.svg)
چرا روح الله زمانی جایزه بازیگر نوظهور جشنواره ونیز را دریافت کرد؟/ همدردی با رویای یک کودک کار
پارسینه: سینما باردیگر امید‌ها را برای تحقق رویایی نزدیک کرد، رویایی که سال‌هاست از کودکان کار گرفته شده و حالا روح الله زمانی یکی از همان کودکان با دریافت جایزه «بازیگر نوظهور» برای فیلم «خورشید» مجید مجیدی در جشنواره ونیز نه تنها جانی تازه برای تغییر در خودش ایجاد کرد بلکه با این فیلم باردیگر نگاه‌ها به یک معضل جهانی معطوف شد.
تحریریه پارسینه: سینما باردیگر امید‌ها را برای تحقق رویایی نزدیک کرد، رویایی که سال‌هاست از کودکان کار گرفته شده و حالا روح الله زمانی یکی از همان کودکان با دریافت جایزه «بازیگر نوظهور» برای فیلم «خورشید» مجید مجیدی در جشنواره ونیز نه تنها جانی تازه برای تغییر در خودش ایجاد کرد بلکه با این فیلم باردیگر نگاه‌ها به یک معضل جهانی معطوف شد.
یکی از اولین گردهمایی سینمایی‌ها پس از ماه‌ها تعطیلی رویداد‌های فرهنگی و قرنطینه شهر‌های مختلف، برای ایرانیان ارمغانی خوش داشت. روح الله زمانی، بازیگر فیلم «خورشید» ساخته مجید مجیدی ۲۲ شهریور جایزه «مارچلو ماسترویانی» یا جایزه ویژه بهترین بازیگر نوظهور جشنواره ونیز را دریافت کرد.
این جایزه یکی از جوایز توزیع شده در جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز است که در سال ۱۹۹۸ به افتخار بازیگر ایتالیایی مارچلو ماسترویانی که در پایان سال ۱۹۹۶ درگذشت، برای به رسمیت شناختن یک بازیگر در حال ظهور بنیان گذاشته شد.
اگرچه روح الله زمانی به دلیل مثبت شدن تست کرونایش نتوانست به ایتالیا برود، اما پس از دریافت جایزه در پیامی ویدئویی از مجیدی برای اینکه مسیر زندگی‌اش را به طور کلی تغییر داد، تشکر ویژه کرد. او که یکی از کودکان کار بوده است، در بخشی از این پیام اظهار امیدواری کرد «روزی در هیچ جای جهان هیچ کودک کاری وجود نداشته باشد و تمام امکانات پیش روی آن‌ها باشد».
البته درد و دل کودکان کار در این جشنواره محدود به این صحبت‌ها نشد. شمیلا شیرزاد، دیگر بازیگر نوجوان فیلم «خورشید» که به نمایندگی از زمانی برای دریافت جایزه روی صحنه اختتامیه جشنواره ونیز رفته بود، از رویا‌هایی گفت که برای چنین کودکانی کمرنگ‌تر است: «من و امثال روح الله تمام زندگی‌مان را در خیابان دست فروشی کرده‌ایم. من تا یک سال پیش در مترو و خیابان دست فروشی می‌کردم. از آقای مجیدی و سینما تشکر می‌کنم که رویاهایمان را به ما بازگرداند».
گرفتن این جایزه برای یک کودک دیگر که به سینما معرفی شده و البته یک نابازیگر محسوب می‌شود و مفهوم حساسیت برانگیزی با عنوان «کودک کار» را به همراه دارد، در روز‌های اخیر موجی از یادآوری کودکان دیگر سینمای ایران را متذکر شد. در مطالب مختلفی که در فضای مجازی و رسانه‌های رسمی منتشر شد، به کودکانی همچون بازگیر «باشو غریبه کوچک»، کودکان فیلم‌های کیارستمی و حتی آثار قبلی خود مجیدی همچون «بچه‌های آسمان» یا «رنگ خدا» اشاره شد و در برخی از آن‌ها بر این نکته گوشزد شد که از سرنوشت برخی از این کودکان اطلاعی در دسترس نیست یا برخی دیگر از آن‌ها با وجود آنکه با آروزی چنگ زدن به رویایی بزرگ پا به سینما گذاشتند، اما در حد درخشش در یک فیلم باقی ماندند و ممکن است همچون «عدنان» فیلم «باشو» به سیگار فروشی روی آورده باشند.
