چگونه از بیماران زمین گیر مراقبت کنیم؟

اغلب سالمندان گاه به علت کهولت سن و گاه به دلیل برخی بیماری‌ها کاملا ناتوان ودچار محدودیت حرکتی یا اصطلاحا زمین گیر (bedridden) می‌شوند و در این حال برای کوچک‌ترین اعمال خود نیز به کمک احتیاج دارند. مراقب سالمند بیمار با دانش، صبر و حوصله می‌تواند از یک سالمند بیمار به خوبی نگهداری کند.

با توجه به اهمیت موضوع در این باره با دکتر مازیار امامی خواه، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفتگو کرده ایم.

وی در این باره می‌گوید: بسیاری از بیماری‌های مغزی، نخاعی و عصبی می‌توانند فرد را زمین گیر کنند. سکته‌های مغزی، خونریزی‌های مغزی، ضربه‌های شدید مغزی ناشی از تصادفات، بیماری ام اس پیشرفته، ضایعات نخاعی (قطع نخاع)، بیماری‌های شدید عصب‌های محیطی یا اصطلاحا نوروپاتی ها، بیماری‌های عضلانی (مثلا دیستروفی‌های عضلانی که بیماری‌های ارثی عضله هستند)، بیماری‌های نورون حرکتی"مثل ALS و SMA" و بسیاری از بیماری‌های مغزی و عصبی دیگر می‌توانند موجب فلج شدن اندام‌ها و ناتوانی حرکتی بخصوص در سالمندان شوند.

امامی خواه ادامه داد: گروهی دیگر از بیماری‌ها تحلیل برنده مغز هستند (بیماری‌های دژنراتیو) که به واسطه کوچک شدن قسمت‌هایی از مغز به تدریج موجب مشکل حرکتی و زمین گیر شدن فرد می‌شوند، از این گروه می‌توان به بیماری پارکینسون و بیماری‌های شبه پارکینسون (پارکینسونیسم ها)، انواع دمانس (مثل بیماری آلزایمر)، و بیماری‌های تحلیل برنده مخچه (که اختلال تعادل می‌دهند) اشاره کرد که می‌تواند افراد را زمین گیر کنند.

این متخصص مغز و اعصاب بیان کرد: علی رغم تعدد بیماری‌هایی که می‌توانند فرد را زمین گیر کنند، نگه داری از همه این بیماران دارای اصول کلی مشترک و یکسانی است که اغلب آن‌ها بر اصولی استوار هستند که مانع عوارض بی حرکتی آن‌ها می‌شوند.

وی اظهار داشت: باید دانست که بی حرکت بودن باعث تحلیل رفتن بدن و عضلات می‌شود. بیماری فرد هر چه باشد با بی حرکتی بدتر و بیمار به تدریج بی حرکت و رنجورتر می‌شود پس فرد بی حرکت در قدم اول باید حرکت داده شود و این حرکت دادن می‌تواند در هر فردی متفاوت باشد.

دکتر امامی خواه ابراز داشت: بیماری که با کمک می‌تواند راه رود باید با کمک راه برده شود؛ بیماری که با کمک می‌تواند بنشیند باید روزانه بار‌ها با کمک نشانده شود و بیماری که کاملا در بستر افتاده باید بار‌ها در روز حرکت داده شود و به پهلوها، کمر و حتی شکم خوابانده شود. بی حرکتی مطلق برای حتی چند ساعت می‌تواند موجب زخم‌های فشاری (زخم بستر) در نواحی تحت فشار مثل باسن، کتف ها، پاشنه‌های پا، آرنج‌ها و حتی پشت سر گردد. پس بیمار بی حرکت را حرکت دهید!

این عضوهیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران مطرح کرد: فردی که ناتوان و در بستر افتاده است، خصوصا اگر بیماری عصبی داشته باشد یا شدیدا ناتوان و رنجور شده باشد در معرض خطر بزرگی قرار دارد به نام "پنومونی آسپیراسیون".

وی افزود: عارضه "پنومونی آسپیراسیون" چیز عجیبی نیست، ولی به شدت کشنده است و عمر بیماران ناتوان را شدیدا کوتاه می‌کند. در این عارضه اتفاقی که می‌افتد این است که غذا، محتویات معده یا حتی بزاق و ترشحات دهان به علت مختل بودن قدرت سرفه کردن به راحتی به جای مری و معده وارد نای و ریه می‌شوند. این ترشحات حاوی مقادیر زیادی میکروب هستند و وقتی وارد محیط تمیز ریه شوند سریعا باعث عفونت ریه‌ها می‌گردند.

دکتر امامی خواه اظهار داشت: اگر عارضه "پنومونی آسپیراسیون" دائما در افراد تکرار شود، یا مقدار زیادی غذا (مثلا در اثر بیهوشی یا استفراغ) یکباره وارد ریه شود عفونت حاصله می‌تواند بسیار شدید و کشنده باشد. این متخصص مغز و اعصاب عنوان کرد: مصرف زیاد آنتی بیوتیک ها، رخ دادن عفونت در بیمارستان یا ضعف ایمنی‌ می‌تواند باعث عفونت‌های مقاوم میکروبی در افراد زمین گیر شود که به هیچ آنتی بیوتیکی پاسخ درمانی نمی‌دهد و کشنده است.

