میدان مغناطیسی مانیتور رایانه، منشأ خستگی مزمن کارمندان

میدان‌های الکترومغناطیسی، خطوط نامرئی نیرو هستند که توسط تجهیزات برقی و الکترونیکی مانند رایانه، مایکروفر، تلویزیون و مودم تولید می‌شوند. این میدان‌ها در نتیجه حرکت ذرات باردار در محیط رسانا و خلاء به وجود می‌آیند و دارای نوعی انرژی هستند که بر اتم‌ها و مولکول‌ها تأثیر گذاشته و به جذب یا بازتابش امواج الکترومغناطیس منجر می‌شوند. رایانه‌ها، لپ‌تاپ‌ها، تلفن‌های همراه و سایر تجهیزات الکترونیکی در گروه تولیدکنندگان امواج الکترومغناطیسی قرار دارند. میدان‌های مغناطیسی اطراف مانیتور رایانه‌ها در محدوده فرکانسی خیلی پایین یا ELF و محدوده فرکانسی فوق‌العاده پایین یا VLF قرار دارند.

معمولاً مواجهه کوتاه‌مدت با میدان مغناطیسی در این محدوده بر کیفیت خواب انسان اثر سوء می‌گذارد، ولی در درازمدت می‌تواند سبب بروز مشکلی به نام «سندروم خستگی مزمن» گردد. این سندروم بر عملکرد بسیاری از بخش‌های اصلی بدن مثل سیستم‌های فیزیولوژیکی، ایمونولوژیکی، هورمونی، معده‌ای-روده‌ای و اسکلتی-عضلانی تأثیر می‌گذارد. اختلال در مکانیسم اعصاب مرکزی مثل سیکل خواب و بیداری و سایر ناراحتی‌های روانی شناختی نظیر اختلال حافظه کوتاه‌مدت و تمرکز انسان، اختلال در دستگاه بینایی و شنوایی، اختلال در سیستم قلبی-عروقی، خشکی دهان و چشم گیجی و مشکلات تعادلی، سردردهای غیرمعمول و احساس گرفتگی در صورت و دست و پا از دیگر عوارض مهم آن محسوب می‌شوند.

با توجه به اهمیت این عوارض، گروهی از محققان کشورمان از دانشگاه علوم پزشکی گلستان اقدام به انجام یک مطالعه تحقیقاتی کرده‌اند که در آن، شدت میدان الکترومغناطیسی مانیتورهای رایانه مورد استفاده کارکنان ادارات مورد بررسی واقع شده است.

در این مطالعه که بر روی ۱۰۰ رایانه مورد استفاده ۱۰۰ نفر از کارکنان ادارات مختلف استان گلستان انجام شده، پژوهشگران، شدت میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی مانیتورهای رایانه در فواصل ۳۰، ۵۰ و ۶۰ سانتی‌متری و در چهار جهت مختلف مانیتور با استفاده از یک روش استاندارد اندازه‌گیری و مقایسه کردند.

آنها همچنین برای ارزیابی عوارض ناشی از کار با مانیتورهای رایانه از پرسشنامه استاندارد مؤسسه ملی ایمنی و بهداشت شغلی استفاده نمودند.

نتایج این بررسی‌ها نشان داد اگرچه میزان امواج الکتریکی مانیتورهای رایانه در کلیه شرایط، پایین‌تر از حد استاندارد بود، ولی میزان امواج مغناطیسی تولید شده، بسیار بالاتر از حد استاندارد بوده و نیاز به توجه دارد.

در این خصوص، محمد هادی مهدی نژاد، دانشیار و پژوهشگر مرکز تحقیقات بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی گلستان و همکارانش می‌گویند: «طبق یافته‌های ما، بیشترین شدت امواج الکترومغناطیسی در جلوی مانیتورها و در فاصله ۳۰ سانتی‌متری و کمترین آن در حالت خاموش و در فاصله ۶۰ سانتی‌متری از مانیتور مشاهده شد».

آن‌ها می‌افزایند: «افزایش طول زمان کار با مانیتورهای رایانه در روز، سبب افزایش علائم سندرم خستگی مزمن در کاربران گردید. شیوع سردرد و سرگیجه در کاربرانی که بیش از چهار ساعت پشت مانیتورهای رایانه قرار گرفته بودند، بیش از دیگر افراد بود. به‌ علاوه، تفاوتی در خصوص علائم بالینی بین مردان و زنان و نیز علائم سندرم خستگی وجود نداشت».

نتایج این مطالعه تأکید می‌کند که فعالیت روزانه با رایانه تأثیر بالاتری نسبت به سال‌های فعالیت با رایانه‌ها دارد. به این معنی که چنانچه فرد طی روز از استانداردهای کار با رایانه‌ها تبعیت کند، می‌تواند طی سال‌ها فعالیت از عوارض بسیار کمی رنج ببرد.

به بیان مهدی نژاد و همکارانش، « در نظر گرفتن برنامه‌های استراحت و ورزش در محیط کار برای کاربران رایانه می‌تواند تا حدود زیادی از عوارض سوء آن جلوگیری به عمل آورد. زیرا پایین بودن شدت امواج الکترومغناطیس نمی‌تواند ضمانتی برای پیشگیری از عوارض سوء باشد».

این محققان تأکید دارند که «انجام مطالعات جامع در خصوص خطرات احتمالی ناشی از تجهیزات الکترونیکی مورد نیاز است. همچنین برنامه‌ریزی سازمان‌های دولتی برای پیشگیری از عوارض سوء احتمالی بر سلامت کارکنان به‌خصوص زنان و مردان جوان ضروری است و علاوه بر این، آموزش کاربران به‌منظور افزایش آگاهی، نگرش و عملکرد در خصوص عوارض سوء کار مداوم با رایانه‌ها می‌تواند مفید باشد».

گفتنی است این یافته‌های علمی پژوهشی را مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان منتشر کرده است.