با این حال از فضای داخل کشور که بگذریم، نگاهی به نشریات و مطالب منتقدان خارجی در زمان برگزاری جشنواره و نیز تا حدودی نشان دهنده این بود که فیلم جدید مجیدی توانسته است، نظر خود را با آن‌ها همدل کند و به نظر می‌رسید که ممکن است جایزه‌ای را برای مجیدی به همراه داشته باشد، البته نه به این معنا که این پیش‌بینی قطع یقین باشد.
«خورشید» سال ۹۸ در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر نیز جایزه بهترین فیلم را دریافت کرد و بعد از حضور در جشنواره ونیز علاوه‌بر جایزه بهترین بازیگر نوظهور، جایزه «فانوس جادویی» بخش جنبی این رویداد را از سوی نهاد اجتماعی فرهنگی سینه سرکولی دریافت کرد.
در بخشی از بیانیه سینه سرکولی با اشاره به اینکه «خورشید» تضاد میان دنیای کودکی و بزرگسالان را به خوبی نشان می‌دهد، آمده است: «در این راستا توجه خاصی به مسئله بازی شده که به حالت عادی تعریف کننده بخشی از کودکی است و اینجا بازی ناچارا تبدیل به زنجیره کار می‌شود که توسط بچه‌ها برنامه ریزی می‌شود. باید به بازی فوق‌العاده بازیگران نوجوان اشاره شود که خارق العاده احساسات را بیان می‌کنند».
همانطور که اشاره شد، مجیدی سابقه کار با کودکان نابازیگر را دارد و برای فیلم «بچه‌های آسمان» در سال ۱۹۹۹ توانست نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی زبان اسکار شود. آن زمان برای اولین‌بار بود که یک فیلم ایرانی توانست نامزد دریافت چنین جایزه‌ای در اسکار شود.
مجیدی در «خورشید» هم دنیایی از فضای کودکان را به تصویر کشیده است. اگرچه او در فیلم‌های دیگرش هم که به خصوص کودکان در آن نقش‌های اصلی را دارند از مفاهیمی استفاده کرده که صرفا بومی و محلی نیستند و با مردم کشور‌های دیگر نیز ارتباط برقرار می‌کنند، اما آنچه مجیدی در این فیلم ارائه داده، یک معضل جهانی است که در یک مقیاس وسیع، موضوعی واکنش برانگیز است و در بیشتر کشور‌های دنیا «کودکان کار» نه تنها همدردی مردم را برمی‌انگیزند بلکه معمولا واکنش سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌های فعال در این زمینه را به همراه دارد همانطور که متن بیانیه سینه سرکولی با این جمله آغاز می‌شود: «خورشید وفادارانه جهان دزدیده شده کودکی را روایت می‌کند».
در واقع توجه و اهمیت موضوع «کودکان کار» یکی از همان نکاتی بود که از همان روز‌های نمایش «خورشید» در نقد منتقدان حاضر در جشنواره مشاهده شد همچون نیکولا باربر، منتقد سینمایی «این دی وایر» که پس از تماشای فیلم در جشنواره ونیز نوشت: «فیلم جدید مجید مجیدی با جمله‌ای آغاز می‌شود که فیلم را به ۱۵۲ میلیون کودک مجبور به کار تقدیم می‌کند. این آماری مهم و تکان‌دهنده است، اما ضرورتاً آدم را آماده یک ساعت و نیم سرگرم شدن توسط این فیلم نمی‌کند».
