جنگ اوکراین چه بر سر قیمت مواد غذایی می‌آورد؟ فاجعه جهانی در راه است؟

به گزارش «پارسینه» به نقل از اکونومیست، امروزه روسیه و اوکراین، به ترتیب بزرگترین و پنجمین صادرکننده بزرگ گندم هستند که در مجموع ۲۹ درصد از فروش سالانه بین المللی این محصول را به خود اختصاص می‌دهند. این در حالی است که پس از چندین برداشت ضعیف محصول، خرید‌های دیوانه‌وار در طول همه‌گیری کرونا و مشکلات پیش آمده در زنجیره تامین، ذخیره جهانی گندم ۳۱ درصد کمتر از میانگین پنج سال گذشته است. تحریم‌های غرب علیه روسیه هم موجب شعله ور شدن این آتش شده به طوری که قیمت گندم که در اواسط فوریه ۴۹ درصد بالاتر از میانگین ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ بود، از زمان آغاز حمله به اوکراین در ۲۴ فوریه ۳۰ درصد دیگر افزایش یافته است.

رابوبانک، یک وام دهنده هلندی، تخمین می‌زند که قیمت گندم می‌تواند یک سوم دیگر هم افزایش یابد. اما آسیب به عرضه جهانی غذا بسیار فراتر از غلات خواهد بود و بیشتر از خود جنگ طول خواهد کشید. روسیه و اوکراین با هم ۱۲ درصد از کالری‌های مبادله شده در سراسر جهان را صادر می‌کنند. این دو در میان پنج صادرکننده برتر بسیاری از دانه‌های روغنی و غلات که توسط انسان و حیوانات مصرف می‌شود، از جو و ذرت گرفته تا آفتابگردان، قرار دارند. روسیه به تنهایی بزرگترین تامین کننده مواد اولیه تولید کود است که بدون آن محصولات کشاورزی دچار ناپایداری یا از دست دادن مواد مغذی می‌شوند.

در ماه فوریه، حتی قبل از شروع جنگ، شاخص قیمت مواد غذایی که توسط سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد تهیه شده بود به بالاترین حد خود رسیده بود. تعداد افرادی که از نظر غذایی در وضعیت عدم امنیت به سر می‌برند به ۸۰۰ میلیون نفر رسیده که بالاترین حد خود در یک دهه گذشته است. بسیاری دیگر هم به زودی می‌توانند به این جمعیت بپیوندند. قیمت‌های بالاتر مواد غذایی نیز تورم را افزایش می‌دهد و بر فشار قیمت‌های ناشی از گرانی انرژی می‌افزاید.

پیامد‌های جنگ از سه طریق احساس خواهد شد: اختلال در حمل و نقل فعلی غلات، برداشت کم یا غیرقابل دسترس آتی در اوکراین و روسیه، و کاهش تولید در سایر نقاط جهان.

در زمان‌های عادی، گندم و جو در تابستان برداشت و در پاییز صادر می‌شوند و تا فوریه اکثر کشتی‌ها بارگیری و حرکت کرده اند. اما اکنون در زمان عادی به سر نمی‌بریم. با پایین بودن ذخایر جهانی، واردکنندگان بزرگ گندم دریای سیاه که عمدتاً شامل خاورمیانه و شمال آفریقا می‌شود، به دنبال تامین منابع بیشتر هستند. بنادر اوکراین بسته است و برخی بمباران شده اند. مسیر‌های خاکی، از طریق شمال اوکراین و به بعد از طریق لهستان، انحرافی بزرگتر از آنند که عملی باشند. کشتی‌هایی که سعی در بارگیری غلات از روسیه داشتند در دریای سیاه مورد اصابت موشک قرار گرفتند. بیشتر آن‌ها نمی‌توانند بیمه شوند.

نگران کننده‌تر از گندم، وضعیت صادرات ذرت است که اوکراین نزدیک به ۱۳ درصد از سهم جهانی آن را بر عهده دارد و معمولاً از بهار تا اوایل تابستان انجام می‌شود. بخش اعظم آن معمولاً از بندر اودسا حمل می‌شود که اکنون در حال آماده شدن برای حمله روسیه است.

محصولات ماه‌های آتی نگرانی بزرگتری را رقم می‌زنند. در اوکراین، جنگ ممکن است منجر به کاهش محصول و سطح زیر کشت شود. محصولات زمستانه مانند گندم و جو که در ماه اکتبر کاشته می‌شوند، به دلیل کمبود کود و آفت کش می‌توانند کوچکتر باشند. محصولات بهاره مانند ذرت و آفتابگردان که کاشت آن‌ها معمولاً در این ایام انجام می‌شود، ممکن است اصلاً کاشته نشوند. لئونید تسنتیلو، که مزرعه او در مرکز اوکراین سالانه ۷۰۰۰ تن گندم تولید می‌کند، می‌گوید قیمت‌های محلی گازوئیل و محصولات مراقبت از گیاهان طی دو هفته ۵۰ درصد افزایش یافته است. به علاوه، برخی از کارگران او به جنگ فرستاده شده اند.

