منافع ایران از همکاری با کشورهای منطقه اوراسیا

نشریه تحلیلی آنلاین اینساید عربیا درباره اهمیت عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگ‌های در گزارشی با اشاره به این که «آغاز عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگ‌های یک پیروزی بزرگ را برای ایران شکل می‌دهد که غرب باید آن را جدی بگیرد»، مطرح کرد: ایران در ماه سپتامبر رسما به عضویت سازمان همکاری شانگ‌های درآمد که در روابط رو به رشد تهران با چین و روسیه، دو قدرت پیش‌تاز در اوراسیا، اتفاق مهمی محسوب می‌شود. با وجود این که در زمینه تحقق منافع عضویت در این سازمان برای ایران، محدودیت‌هایی وجود دارد، این عضویت برخی منافع سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی برای ایران به همراه خواهد داشت. شاید مهم‌ترین آن این می‌تواند باشد که موضع ایران در برابر غرب، به ویژه در زمینه مذاکرات متوقف شده هسته‌ای در وین تقویت می‌شود.

اینساید عربیا ادامه می‌دهد: اعضای این سازمان پیش‌تر پنج کشور بودند، یعنی چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان که در سال ۱۹۹۶ به عنوان یک سازمان امنیتی، سیاسی و اقتصادی تاسیس شد. پنج کشور شانگ‌های زمانی به سازمان همکاری شانگا‌های تبدیل شد که ازبکستان در سال ۲۰۰۱ به آن پیوست. هدف این سازمان چندجانبه نظارت بر تحولات منطقه‌ی گسترده‌تر و در عین حال مبارزه با سه آفت « تروریسم ، افراط گرایی و جدایی طلبی» اعلام شد. امروزه، اعضای بزرگ‌ترین سازمان منطقه‌ای جهان در برگیرنده یک سوم اراضی کره زمین و ۴۰ درصد از جمعیت جهان هستند.

این نشریه می‌افزاید: ایران در سال ۲۰۰۵ عضو ناظر سازمان همکاری شانگ‌های شد. تلاش‌های پیشین ایران برای عضویت کامل در این سازمان که از سال ۲۰۱۸ آغاز شده بود، به خاطر تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شکست خورد. عامل دیگر روابط مسئله‌دار ایران با تاجیکستان بود. در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷، وقتی تمامی امضای کنندگان توافق هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های جهانی [آمریکا، روسیه، چین، آلمان، فرانسه، انگلیس]هنوز به این توافق پایبند بودند، چین و روسیه هر دو از عضویت ایران در سازمان همکاری شانگ‌های حمایت کردند. حتی پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق و اعمال تحریم‌هایش علیه ایران، پکن و مسکو بر سر موضعشان در زمینه عضویت ایران در جمع این پیمان اوراسیایی، باقی ماندند.

در ادامه گزارش اینساید عربیا آمده است: ایران با آغاز روند عضویت در این سازمان به جمع کشور‌های غیر غربی ملحق می‌شود، به گونه‌ای که می‌تواند تا اندازه‌ای به جبران کاستی‌های مرتبط با روابط نامساعد تهران در قبال واشنگتن و دیگر دولت‌های غربی کمک کند. حمیدرضا عزیزی عضو مهمان موسسه آلمانی امور بین‌المللی و امنیتی در گفتگو با اینساید عربیا در این باره گفت، «ایران در سال‌های اخیر همیشه تلاش کرده است به آمریکا نشان دهد که فشار سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک نمی‌تواند ایران را در عرصه جهانی به انزوا بکشاند و ایران گزینه‌های دیگری هم دارد.»

این نشریه همچنین مطرح می‌کند: آنچه روشن است، این تمایل، نه تنها از سوی چین بلکه از سوی روسیه نیز برای شکل دادن به روابطی عمیق‌تر با تهران وجود دارد. بالاخره، ایران فقط می‌توانست با چراغ سبز پکن و مسکو از عضویت کامل برخوردار شود. طبق گفته بختیار حاکیموف، نماینده ویژه مسکو در سازمان همکاری شانگهای، «با توجه به اظهارات دولت قبلی ایران و اظهارات سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید ایران مبنی بر این که ایران آماده به اشتراک گذاشتن تمام توانمندی‌های بالقوه‌اش با سازمان همکاری شانگ‌های است، دلایلی بسیار جدی وجود دارند که باور کنیم این موضوع سودمند خواهد بود». او در تحلیلش از این موضوع ادامه داد، «کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگ‌های بر اساس تحلیل کامل تمامی عوامل، تصمیم هماهنگی را دراین باره اتخاذ کردند. از این نظر، با شرکایمان هم نظریم» و مسکو از «چشم‌انداز مشارکت ایران در فعالیت‌هایی مانند مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و فعالیت در راستای ایجاد ثبات و امنیت در منطقه در مقیاسی گسترده» خشنود است.