یکی دیگر از منتقدانی که بعد از تماشای فیلم به موضوع کودکان کار اشاره کرد، لی‌مارشالُ منتقد اسکرین‌دیلی بود: «مجیدی فیلم همدلانه دیگری درباره کودکان تهی‌دست ساخته است که نئورئالیسم بی‌تکلف قرن بیست‌ویکمی آن در دوران غریب کنونی به شکل غریبی طراوت‌بخش است».
پیتر دبروژ، منقد «ورایتی» نیز مجیدی را «خالق یکی از بهترین فیلم‌های قرن بیستم درباره کودکان» توصیف و عنوان کرد: «اگر یکی از نیات مجیدی در فیلم «خورشید» یادآوری این موضوع باشد که تمام کودکان برابرند و لایق آموزش و تشویق هستند، انتخاب این گروه نوجوان برای بازی در فیلم بهترین دلیل است».
او البته فیلم مجیدی را فراتر از یک نگاه اجتماعی بررسی کرده و نوشته که در ابتدای فیلم اعلام شده که این اثر به ۱۵۲ کودکی که مجبور به کار هستند و برای حقوق خود می‌جنگند، تقدیم شده است. او سپس با استناد به همین جمله عنوان کرده است که با دیدن آن بی‌درنگ می‌توان پی برد که کارگردان می‌خواهد بیانیه‌ای سیاسی اظهار کند؛ بنابراین اگر از پیشینه مجیدی نسبت تجربه حضورش در جشنواره‌های خارجی و گرفتن جایزه و آشنایی منتقدان با نام او بگذریم، موضوعی که او اینبار دست روی آن گذاشت به حد کافی حساسیت لازم را داشت که بتواند توجه اهالی سینما را چه در داخل چه در خارج از مرز‌ها جلب کند.
پس از نمایش فیلم در جشنواره و نظر منتقدان درباره بازی کودکان حاضر در این اثر می‌شد به جذابیت این فیلم برای اینکه بیشتر دیده شود، پی برد. شاید همه این نکات و البته دلایل دیگری که در ذهن اهداکنندگان جایزه بخش بازیگر نوظهور وجود داشت، باعث شد روح الله زمانی در این جشنواره مورد تحسین قرار بگیرد و شاید که او مسیر خوش‌تری در مقایسه با برخی دیگر از کودکان نابازیگر فیلم‌های سینمایی ایرانی پیش بگیرد.
یکی از اولین گردهمایی سینمایی‌ها پس از ماه‌ها تعطیلی رویداد‌های فرهنگی و قرنطینه شهر‌های مختلف، برای ایرانیان ارمغانی خوش داشت. روح الله زمانی، بازیگر فیلم «خورشید» ساخته مجید مجیدی ۲۲ شهریور جایزه «مارچلو ماسترویانی» یا جایزه ویژه بهترین بازیگر نوظهور جشنواره ونیز را دریافت کرد.
این جایزه یکی از جوایز توزیع شده در جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز است که در سال ۱۹۹۸ به افتخار بازیگر ایتالیایی مارچلو ماسترویانی که در پایان سال ۱۹۹۶ درگذشت، برای به رسمیت شناختن یک بازیگر در حال ظهور بنیان گذاشته شد.
اگرچه روح الله زمانی به دلیل مثبت شدن تست کرونایش نتوانست به ایتالیا برود، اما پس از دریافت جایزه در پیامی ویدئویی از مجیدی برای اینکه مسیر زندگی‌اش را به طور کلی تغییر داد، تشکر ویژه کرد. او که یکی از کودکان کار بوده است، در بخشی از این پیام اظهار امیدواری کرد «روزی در هیچ جای جهان هیچ کودک کاری وجود نداشته باشد و تمام امکانات پیش روی آن‌ها باشد».
