در ترکیه پس از اردوغان چه کسی حکومت خواهد کرد؟

به گزارش «پارسینه»، کارشناسان، روزنامه نگاران و نظرسنجی‌های ترکیه از سال ۲۰۱۹ چشم به انتخابات عمومی این کشور که قرار است در سال ۲۰۲۳ برگزار شود، داشته اند. یک دلیل این است که حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) در انتخابات شهرداری‌ها شکست‌های تحقیرآمیزی در مراکز مهم جمعیتی ترکیه از جمله استانبول متحمل شده است. نظرسنجی‌های منظم از زمان آن انتخابات نشان می‌دهد که محبوبیت حزب عدالت و توسعه تضعیف شده است، هرچند همچنان بر نهاد‌های سیاسی و رسانه‌های ترکیه تسلط دارد. همچنین به نظر می‌رسد که رئیس جمهور رجب طیب اردوغان محبوبیت خود را به ویژه در میان جوانان از دست داده است.

اردوغان ممکن است در آستانه سال ۲۰۲۳ آسیب پذیر باشد، اما نه لزوماً آنطور که اکثر مردم فکر می‌کنند. نشانه‌هایی وجود دارد که او ممکن است آنقدر بیمار باشد که اصلاً نتواند دوباره نامزد شود.

در ماه‌های اخیر، مجموعه‌ای از ویدئو‌ها منتشر شد که در آن‌ها ظاهر رهبر ترکیه خوب نبود. برخی از آن‌ها به اندازه دیگر ویدیو‌ها واضح نیستند، اما وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند برخی سوالات مشخص را در مورد سلامتی اردوغان مطرح می‌کنند. به عنوان مثال، در یک کلیپ، به نظر می‌رسد که رئیس جمهور هنگام بالا رفتن از راه پله به کمک همسر و مشاورش نیاز دارد. در مورد دیگر، به نظر می‌رسد که او در مقبره مصطفی کمال آتاتورک، بی قرار است و برای راه رفتن مشکل دارد. در ویدئویی که در ماه ژوئیه گذشته مورد توجه زیادی قرار گرفت هم این طور دیده می‌شود که اردوغان در طول تبریک تلویزیونی به اعضای حزب عدالت و توسعه کلمات را مبهم ادا می‌کند.. همراه با این تصاویر شایعاتی در مورد سلامت رئیس جمهور وجود دارد، از جمله داستان‌هایی که ادعا می‌کنند او با بدتر شدن فراموشی، مشکلات تنفسی، گیجی، استفراغ و کاشت یک دستگاه دفیبریلاتور داخلی سر و کار داشته است. با توجه به همین روایات، رئیس جمهور تعداد پزشکان اطراف خود را افزایش داده، رویارویی با مطبوعات را کاهش داده است و قبل از رویداد‌های عمومی مسکن دریافت می‌کند.

البته، این شایعات اغلب توسط افراد خارج از ترکیه یا رانده شدگان حلقه داخلی رئیس جمهور تکرار می‌شود و ادعا‌های مرگ اردوغان ممکن است بیهوده باشد. به هر حال، در فیلم‌های دیگر، او کاملاً خوب به نظر می‌رسید.

این که وضعیت کنونی رئیس جمهور ترکیه چگونه است چندان مهم نیست، اما بیایید یک لحظه فکر کنیم اگر اردوغان کاملاً بیمار باشد چه؟ چه اتفاقی می‌افتد اگر به دلیل بیماری یا مرگ نتواند برای انتخاب مجدد در سال ۲۰۲۳ نامزد شود؟ «فارن پالیسی» به این پرسش پاسخ می‌دهد.

طبق ماده ۱۰۶ قانون اساسی ترکیه، فوات اوکتای، معاون رئیس جمهور، مسئولیت‌ها و اختیاراتی اردوغان را تا برگزاری انتخابات طی حداکثر ۴۵ روز و سوگند رئیس جمهور جدید بر عهده می‌گیرد. این پاسخ ساده و استاندارد است، اما تحلیلگران ترکیه مدت هاست تصور می‌کنند که در ترکیه پس از اردوغان، حزب عدالت و توسعه به گونه‌ای از هم خواهد گسست که راه را برای یک انتخابات رقابتی باز کرده و در آن هر یک از سیاستمداران اصلی اپوزیسیون ترکیه می‌توانند برنده شوند. شاید بتوان اکرم امام اوغلو را نامزد کرد که با شکست نخست وزیر سابق عضو حزب عدالت و توسعه شهردار استانبول شد. منصور یاواش، همتای وی در آنکارا، سیاستمدار قدرتمندی است و پس از آن مرال آکشنر، رهبر حزب خوب، قرار می‌گیرد که به سرسختی معروف است.

