تکمیل پازل مالیاتی کشور / مالیات‌های تازه در راه هستند؟

تحریریه پارسینه - محمد مهدی حاتمی: طرح اخذ «مالیات بر عایدی سرمایه» و تصویب آن در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، امیدواری‌ها برای گسترش پایه مالیاتی کشور را افزایش داده است. در صورت تصویب این طرح در صحن علنی مجلس و موافقت شورای نگهبان، ساختار مالیاتی کشور اصلاح خواهد شد، این در حالی است که در هفته‌ها و ماه‌های اخیر، پازل مالیاتی کشور کامل‌تر هم شده است.

اخذ مالیات از واحد‌های مسکونی خالی از سکنه و اخذ مالیات بر خرید سکه از بانک مرکزی هم حالا به مراحل نهایی اجرا نزدیک‌تر شده اند. به این ترتیب و با در نظر گرفتن مالیات‌های تکمیلی همچون مالیات بر سود بادآورده (Windfall profits tax)، اتفاقاتی کم سابقه در حوزه مالیات در کشور در جریان است.

ایرانی‌ها چقدر مالیات می‌دهند؟

ایران همواره یکی از کمترین میزان پرداخت مالیات به نسبت تولید ناخالص داخلی در میان کشور‌های هم رده خود را دارد. بر اساس اعلام رییس سازمان امور مالیاتی کشور، سهم درآمد‌های مالیاتی از بودجه عمومی کشور در سال ۱۳۹۹ حدود ۳۵ درصد است که به طور حدودی، معادل ماهانه ۱۲ تا ۱۳ هزار میلیارد تومان خواهد بود. این در حالی است که بر اساس قانون بودجه سال ۱۳۹۹، کل درآمد دولت از محل اخذ مالیات معادل ۱۷۵ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

براساس گفته‌های محمدباقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه در خردادماه سال جاری، سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی در ایران حدود ۶ درصد است، این در حالی است که این نسبت در کشور‌های توسعه یافته به ۳۰ تا ۴۰ درصد می‌رسد. بنابراین، به نظر می‌رسد وقتی صحبت از مالیات به میان می‌آید، بر خلاف تصور، ایرانی‌ها مالیات چندانی پرداخت نمی‌کنند یا دست کم، کسانی که باید مالیات بدهند، مالیات نمی‌دهند.

این، اما در حالی است که به دنبال کاهش قابل توجه صادرات نفتی ایران و ناتوانی در بازگشت ارز‌های حاصل از صادرات غیرنفتی به کشور، ایران حدود دو سال است که به شکلی جدی در یک چالش تمام عیار ارزی گرفتار شده است، چالشی که به دلیل وابستگی شدید اقتصاد کشور به پمپاژ ارز‌های خارجی، اکنون به افت بی سابقه ارزش پول ملی و بروز رشد بی سابقه نقدینگی هم ختم شده است.

در این شرایط، مدتی است که سیاستگذاران کشور به این نتیجه رسیده اند که باید با بهبود پایه مالیاتی کشور و تنوع بخشیدن به انواع مالیات، کسری بودجه سنگین دولت را با استفاده از درآمد‌های مالیاتی پوشش بدهند. این، تنها یک نمونه از مواردی است که پتک واقعیت، ساختار‌های اداری را ناچار به اصلاح می‌کند. اما اصلاح نظام مالیاتی کشور و تنوع بخشیدن به انواع مالیات‌ها دقیقاً به چه معنا است؟

مالیات‌های جدید در راه اند

در تیرماه امسال، عده‌ای از نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را عنوان «مالیات بر عایدی سرمایه» به هیات رییسه مجلس تقدیم کردند. این طرح در روز‌های پایانی مردادماه در کمیسیون اقتصادی مجلس مورد تایید قرار گرفت و حالا باید به صحن علی مجلس بیاید و در صورت تصویب، تایید شورای نگهبان را هم بگیرد. به این ترتیب، زمان زیادی تا تصویب و اجرای این طرح باقی است، اما در صورت تصویب و اجرا، می‌تواند تغییرات کم سابقه‌ای در اقتصاد ایران به وجود بیاورد.

با این همه، این تنها طرح اخذ مالیات‌های جدید در ایران نیست. همین اواخر، طرح اخذ مالیات از خانه‌های خالی هم کلید خورد و آن طور که داده‌ها نشان می‌دهند، به زودی اخذ مالیات از صاحبان حدود ۲.۶ میلیون واحد مسکونی خالی در کشور آغاز خواهد شد، طرحی که برخی معتقدند به افزایش عرضه مسکن در کوتاه مدت ختم می‌شود.

از آن سو، در میانه مردادماه اعلام شد خرید سکه از بانک مرکزی هم مشمول مالیات قطعی است و خریداران بیش از ده عدد سکه، بر اساس یک جدول مشخص مالیات پرداخت خواهند کرد. در این میان، بحث اخذ مالیات بر سود سهام هم بار‌ها مطرح و البته به دلیل شرایط خاص کشور و حساب ویژه دولت و مجلس بر بازار سرمایه، خیلی زود تکذیب شد.

این در حالی بود که چند روز پیش، مقام معظم رهبری در ارتباط تصویری با رییس جمهور و هیات دولت، خواستار جلوگیری از خروج سرمایه به قصد خرید واحد‌های مسکونی در خارج از کشور شدند، موضوعی که به اذعان کارشناسان، سالانه میلیارد‌ها دلار ارز از کشور خارج می‌کرد و این در حالی بود که خارج کنندگان ارز، مالیات خاصی از این ناحیه پرداخت نمی‌کردند.

تکمیل پازل مالیاتی

به این ترتیب، به نظر می‌رسد قطعات پازلی که در حال تکمیل است، به زودی پایه مالیاتی کشور را افزایش و درآمد‌های حاصل از مالیات و نسبت آن از تولید ناخالص داخلی را نیز افزایش خواهد داد. این، اما اتفاقی بود که فعالان اقتصادی سال‌ها بود انتظار اجرای آن را می‌کشیدند.

افزایش مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات بر سود بادآورده (Windfall profits tax) موجب کاهش انگیزه فعالیت در بخش غیرمولد اقتصاد یا به تعبیر خودمانی، «دلالی» خواهد شد و این رخداد را باید به فال نیک گرفت.