نقش خشم و شهوت در شکست انسان

موانع بر سر راهمان، می‌تواند داخلی یا خارجی باشد. معمولاً ما نسبت به موانع خارجی هشیاریم، اما از موانع داخلی غافلیم، در حالی‌ که موانع داخلی به مانند دشمنانی زیرک در کمین نشسته‌اند تا ما را از رسیدن به اهداف‌مان بازدارند. امیرالمؤمنین علیه السلام در حدیثی ارزشمند موانع رسیدن به اهداف را خشم و شهوت معرفی می‌کنند و می‌فرمایند:«اَعْدى عَدُوٍّ لِلْمَرْءِ غَضَبُهُ وَ شَهْوَتُهُ فَمَنْ مَلَکَهُما عَلَتْ دَرَجَتُهُ وَبَلَغَ غایَتَهُ؛ بدترین دشمن آدمى خشم و شهوت اوست، پس هر کس آن دو را در اختیار بگیرد، مقامش بالا می‌‏رود و به هدفش می‌رسد.» (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، ص 12)

خشم، از جنس آتش و دشمنی خطرناک

اما خشم، یکی از هیجانات خطرناک در وجود انسان است که معمولاً در برابر اتفاقی ناخوشایند، از خودمان بروز می‌دهیم. خشم اگرچه جزء زندگی طبیعی‌مان است، اما اگر کنترل‌شده و عقلانی نباشد، ممکن است سبب دلخوری، نارضایتی، تنش، اختلال در روابط ما با دیگران و همچنین سبب دور شدن از اهداف‌مان شود. دین مبین اسلام که مکتبی انسان‌ساز است، نسبت به این مقوله هشدار داده و همه ما را به خویشتن‌داری و صبر توصیه کرده است. از همین رو قرآن کریم از کسانی که خشم خویش را کنترل کرده‌اند، تمجید کرده، می‌فرماید: «وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ؛ و خشم خود را فرو می‌‏برند؛ و از مردم در می‏‌گذرند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.» (آل عمران، آیه 134)

همچنین برای مقابله با خشم راه‌هایی از جمله پناه بردن به خداوند از شر شیطان رانده شده، تغییر حالت از ایستاده به نشسته و بالعکس، و همچنین وضو سفارش شده است. از همین رو رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود «اِذا غَضِبَ اَحَدُکُمْ فَلْیَتَوَضَّاءْ بِالْماءِ، فَاِنَّ الْغَضَبَ مِنَ النّارِ؛ هرگاه یکی از شما را خشم فرا گرفت، با آب وضو بگیرد، زیرا خشم از آتش است.» (تنبیه الخواطر و نزهه النواظر( مجموعه ورام)، ج 1، ص 123) برای مقابله با دشمن خطرناکی مانند خشم، باید صبر و بردباری را در خودمان افزایش دهیم تا در مقابل آن شکست نخوریم، چنان‌که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود «الْحِلْمُ یُطْفِئُ نَارَ الْغَضَبِ وَ الْحِدَّةُ تُؤَجِّجُ إِحْرَاقَه؛ بردباری آتش خشم را فرو می‌نشاند و تندی آن را شعله‌ورتر می‌کند.» (غرر الحکم و درر الکلم، ج 1، ص 116) بر این اساس با تمرین و ممارست و همچنین افزایش صبر و بردباری در وجودمان، نگذاریم این مانع بزرگ، ما را از رسیدن به اهدافمان باز دارد.

اما دربارۀ شهوت، انواع مختلف آن اعم از پول، مقام، شهرت، شکم، و جنسی می‌تواند از بزرگ‌ترین موانع برای رسیدن ما به اهداف مادی و معنوی باشد. همه هیجاناتی که خداوند در وجود ما قرار داده اگر کنترل نشود و از چارچوب صحیح خود خارج شود، سبب ضررهای بزرگ فردی و اجتماعی خواهد شد. چه بسیار اختلاس‌ها، دزدی‌ها، بی آبرویی‌ها، اختلافات و تنش‌هایی که از همین شهوت‌ها نشأت گرفته و اگر کنترل نشود باعث هرج و مرج در سطح جامعه خواهد شد. از همین رو باید این دشمن خطرناک را کنترل کنیم و هشیار باشیم که ما را از اهداف‌مان باز ندارد. شهوت‌گرایی سبب از بین رفتن عقل و دین ما خواهد شد چنا‌ن‌که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود «طَاعَةُ اَلْهَوَى تُفْسِدُ اَلْعَقْل؛ پیروى از خواهش نفس، خرد را تباه مى‌سازد.» (همان، ج 1، ص 434) شاید لحظات اول، این دشمن خطرناک لذتی به همراه داشته باشد اما سرانجامی ناگوار برایمان رقم خواهد زد همان‌گونه که امام علی علیه السلام در مورد عاقبت شهوت‌پرستی فرمودند: «أوَّلُ الشَّهوَةِ طَرَبٌ، و آخِرُها عَطَبٌ؛ آغاز شهوت، لذت است و پایانش نابودی.» (عیون الحکم و المواعظ، ج 1، ص 112) بنابراین نسبت به این دشمنان خطرناک، یعنی خشم و شهوت هشیار باشیم و نگذاریم آن‌ها از چارچوب تعیین شده خود خارج شوند که در صورت افراط یا تفریط هر کدام علاوه بر ضررهای فردی، جامعه را هم با مشکل روبرو خواهند کرد.

نویسنده: سید احسان دهسار