یک پژوهشگر : خبرنگار، عامل تشدید بحران نشود

حمید حیدرپناه، پژوهشگر رسانه در چهل و سومین نشست «تهران امید دارد» که چهارشنبه شب -۲۲ مرداد- به طور مجازی با موضوع رسانه و خبرنگاری بحران برگزار شد، بیان کرد: واژه بحران در چند سال اخیر به دلایل مختلف در کشور ما پررنگ تر شده است. در یک دهه اخیر به خصوص در بحث زلزله بعد از زلزله کرمانشاه آحاد جامعه به نوعی با مفهوم زلزله زندگی کرد و یا موضوعاتی مانند اتفاقات حوزه شهری نظیر حادثه پلاسکو که ابعاد آن اندازه یک بحران بود، بنابراین در ابتدا باید گفت حوادثی که به لحاظ ارزش خبری ابعاد گسترده تری دارند مانند سقوط هواپیما یا خروج یک قطار از ریل به طور خلاصه به عنوان بحران تعریف می‌شوند و یا در یک تعریف کلی آنچه زندگی را از حالت عادی خارج کرده و دچار اختلال کند و با خسارات مادی، معنوی و جانی همراه باشد بحران نامیده می‌شود. بنابراین واژه بحران برای ما مفهومی آشناست. در نتیجه به دنبال تجربه سال‌های اخیر باید درس‌هایی از این بحران‌ها گرفته شود که در اتفاقات احتمالی دیگر آمادگی قبلی وجود داشته باشد. در این زمینه باید توجه کرد که بخشی از بحران‌ها مانند سیل و یا گرد و غبار از پیش قابل پیش‌بینی بوده و گروهی دیگر از بحران‌ها مانند زلزله لحظه‌ای بوده و قابل پیش‌بینی قبلی نیست از همین رو باید آمادگی پیش از بحران از یک سو و آمادگی بعد از وقوع آن برای مدیریت اوضاع بحرانی از طرف دیگر وجود داشته باشد.
او افزود: اکنون که در عصر رسانه هستیم و گسترش فضای مجازی سبب شده هر فرد خود یک رسانه باشد، با وقوع بحران و میزان رجوع مردم به شبکه‌های اطلاع‌رسانی نشان می‌دهد که اهمیت خبرنگاری در بحران مهم‌تر شده و شاید از سوی دیگر بتوان گفت برجسته‌ترین بخش بحران همین اطلاع‌رسانی باشد. از همین رو در حوزه پیش از بحران رسانه باید نقش آموزش داشته باشد و همچنین خبرنگار بحران هم باید یک خبرنگار آماده و آموزش دیده‌ای باشد که بداند در زمان وقوع بحران باید چه کارهایی انجام دهد.

