقعیت خاص تاثیرگذار باشند. برای مثال استرس و نگرانی شدید پیش از صحبت در جمع، می‌تواند منجر به ایجاد حس خودکارآمدی ضعیف در فرد در موقعیت‌های مشابه بشود.

البته باندورا همچنین بیان می‌دارد که «تن‌ها شدت واکنش احساسی و فیزیکی نیست که اهمیت دارد، بلکه چگونگی ملاحظه و تفسیر این واکنش‌ها از سوی دیگران نیز مهم است». یادگیری روش‌های به حداقل رساندن اضطراب و بالا بردن روحیه هنگام مواجهه با یک مشکل می‌تواند به افراد کمک کند که سطح خودکارآمدی‌شان را افزایش دهند.»

/فرادید