در روسیه خطر کاهش تولید وجود ندارد، بلکه صادرات مسدود شده است. اگرچه فروش مواد غذایی هنوز مشمول تحریم‌ها نشده است، اما بانک‌های غربی تمایلی به وام دادن به تاجران ندارند. ترس از جریمه شدن توسط دولت‌های غربی یا شرمسار شدن توسط رسانه ها، بازرگانان را از بازار روسیه نگه می‌دارد. مایکل ماگدویتز از رابوبانک می‌گوید در حالی که اوکراین «دست نیافتنی» است، روسیه «غیرقابل تماس» است.

هشداردهنده‌ترین تاثیر این درگیری بر کشاورزی در سراسر جهان خواهد بود. این منطقه تامین کننده بزرگی از مواد اولیه کود، از جمله گاز طبیعی و پتاس، است. به دلیل افزایش هزینه‌های انرژی و حمل و نقل و تحریم‌های اعمال شده در سال ۲۰۲۱ علیه بلاروس که ۱۸ درصد پتاس جهان را تولید می‌کند، قیمت کود‌ها بسته به نوع آن حتی قبل از جنگ دو یا سه برابر شده بود. از آنجایی که روسیه که ۲۰ درصد از تولید جهانی پتاس را به خود اختصاص می‌دهد، صادرات آن را دشوارتر می‌یابد، مطمئناً قیمت‌ها بیشتر افزایش خواهد یافت. هامفری نایت از شرکت مشاوره «سی آر یو» هشدار می‌دهد که از آنجایی که چهار پنجم پتاس جهان در سطح بین المللی معامله می‌شود، تأثیر افزایش قیمت‌ها در هر منطقه کشاورزی در جهان محسوس خواهد بود.

در نتیجه همه اینها، به زودی سهم بسیار بیشتری از درآمد صرف تامین غذا خواهد شد. این امر در خاورمیانه، آفریقا و بخش‌هایی از آسیا بیشتر احساس خواهد شد، جایی که حدود ۸۰۰ میلیون نفر به شدت به گندم دریای سیاه وابسته هستند. این شامل ترکیه هم می‌شود که آرد بخش عمده‌ای از جنوب مدیترانه را می‌کند. مصر معمولاً ۷۰ درصد گندم خود را از روسیه و اوکراین خریداری می‌کند. اوکراین به تنهایی نیمی از واردات گندم لبنان را تشکیل می‌دهد. بسیاری دیگر به سختی می‌توانند بدون ذرت، دانه‌های سویا و روغن نباتی اوکراین کار کنند.

در همین حال، هزینه‌های بیشتر کود و انرژی، حاشیه سود کشاورزان را در همه جا کاهش می‌دهد. کریستیانو ولوسو از  «ورده اگری تک»، یک استارت آپ برزیلی، می‌گوید برزیل که تولیدکننده بزرگ گوشت و محصولات کشاورزی است ۴۶ درصد پتاس خود را از روسیه یا بلاروس وارد می‌کند. در نهایت بخشی از هزینه‌ها به مصرف کننده منتقل می‌شود.

حمایت گرایی ممکن است بنزین روی آتش شود. محدودیت‌های ملی در صادرات کود در سال گذشته افزایش یافته و می‌تواند تسریع شود. محدودیت‌های صادرات مواد غذایی، یا خرید وحشت‌زده توسط واردکنندگان، می‌تواند باعث افزایش قیمت‌هایی شود که در سال‌های ۲۰۰۷-۲۰۰۸ باعث شورش در ده‌ها کشور شد. روسیه و اوکراین به ترتیب در ۸ و ۹ مارس صادرات گندم را ممنوع کردند. آرژانتین، مجارستان، اندونزی و ترکیه هم در روز‌های اخیر محدودیت‌هایی را برای صادرات مواد غذایی اعلام کرده اند.

هیچ راه حل آسانی وجود ندارد. برخی از ۱۶۰ میلیون تن گندمی که هر ساله به عنوان خوراک دام استفاده می‌شود، می‌تواند به مصرف انسان اختصاص داده شود، اما جایگزینی ممکن است تورم را به سایر محصولات اصلی منتقل کند. افزایش تولید در اروپا و آمریکا و استفاده از ذخایر استراتژیک عظیم هند ممکن است ۱۰ تا ۱۵ میلیون تن از این کمبود را جبران کند که مقدار قابل توجهی است، اما کمتر از یک سوم مجموع صادرات سالانه اوکراین و روسیه است. برخی ممکن است از مناطق دورتر بیایند، اما تنگنا‌هایی وجود دارد: تلاش برای صادرات بیشتر محصول گندم زمستانه استرالیا، زنجیره تامین بین مزارع و بنادر آن را مسدود کرده است. در رابطه با ذرت، دولت‌ها ممکن است برخی از ۱۴۸ میلیون تن مصرف شده به عنوان خوراک «اتانول زیستی» (نوعی سوخت گیاهی) را برای جبران کمبود احتمالی ۳۵ میلیون تنی امسال در نظر بگیرند. جبران کمبود کود، اما سخت‌تر است: ساخت معادن پتاس جدید ۵ تا ۱۰ سال طول می‌کشد.

جنگ در اوکراین همین حالا هم یک تراژدی است و در صورتی که سبد نان جهان را ویران کند، فاجعه‌ای در راه خواهد بود.