شهروندان هشدار را جدی نمی گیرند

حیدرپناه درباره افکار عمومی مردم در مواجه با بحران و همچنین آموزش‌های پیش از آن بیان کرد: در حالت عادی آنچه با آن مواجه هستیم نشان می‌دهد داد هشدار به مردم به عنوان مثال درباره بحران‌هایی نظیر زلزله چندان توجه مردم را برنمی‌انگیزد و از سوی افکار عمومی جدی گرفته نمی‌شود اما زمانی که یک زلزله حتی با قدرت اندک رخ دهد تازه مردم به خودشان آمده و ضرورت کسب اطلاعات و افزایش آگاهی درباره مسائل مرتبط با بحران را احساس می‌کنند. این اتفاق درباره بحران کرونا هم تکرار شد که برخی از مردم تا زمانی یکی از نزدیکانشان با بیماری درگیر نشدند، آنطور که باید بحران را جدی نگرفتند. به نظر می‌رسد ریشه این نوع برخورد را باید در نوع نگاه فرهنگی و ذهنی مردم جست و جو کرد که همین موضوع هم هست که کار را برای بحران سخت می‌کند. بخشی زیادی از آمادگی ذهنی مربوط به این موضوع است که مردم بحران را جدی بگیرند و این مساله نیاز به آموزش‌های دقیق‌تر دارد. از همین رو حضور رسانه‌ها و خبرنگاران قبل از بحران می‌تواند نقش هشداردهنده و آموزش داشته باشد اما باید توجه کرد که جامعه هم باید آماده پذیرش هشدار و آموزش باشد.
حیدرپناه افزود: بحران‌های زندگی امروز مردم را به نوعی بیخیالی می‌رساند که البته نوعی واکنش دفاعی در برابر بحران هم تلقی می‌شود و در واقع حالتی دو سویه دارد چرا که اگر افکار عمومی بیش از حد درگیر بحران باشد دچار استرس شده که خود یک نوع بحران است، بنابراین ذهن مردم نه باید آنقدر درگیر بحران شود که استرس زا باشد و نه آنقدر بیخیال که هیچ بحرانی را جدی نگیرد. این میان رسانه می‌‎تواند نقش مهمی داشته و با آموزش های پیش از بحران این حالت را تعادل ببخشد. در دوره فعلی نمی‌توان رسانه را حذف کرد، حضور رسانه ظرافت‌ها و حساسیت‌های خاص خود را داشته و می‌تواند هم مثبت و هم منفی باشد به این معنی که هم می‌تواند در شرایط بحران مردم را به سمت اقدامات مثبت سوق دهد و هم باعث ایجاد ترس شود یا به عبارت دیگر هم بحران‌زا باشد و هم بحران‌زدا.

خبرنگار بحران، گاه عامل تشدید بحران می‌شود

این پژوهشگر رسانه با تاکید بر نقش آموزش‌ از سوی رسانه‌ها به توانایی خبرنگاران در مواقع بحرانی اشاره و بیان کرد: در شرایط بحرانی گاهی دیده می‌شود که خبرنگار خود به عامل بحران تبدیل شده و مانع کار امداد و نجات می‌شود بنابراین توجه به این موضوع ضرورت آموزش به خبرنگاران را بیش از پیش نشان می‌دهد. خبرنگار حوزه بحران باید بداند که در محیط بحران‌زده چگونه حاضر باشد و اخبار را به چه صورتی مخابره کند حتی امیددهی نابه جا در بحران از سوی رسانه هم می‌تواند غم را بعد از وقوع حادثه افزایش دهد مانند آنچه در حادثه نفت‌کش سانچی تجربه شد. بنابراین خبرنگار بحران باید پروتکل‌های عکاسی و مصاحبه در بحران را بشناسد، کمبودها را شناسایی و مخابره کند و در محیط بحران‌زده اقدام به دادن وعده و وعید نکند. از همین رو شهرداری تهران می‌تواند چند خبرنگار بحران آموزش دیده را همراه خود داشته باشد تا در مواقع وقوع بحران بتواند فضای رسانه‌ای را مدیریت کند.
او در پایان بیان کرد: در نهایت اینکه مخاطب میان رسانه‌های رسمی و غیررسمی انتخاب می‌کند پس اگر رسانه‌های رسمی در بحران سرعت نداشته باشند مخاطب به سمت رسانه‌های غیررسمی سوق پیدا می‌کند و همین موضوع است که کار رسانه را حساس و تخصصی می‌کند چرا که در بحران، مدیران رسانه و همچنین خبرنگاران باید در لحظه بهترین تصمیم را بگیرند. رسانه‌های غیررسمی مانند شبکه‌های اجتماعی هم باید توجه داشته باشند که فضای بحرانی دستاویزی برای جذب مخاطب نیست و افزایش مخاطب و اطلاع‌رسانی درست را از یکدیگر تفکیک کنند.

در این نشست غلامحسین محمدی مشاور شهردار و رییس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران نیز حضور داشت. در این هم‌اندیشی به نقش خبرنگار در آموزش پیش از بحران و مطرح کردن برخی موضوعات به عنوان مسائل بحران‌ساز آینده پرداخته شد و همچنین جایگاه رسانه رسمی و شبکه‌های اجتماعی به عنوان رسانه‌های نوین در عصر حاضر مورد بررسی قرار گرفت