البته درد و دل کودکان کار در این جشنواره محدود به این صحبت‌ها نشد. شمیلا شیرزاد، دیگر بازیگر نوجوان فیلم «خورشید» که به نمایندگی از زمانی برای دریافت جایزه روی صحنه اختتامیه جشنواره ونیز رفته بود، از رویا‌هایی گفت که برای چنین کودکانی کمرنگ‌تر است: «من و امثال روح الله تمام زندگی‌مان را در خیابان دست فروشی کرده‌ایم. من تا یک سال پیش در مترو و خیابان دست فروشی می‌کردم. از آقای مجیدی و سینما تشکر می‌کنم که رویاهایمان را به ما بازگرداند».
گرفتن این جایزه برای یک کودک دیگر که به سینما معرفی شده و البته یک نابازیگر محسوب می‌شود و مفهوم حساسیت برانگیزی با عنوان «کودک کار» را به همراه دارد، در روز‌های اخیر موجی از یادآوری کودکان دیگر سینمای ایران را متذکر شد. در مطالب مختلفی که در فضای مجازی و رسانه‌های رسمی منتشر شد، به کودکانی همچون بازگیر «باشو غریبه کوچک»، کودکان فیلم‌های کیارستمی و حتی آثار قبلی خود مجیدی همچون «بچه‌های آسمان» یا «رنگ خدا» اشاره شد و در برخی از آن‌ها بر این نکته گوشزد شد که از سرنوشت برخی از این کودکان اطلاعی در دسترس نیست یا برخی دیگر از آن‌ها با وجود آنکه با آروزی چنگ زدن به رویایی بزرگ پا به سینما گذاشتند، اما در حد درخشش در یک فیلم باقی ماندند و ممکن است همچون «عدنان» فیلم «باشو» به سیگار فروشی روی آورده باشند.
با این حال از فضای داخل کشور که بگذریم، نگاهی به نشریات و مطالب منتقدان خارجی در زمان برگزاری جشنواره و نیز تا حدودی نشان دهنده این بود که فیلم جدید مجیدی توانسته است، نظر خود را با آن‌ها همدل کند و به نظر می‌رسید که ممکن است جایزه‌ای را برای مجیدی به همراه داشته باشد، البته نه به این معنا که این پیش‌بینی قطع یقین باشد.
«خورشید» سال ۹۸ در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر نیز جایزه بهترین فیلم را دریافت کرد و بعد از حضور در جشنواره ونیز علاوه‌بر جایزه بهترین بازیگر نوظهور، جایزه «فانوس جادویی» بخش جنبی این رویداد را از سوی نهاد اجتماعی فرهنگی سینه سرکولی دریافت کرد.
در بخشی از بیانیه سینه سرکولی با اشاره به اینکه «خورشید» تضاد میان دنیای کودکی و بزرگسالان را به خوبی نشان می‌دهد، آمده است: «در این راستا توجه خاصی به مسئله بازی شده که به حالت عادی تعریف کننده بخشی از کودکی است و اینجا بازی ناچارا تبدیل به زنجیره کار می‌شود که توسط بچه‌ها برنامه ریزی می‌شود. باید به بازی فوق‌العاده بازیگران نوجوان اشاره شود که خارق العاده احساسات را بیان می‌کنند».
همانطور که اشاره شد، مجیدی سابقه کار با کودکان نابازیگر را دارد و برای فیلم «بچه‌های آسمان» در سال ۱۹۹۹ توانست نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی زبان اسکار شود. آن زمان برای اولین‌بار بود که یک فیلم ایرانی توانست نامزد دریافت چنین جایزه‌ای در اسکار شود.