سناریو‌های معقولی وجود دارد که در آن امام اوغلو، یاواش یا آکشنر رئیس جمهور بعدی ترکیه می‌شوند، اما فرض اساسی پیروزی آن‌ها بازگشت به سیاست به اصطلاح عادی پس از اردوغان است. این امر امکان پذیر است، اما زمینه‌هایی برای شک وجود دارد. نخست، باید روشن شود که آیا اردوغان از طریق حزب عدالت و توسعه، نهاد‌های سیاسی ترکیه را مطابق میل خودش تغییر داده است یا خیر. در این زمینه، تصور اینکه انتخاباتی که در ۴۵ روز برگزار شود می‌تواند آزاد و عادلانه باشد، دشوار است. دوم، و مهمتر از همه، این واقعیت است که در طول دو دهه تصدی اردوغان، افراد درون حلقه داخلی حزب عدالت و توسعه ثروتمند و قدرتمند شده اند و بعید است آنچه را به دست آورده اند به سادگی با عدم قطعیت ناشی از وضعیت دموکراتیکتر به خطر اندازند.

در این شرایط، باید این احتمال را در نظر گرفت که شخص قدرتمند دیگری بتواند بر ترکیه پس از اردوغان، شاید با اعلام حالت فوق العاده، حکومت کند. از جمله این چهره‌ها می‌توان به، هاکان فیدان، رئیس دستگاه اطلاعاتی، حلوصی آکار، وزیر دفاع، و سلیمان سویلو، وزیر کشور اشاره کرد. از بین این سه، به نظر می‌رسد آکار بهترین موقعیت را برای تصدی رهبری دارد. فیدان برای ترک‌ها شناخته شده‌تر است، اما او بیشتر پشت در‌های بسته سازمان اطلاعات فعالیت می‌کند. سویلو هم پس از آنکه سدات پکر، رئیس یک مافیای ترکیه ای، در مجموعه ویدئو‌هایی که در یوتیوب منتشر کرد مدعی شد وزیر کشور فاسد است و در جرایم سازمان یافته مشارکت دارد، وجهه اش آسیب دید.

آکار همچنین مزیتی نسبت به فیدان یا سویلو دارد که نمی‌توانند با آن مقابله کنند: نیرو‌های مسلح. از زمانی اصلاحات سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ که نیرو‌های مسلح را تحت کنترل غیرنظامیان قرار داد، تحلیلگران تمایل دارند نقش ارتش در سیاست ترکیه را دست کم بگیرند. کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ هم این طور نشان داد که اراده فرماندهان برای ایفای نقش در سیاست را در هم شکسته است. به با وجود این، آکار، رئیس ستاد ارتش در دوران کودتا و بعد‌ها وزیر دفاع، نقش اصلی را در تغییر شکل نیرو‌های مسلح پس از جولای ۲۰۱۶ ایفا کرده است که ممکن است ارتش را در موقعیتی قرار دهد تا دوباره نقش سیاسی ایفا کند، این بار به نفع شخص او.

در پنج سال پس از آن، وزیر دفاع مسئول انتصاب ۶۵ درصد نیرو‌های افسری، از جمله صد‌ها ژنرال و درصد بالاتری از افسران درجه دار بود. در روز‌هایی که ارتش ترکیه خود را جدا از سیاست می‌داند شاید این امر چندان اهمیتی نداشته باشد. اگر ارتش از طریق قوانین، مقررات و احکام تابع غیرنظامیان بود، همانطور که حزب عدالت و توسعه در اوایل حکومت خود شروع به کار کرد، شاید نفوذ آکار در صفوف نظامیان مسئله‌ای نبود. با این حال به نظر می‌رسد در حالی که افسران تابع غیرنظامیان هستند، این امر نه از طریق نهاد‌های سیاسی بلکه از طریق وفاداری صورت می‌گیرد. آن‌ها رتبه و نفوذ خود را مدیون دو غیرنظامی - آکار و اردوغان هستند. اگر رئیس جمهور ناتوان باشد یا فوت کند، آکار در موقعیت بسیار قدرتمندی قرار می‌گیرد.

برخی در واشنگتن ممکن است آکار را عملگرا بدانند و تصور کنند می‌توانند با او کنار بیایند، اما چنین انتظاری لزوما صحیح نیست و او از نظر ایدئولوژیکی ریشه‌ای مشابه اردوغان دارد. او همچنین با گروهی از افسران به شدت ملی گرا و ضد غربی همکاری داشته است. از جمله ان‌ها افسرانی که در ناتو رشد کرده اند یا زمان زیادی را در اروپا و آمریکا گذرانده اند، یا زندانی کرده و یا از مسئولیت کنار گذاشته اند. آکار همچنین مسئول مستقیم رفتار تهاجمی ترکیه در دریای مدیترانه در تابستان ۲۰۲۰ بود که آنکارا را در برابر دیگر اعضای ناتو، یعنی یونان و فرانسه قرار داد. برای وزیر دفاع دشوار است که مهارت و کاریزمای سیاسی اردوغان را به دست آورد، اما با وفاداری بخش اعظم نیرو‌های افسری، او نیازی دست کم در شروع کار نیازی به آن نخواهد داشت.

با تمام اینها نباید مسئله را به همین سادگی هم فرض کرد و ممکن است پس از اردوغان اتفاقات دیگری هم بیافتد، از جمله بی ثباتی بیشتر در ترکیه.