متهم اصلی «چالش مرغ و تخم مرغ» کیست؟

تحریریه پارسینه: چالش مرغ و تخم و مرغ که زمانی فلاسفه را به خود مشغول می‌کرد، حالا نه فقط شهروندان عادی ایران، بلکه دولت و فعالان اقتصادی را هم درگیر خود کرده است اما متهم اصلی افزایش قیمت این دو کالای استراتژیک چیست؟

ماجرا چند روز پیش و زمانی به صدر خبر‌ها آمد که به گفته رییس اتحادیه مرغ تخم گذار تهران، قیمت هر شانه تخم مرغ در نیمه دوم سال، ممکن است به ۵۰ هزار تومان هم برسد. ماجرا برای مرغ گوشتی هم چند ماه پیش کلید خورد، یعنی زمانی که در فضای مجازی، فیلم‌های تلخ معدوم سازی صد‌ها هزار قطعه جوجه یکروزه دست به دست می‌شد اما در این بازار واقعاً چه اتفاقی در حال وقوع است و چرا قیمت کالا‌هایی که کاملاً در داخل تولید می‌شوند، باید ناگهان تا این اندازه بالا برود؟

آیا مشکل از قیمت نهاده‌ها است؟

نایب رییس کانون انجمن صنفی مرغداران گوشتی کشور در روز‌های ابتدایی تیرماه سال جاری و زمانی که نشانه‌های افزایش قیمت مرغ هویدا می‌شد، دلیل افزایش قیمت این کالا را حرکت به سمت قیمت تمام شده مرغ و افزایش تقاضا اعلام کرد. به گفته حبیب اسدالله نژاد، وقتی قیمت تمام شده کالایی بالا باشد و در مقطعی آن کالا با قیمتی پایین‌تر از آن عرضه شود، باید انتظار این را داشت که قیمت‌ها روزی به سمت قیمت واقعی حرکت کند تا تولیدکننده دچار چالش و ضرر و زیان نشود.

او به وضعیت نهاده‌های دامی اشاره کرد و گفت: وقتی نهاده‌ها با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کشور می‌شود، ایجاد بازار سیاه و حباب قیمتی، ثمره قصور و عدم نظارت و کنترل دستگاه‌های مسئول است، چرا که با وجود قیمت رسمی برای نهاده ها، قیمت مرغ در سراسر ایران باید تقریباً یکسان و ثابت باشد.

با این وجود، متولی تجارت خارجی کشور تصمیم گرفته است واردات نهاده‌های طیور به کشور را حتی ارزان‌تر هم بکند. سرپرست معاونت بازرگانی داخلی وزارت صمت به تازگی در این مورد گفت: کارگروه تنظیم بازار در صد و چهارمین جلسه خود نرخ عرضه کنجاله سویا را اصلاح کرد و مقرر شد کنجاله سویا در مبادی ورودی به قیمت ۲۷۰۰ تومان عرضه شود. محمدرضا کلامی در این مورد به ایسنا گفت: این نرخ تعیین شده در تمام مبادی ورودی است و طبیعتا هزینه‌های حمل و نقل نیز به این نرخ اضافه خواهد شد.

به گفته این مقام مسئول، سازمان حمایت نیز مکلف شد تا تاثیر اصلاح نرخ این نهاده‌ها را بر قیمت محصولات نهایی مانند مرغ محاسبه کند و به کارگروه تنظیم بازار ارایه دهد تا این کارگروه در راستای حمایت از تولید و استمرار آن در قالب مجوزی به کارگروه تنظیم بازار استان‌ها ابلاغ کند.

کنجاله سویا که از سال ۱۳۷۵ به این سو اصلی‌ترین نهاده تولید در صنعت مرغداری است، طی ماه‌های اخیر به شدت گران شده و این در حالی است که تقریباً تمامی نیاز کشور در این زمینه، وارداتی است. معدوم سازی جوجه‌های یک روزه در ابتدای سال جاری هم به دلیل کمبود کنجاله سویا بود، حال آنکه این کمبود هنوز هم مرتفع نشده است.

این موضوع در مورد تخم مرغ هم مصداق دارد که قیمت آن این روز‌ها به شدت صعودی شده است. همین چند روز پیش بود که رئیس هیات مدیره اتحادیه مرغ تخم گذار استان تهران با اشاره به اینکه در صورت تداوم شرایط فعلی در ماه‌های آینده مجبور به واردات تخم مرغ خواهیم شد، گفت: کمبود نهاده در بازار باعث افت تولید شده است. ناصر نبی پور در پاسخ به چرایی گرانی تخم مرغ در روز‌های اخیر گفت: در تولید تخم مرغ پارامتر‌های زیادی وجود دارد که قیمت آن‌ها طی این مدت افزایش یافته است. حال با وجود این افزایش قیمت ها، چگونه می‌شود قیمت تخم مرغ نسبت به سال گذشته دچار تغییر نشود؟

رئیس هیات مدیره اتحادیه مرغ تخم گذار استان تهران در پاسخ به این پرسش که آیا صادرات تخم مرغ باعث برهم خوردن بازار داخلی شده است؟ گفت: میزان صادرات در حدی نبوده که بر بازار‌های داخلی اثرگذار باشد. اگر امروز در این شرایط قرار گرفته ایم به دلیل کمبود نهاده‌های دام و طیور است که باعث افت تولید شده است. در اردیبهشت ماه بیشترین میزان صادرات تخم مرغ را در حد ۱۴ هزار تن داشتیم و از آن طرف قیمت تخم مرغ حتی ارزانتر از نرخ مصوب هم شده بود.