در بخش دیگری از این گزارش درباره تاثیر بحران افغانستان بر فعالیت‌های این سازمان و نقش ایران در آن آمده است: چین روابط دوجانبه عمیقی با تمام کشور‌های آسیای مرکزی دارد، اما سازمان همکاری شانگ‌های مهم‌ترین بستر چین برای مورد بحث قرار دادن مسائل منطقه‌ای است که باید به شیوه‌ای چندجانبه‌تر به آن‌ها پرداخته شود. امروزه، افغانستان یکی از این چالش‌های مهم است. پکن احتمالا برای پرداختن به مشکلات افغانستان جنگ‌زده که ممکن است آن را به سمت یک جنگ داخلی خونین بکشاند، به سازمان همکاری شانگ‌های به عنوان سازمانی چند دولتی روی خواهد آورد. سازمان همکاری شانگ‌های که بیشتر اعضایش همسایگان افغانستان هستند، برای آینده این کشور مهم خواهد بود. به ویژه آن که افغانستان از سال ۲۰۱۲ یک کشور ناظر در این سازمان بوده است. مسلما میان کشور‌های عضو این پیمان اوراسیایی اختلافاتی سیاسی در زمینه افغانستان وجود دارد.

اینساید عربیا دراین راستا به نقل از علی احمدی یک تحلیل‌گر مسائل ژئوپولیتیکی ادامه می‌دهد: عضویت در سازمان همکاری شانگ‌های به ایران اجازه خواهد داد با کشور‌های آسیایی در زمینه مسائل منطقه‌ای به گونه سازنده‌تری هماهنگی‌های امنیتی انجام دهد که این موضوع در برهه کنونی درباره افغانستان اهمیت ویژه‌ای دارد.

این نشریه در ادامه درباره منافع اقتصادی عضویت در این سازمان برای ایران می‌نویسد: ایران علیرغم عضویت در سازمان همکاری شانگ‌های هنوز بهای فشار واشنگتن را می‌پردازد. دکتر عزیزی در این باره می‌گوید، «آمریکا هنوز بازیگر موثرتری در صحنه اقتصاد جهانی است و بیشتر کشور‌ها حتی قدرت‌های شرقی مانند روسیه و چین محدودیت‌هایی در زمینه ایجاد و حفظ هرگونه مکانیسم ضد تحریمی دارند و تا جایی که معلوم است در آینده هم وضع همین طور خواهد بود». او ادامه می‌دهد، «تجربه سیاست "فشار حداکثری" آمریکا ثابت کرد که حتی دور افتاده‌ترین کشور‌های جهان هم در تمایلات اقتصادی‌شان روابط با آمریکا را به انجام دادن تجارت با ایران ترجیح می‌دهند. در نتیجه، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگ‌های نمی‌تواند بلافاصله بر پتانسیل واشنگتن در اعمال فشار اقتصادی بر ایران اثر بگذارد».

گزارش اینساید عربیا علاوه بر این مطرح می‌کند: در نهایت، می‌توان نتیجه گرفت عضویت ایران در سازمان همکاری شانگ‌های جایگزین احیای به موقع توافق هسته‌ای نخواهد بود. اگرچه آمریکا همچنان قادر خواهد بود تنبیه‌های اقتصادی را علیه ایران به کار بگیرد، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگ‌های موجب تضعیف توان واشنگتن در به انزوا کشاندن دیپلماتیک و ژئوپولیتیکی ایران خواهد شد. به گفته دکتر عزیزی، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگ‌های به معنای این است که تهران به یک باشگاه از همکاری قدرت‌های غیرغربی ملحق شده است که اشکال جدیدی از اهرم فشار در برابر غرب را در اختیار آن خواهد گذاشت. این موضوع نتایج مهمی را در زمینه مذاکرات برجامی به دنبال خواهد آورد، چون حالا دیگر احتمال این که تهران با خواسته‌ها و امتیاز‌ها تحت تاثیر قرار بگیرد، کمتر است.