مجیدی در «خورشید» هم دنیایی از فضای کودکان را به تصویر کشیده است. اگرچه او در فیلم‌های دیگرش هم که به خصوص کودکان در آن نقش‌های اصلی را دارند از مفاهیمی استفاده کرده که صرفا بومی و محلی نیستند و با مردم کشور‌های دیگر نیز ارتباط برقرار می‌کنند، اما آنچه مجیدی در این فیلم ارائه داده، یک معضل جهانی است که در یک مقیاس وسیع، موضوعی واکنش برانگیز است و در بیشتر کشور‌های دنیا «کودکان کار» نه تنها همدردی مردم را برمی‌انگیزند بلکه معمولا واکنش سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌های فعال در این زمینه را به همراه دارد همانطور که متن بیانیه سینه سرکولی با این جمله آغاز می‌شود: «خورشید وفادارانه جهان دزدیده شده کودکی را روایت می‌کند».
در واقع توجه و اهمیت موضوع «کودکان کار» یکی از همان نکاتی بود که از همان روز‌های نمایش «خورشید» در نقد منتقدان حاضر در جشنواره مشاهده شد همچون نیکولا باربر، منتقد سینمایی «این دی وایر» که پس از تماشای فیلم در جشنواره ونیز نوشت: «فیلم جدید مجید مجیدی با جمله‌ای آغاز می‌شود که فیلم را به ۱۵۲ میلیون کودک مجبور به کار تقدیم می‌کند. این آماری مهم و تکان‌دهنده است، اما ضرورتاً آدم را آماده یک ساعت و نیم سرگرم شدن توسط این فیلم نمی‌کند».
یکی دیگر از منتقدانی که بعد از تماشای فیلم به موضوع کودکان کار اشاره کرد، لی‌مارشالُ منتقد اسکرین‌دیلی بود: «مجیدی فیلم همدلانه دیگری درباره کودکان تهی‌دست ساخته است که نئورئالیسم بی‌تکلف قرن بیست‌ویکمی آن در دوران غریب کنونی به شکل غریبی طراوت‌بخش است».
پیتر دبروژ، منقد «ورایتی» نیز مجیدی را «خالق یکی از بهترین فیلم‌های قرن بیستم درباره کودکان» توصیف و عنوان کرد: «اگر یکی از نیات مجیدی در فیلم «خورشید» یادآوری این موضوع باشد که تمام کودکان برابرند و لایق آموزش و تشویق هستند، انتخاب این گروه نوجوان برای بازی در فیلم بهترین دلیل است».
او البته فیلم مجیدی را فراتر از یک نگاه اجتماعی بررسی کرده و نوشته که در ابتدای فیلم اعلام شده که این اثر به ۱۵۲ کودکی که مجبور به کار هستند و برای حقوق خود می‌جنگند، تقدیم شده است. او سپس با استناد به همین جمله عنوان کرده است که با دیدن آن بی‌درنگ می‌توان پی برد که کارگردان می‌خواهد بیانیه‌ای سیاسی اظهار کند؛ بنابراین اگر از پیشینه مجیدی نسبت تجربه حضورش در جشنواره‌های خارجی و گرفتن جایزه و آشنایی منتقدان با نام او بگذریم، موضوعی که او اینبار دست روی آن گذاشت به حد کافی حساسیت لازم را داشت که بتواند توجه اهالی سینما را چه در داخل چه در خارج از مرز‌ها جلب کند.
پس از نمایش فیلم در جشنواره و نظر منتقدان درباره بازی کودکان حاضر در این اثر می‌شد به جذابیت این فیلم برای اینکه بیشتر دیده شود، پی برد. شاید همه این نکات و البته دلایل دیگری که در ذهن اهداکنندگان جایزه بخش بازیگر نوظهور وجود داشت، باعث شد روح الله زمانی در این جشنواره مورد تحسین قرار بگیرد و شاید که او مسیر خوش‌تری در مقایسه با برخی دیگر از کودکان نابازیگر فیلم‌های سینمایی ایرانی پیش بگیرد.
منبع:
پارسینه
ارسال نظر