او با بیان اینکه در صورت تداوم شرایط فعلی مجبور به واردات تخم مرغ در یکی دو ماه آینده خواهیم شد، گفت: قیمت تمام شده هر کیلو تخم مرغ برای واحد‌های تولیدی در شرایط فعلی بیش از ۱۴ هزار و ۹۰۰ تومان و قیمتی که باید به دست مصرف کننده برسد ۳۰ هزار تومان است. اگر همین ۵۰ درصد سویا توسط دولت تامین نشود، تخم مرغ به کیلویی بیش از ۲۳ هزار تومان و شانه‌ای ۵۰ هزارتومان هم خواهد رسید.

آیا مشکل از صادرات است؟

یکی دیگر از مواردی که گفته می‌شود مسبب افزایش قیمت مرغ بوده، صادرات این محصول است. قیمت یک مرغ متوسط ۱.۵ کیلوگرمی در ایران در زمان تنظیم این گزارش حدود ۱۸ هزار تومان است که با احتساب نرخ دلار ۲۷ هزار تومانی در بازار آزاد، کمی کمتر از ۷۰ سنت خواهد بود. گفتن ندارد که در مقایسه با قیمت مرغ در کشور‌های همسایه، این نرخ تقریباً مجانی است و به همین دلیل، همین حالا بخش زیادی از مرغ تولیدی در کشور به کشور‌هایی همچون عراق و جمهوری آذربایجان سرازیر می‌شود اما آیا این مساله موجب گرانی مرغ در داخل شده است؟

در پاسخ باید گفت هم بله و هم نه. توضیح اینکه دولت ایران با سرکوب قیمتی و اعلام قیمت‌های مصوب، در واقع به صنعت مرغ یارانه می‌دهد تا قیمت این کالای استراتژیک بالا نرود. در واقع، قیمت واقعی مرغ در ایران به مراتب بالاتر است. به این ترتیب، شهروند عراقی که مرغ ایرانی می‌خرد، در واقع از یارانه دولت ایران استفاده می‌کند. به همین دلیل، برخی معتقدند باید جلوی صادرات این کالا‌ها گرفته شود.

از آن سو، اما صادرات در واقع مشوقی برای تولیدکننده است، چرا که در مقابل کالای صادر شده، ارز خارجی دریافت می‌کند. کارشناسان اقتصادی می‌گویند دولت نباید صنایع را یارانه‌ای بار بیاورد و البته، نباید مانع از صادرات هم بشود. مرغداری که با قیمت‌های واقعی کار می‌کند و در مقابل صادرات مرغ به عراق دلار می‌گیرد، آن قدر انگیزه خواهد داشت که تولید را افزایش دهد تا قیمت‌ها متعادل شوند.

دخالت، دخالت و دخالت

آن گونه که کارشناسان اقتصادی می‌گویند، اصلی‌ترین عامل بروز نوسانات قیمتی پایدار در بازارها، دخالت در بازار‌ها است، وگرنه بازار‌ها دیر یا زود به تعادل می‌رسند. در داستان مرغ و تخم مرغ هم همین اتفاق رخ داده است.

متوسط قیمت جهانی کنجاله، اکنون حدود ۳۰۰ دلار به ازای هر تن است که با احتساب نرخ دلار ۲۵ هزار تومانی، حتی در صورت عدم تخصیص ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی، این محصول باید به قیمت حدود هر کیلوگرم ۷۵۰۰ تومان در بازار آزاد ایران موجود باشد، حال آنکه مرغداران می‌گویند قیمت کنجاله‌های وارداتی با ارز دولتی هم به ۹۰۰۰ تومان در هر کیلوگرم رسیده است.

به عبارت ساده، دولت مدعی است با تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی قیمت کنجاله را کنترل می‌کند، حال آنکه حتی در صورت عدم مداخله دولت، قیمت کنجاله که حالا به بیش از ۹۰۰۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم رسیده، نباید بیش از ۷۵۰۰ تومان باشد. به عبارت باز هم ساده تر، دولت با هدر دادن ارز ۴۲۰۰ تومانی، نه فقط قیمت‌ها را کنترل نکرده که یک بازار سیاه هم برای کنجاله سویا ایجاد کرده است.