وی ابراز داشت: برای پیشگیری از بروز بیماری و مشکلات در افراد زمین گیر چند کار ساده می‌توان کرد که یکی از آن‌ها این است که هیچگاه در حالت خوابیده یا نیمه نشسته به بیمار ناتوان آب یا غذا ندهیم، همیشه مقداری زیر سر بیمار یا سر تخت او را بالاتر از بدن قرار دهیم، حجم وعده‌های غذایی و اندازه لقمه‌ها را کوچک‌تر و تعداد وعده‌ها را بیشتر کنیم.

وی اضافه کرد: اگر بیمار را با لوله معده تغذیه می‌کنیم (گاواژ) دفعات گاواژ را زیاد و حجم هر نوبت را کم کنیم تا برگشت غذا وجود نداشته باشد. بی دلیل به بیمار آنتی بیوتیک ندهیم و در صورت شک به عفونت ریه (ضعف، بی حالی، سرفه، نفس کشیدن تند یا بد نفس کشیدن و تب) سریعا بیمار را به پزشک برای درمان برسانیم.

دکتر امامی خواه بیان کرد: عارضه دیگری که در بی حرکتی، خصوصا در بیمارانی که راه نمی‌روند اتفاق می‌افتد لخته شدن خون در عروق پا "ترومبوز ورید‌های عمقی یا DVT" است. این عارضه با تورم، سفتی، قرمز شدن و درد یک پا خودش را نشان می‌دهد. خطری که" DVT" دارد کنده شدن این لخته و حرکت این لخته با جریان خون به سمت ریه و گیر افتادن آن در ریه است (آمبولی ریه) که می‌تواند کشنده باشد.

این عضوهیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران اضافه کرد: علامت‌های آن غیر از علامت‌های وجود DVT در بیمار، شامل تنگی نفس ناگهانی، تند نفس کشیدن، درد قفسه سینه، بی قراری و کاهش اکسیژن خون است.

وی توصیه کرد: برای پیشگیری از این عوارض بی حرکتی باید بیمار را اگر می‌تواند راه برود با کمک روزی چند بار راه برد. راه رفتن باعث پمپاژ خون از پا‌ها به سمت قلب می‌شود. اگر بیمار کاملا بی حرکت است باید پا‌های بیمار را روزی چند بار بالاتر از بدن قرار داد، مانع از آویزان ماندن پا‌ها شد و با باند کشی روزی چند بار پا‌ها را تا بالای زانو باند پیچی و مجددا باز کرد. تمام این کار‌ها باعث می‌شوند خون در پا‌ها باقی نماند تا لخته شود.

دکتر امامی خواه می‌گوید: عارضه دیگر در بیماران ناتوان و بی حرکت عفونت ادراری است. این اتفاق بیشتر در بیمارانی دیده می‌شود که برای مدت طولانی کاتتر ادراری (سوند) دارند.

این متخصص متذکر شد که هیچ گاه به این دلیل که بیمار بی حرکت است و توان رفتن به دستشویی را ندارد نباید برای او سوند گذاشت. عفونت ادراری هم مثل عفونت ریوی می‌تواند باعث کاهش عمر بیماران شود.

وی ادامه داد: بهترین راه این است که بیمار ناتوان و بی حرکت با کمک به دستشویی برده شود یا در بستر برای او لگن یا ظرف ادراری مخصوص برای قضای حاجت قرار داده شود. راه حل بعدی که البته به اندازه قبلی مناسب نیست و خود خطر ایجاد عفونت را بالا می‌برد استفاده از پوشینه مخصوص بزرگسالان است.

دکترامامی خواه اظهار کرد: استفاده از سوند‌های خارجی (کاندومی) هم مثل سوند‌های داخلی خطر عفونت دارد و برای نگهداری از بیمار در منزل توصیه نمی‌شود.

این عضوهیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران خاطرنشان کرد: عارضه دیگر که در بیماران ناتوان به طور شایع دیده می‌شود خونریزی‌های دستگاه گوارش است. این خونریزی‌ها می‌توانند به صورت خروج خون روشن از دهان یا مقعد بیمار باشند (در خونریزی‌های شدید) و یا به شکل ترشحات سیاه- قهوه‌ای رنگ قیری شکل (در موارد خفیف تر). اگر شواهدی از بروز این عوارض مشاهده کردید سریعا بیمار را به بیمارستان برسانید.

وی در پایان گفت: اگر چه نگهداری از بیماران ناتوان طاقت فرسا، ناراحت کننده و رنج آور است، ولی آشنایی با عوارضی که از آن‌ها نام بردیم و پیشگیری از آن‌ها این فرآیند را آسان تر، کم رنج‌تر و به دورتر از بیمارستان و بستری می‌سازد و زندگی بیمار را در کنار خانواده برای او و اعضای خانواده آسان‌تر می‌کند.

منبع: آفتاب یزد