چرا نباید از شاخص ۲ میلیونی بترسیم؟/ بورس تهران هنوز هم میتواند صعود کند
پارسینه: دولت باید سهامداران ویژه و ممتاز را متقاعد کند که سهام خود را در اختیار عامه مردم قرار دهند تا فضای خالی بیشتری برای جذب نقدینگی ورودی به بازار سرمایه ایران ایجاد شود. در صورت وقوع این اتفاق، دهها هزار میلیارد تومان سهام برای خرید در بورس تهران در اختیار سهامداران عادی قرار خواهد گرفت و رشد شاخص به نوعی بیمه خواهد شد.
تحریریه پارسینه - محمد مهدی حاتمی: بورس تهران چند روز پیش برای نخستین بار در تاریخ بیش از ۵۰ ساله خود، از مرز شاخص ۲ میلیون واحدی عبور کرد. با این همه، آنچنان که تجربه معامله گران بازار سرمایه ایران نشان داده، عبور از اعداد رُند، معمولاً با برخورد به یک سقف مقاومتی و تردیدهای مواجه میشود که میتواند به فشار فروش بینجامد. بر این اساس، پرسش مهم برای بخش بزرگی از فعالان بازار سرمایه اکنون این است: آیا بورس بیش از این هم رشد میکند؟
واقعیت این است که شاخص کل فی نفسه نشان دهنده هیچ واقعیت خاصی در مورد حبابی یا غیر حبابی بودن بورس نیست. شاخص کل بورس تهران در واقع نمایندهای است از میانگین موزون قیمت سهام شرکتهای حاضر در بورس و فرابورس ایران. به این ترتیب، بدون در نظر گرفتن متغیرهای بیرونی، شاخص ۲ میلیون واحدی با شاخص ۵ میلیون واحدی فرق چندانی نخواهد داشت.
وقتی قیمتها باد میکنند
وقتی قیمتها باد میکنند
اما آیا این به این معنا است که تداوم رشد شاخص و رشد قیمت سهام در بازار سرمایه ایران نباید توام با نگرانی باشد؟ پاسخ هم مثبت است و هم منفی.
بخش عمدهای از قیمت سهام در بازار سرمایه ایران را قیمت سهمها در «بازار ثانویه» تشکیل میدهد. سهام شرکتها نخستین بار در عرضه اولیه (IPO یا Initial public offering) به دست سهامداران عادی میرسد و در حالت کلی، این پایینترین قیمت آن سهم است. پس از آن، با دست به دست شدن آن سهام و گذشت زمان، قیمتها معمولاً بالاتر میروند.
به این ترتیب، نگرانیها در مورد حبابی بودن قیمت سهام عمدتاً در مورد سهمهایی که در «بازار ثانویه» دست به دست میشوند، صدق میکند. این موضوع زمانی اهمیت پیدا میکند که رشد قیمت سهام با واقعیتهای مندرج در فعالیت شرکت مورد نظر همخوانی نداشته باشد. به عبارت ساده تر، قیمت رشد میکند در حالی که شرکت واقعاً سودده نبوده است.
سادهترین و دم دستیترین شاخص برای سنجش این موضوع، نسبت P/E یا نسبت قیمت به درآمد در کلیت بازار است. بررسیها نشان میدهند میانگین P/E بورس تهران تا پیش از سال ۱۳۹۷ حدود ۵ بوده، این در حالی است که اکنون و با ورود هر روزه نقدینگی به بازار سرمایه ایران، به حدود ۱۳ رسیده است. همچون مورد شاخص کل، این عدد نیز فی نفسه نشانگر هیچ چیز خاصی نیست و نمیتوان گفت P/E در محدوده ۱۳، نشانهای از فاز حبابی است. با این همه، هر چه این نسبت در مورد یک سهم خاص یا در کلیت بازار بورس بالاتر برود، ارزندگی آن سهم خاص و نیز کلیت بازار، کمتر خواهد بود.
نیم نگاهی به بازارهای موازی
سنجه دیگری که میتواند حبابی بودن یا غیرحبابی بودن بازار سرمایه ایران را محک بزند، مقایسه آن با بازارهای موازی است. به طور کلی و ساده، سهام یک دارایی (Property) است و در اقتصادی با تورم دو رقمی و نرخ رشد نقدینگی بسیار بالا همچون اقتصاد ایران، قیمت داراییها نیز مدام بالاتر میرود. بر این اساس، در حالی که روزانه حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان و ماهانه ۳۶ هزار میلیارد تومان به حجم نقدینگی کشور اضافه میشود، میتوان تا آیندهای میان مدت، انتظار رشد قیمت داراییها و از جمله سهام را داشت.
با این همه، ظاهراً افکار عمومی آن اندازه که رشد قیمتها در بازار سرمایه را با نگرانی دنبال میکند، دل نگران رشد قیمت در بازارهای موازی نیست. رشد قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار از حدود ۱۰۰ هزار تومان به حدود یک میلیون تومان در فاصله سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ و رشد حدود ۷ برابری متوسط قیمت مسکن در تهران طی همین مدت، تقریباً هیچ گونه نگرانی در باب حبابی بودن این بازارها به همراه نداشت. بنابراین، دست کم تا لحظه نگارش این متن، نگرانی قابل توجهی هم در مورد حبابی بودن کلیت بازار سهام ایران وجود ندارد و هر چه هست، نگرانی در باب حبابی بودن تک سهمها است.
چه باید کرد؟
با همه این ها، برای کاستن از همین حجم از نگرانیها در مورد حبابی بودن بازار سهام هم میتوان کارهایی کرد و البته، بار اصلی بر دوش دولت است. سادهترین راه، افزایش تعداد و حجم عرضه اولیه سهام شرکتهای جدید است. بر این اساس، قرار شده در هر هفته سهام دو شرکت جدید عرضه اولیه شود. با این همه، از آنجا که روزانه حدود یکهزار میلیارد تومان پول تازه نیز به بورس تهران وارد میشود، عرضه سهام شرکتهایی که مجموع سهام آنها بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان است، راه حلی تمام و کمال نخواهد بود.
بهترین راه حل، افزایش شناوری سهام شرکتهای حاضر در بورس است که میتواند تمام نگرانیها در مورد بازار سرمایه ایران را مرتفع کند و بورس تهران را به کلاس بالاتری در میان بورسهای جهانی وارد کند. تخمینها نشان میدهند میانگین میزان شناوری سهام شرکتهای حاضر در بازار سرمایه ایران (یعنی آن میزان از سهام شرکتها که در اختیار مردم عادی و نه سهامداران ویژه قرار دارد) حدود ۲۲ درصد است. این میزان، برای برخی بورسهای اروپایی به حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد میرسد.
به هر حال، دولت باید سهامداران ویژه و ممتاز را متقاعد کند که سهام خود را در اختیار عامه مردم قرار دهند تا فضای خالی بیشتری برای جذب نقدینگی ورودی به بازار سرمایه ایران ایجاد شود. در صورت وقوع این اتفاق، دهها هزار میلیارد تومان سهام برای خرید در بورس تهران در اختیار سهامداران عادی قرار خواهد گرفت و رشد شاخص به نوعی بیمه خواهد شد.
به امید شاخص 10 میلیونی