۲۸ حدیث تأمل‌برانگیز از سخنان معصومین (ع) درباره‌ی خشم

شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) - آنچه در پی می آید فرمایشات راهگشا و حکیمانه معصومین (ع) دربارهی خشم است که مخاطبان مخترم را به مطالعه و تدبر در آن دعوت می کنیم:

1- بهترین‌ها، دیرخشم‌اند

پيامبر صلى الله عليه و آله:

اَلا اِنَّ خَيرَ الرِّجالِ مَن كانَ بَطى ءَ الغَضَبِ سَريعَ الرِّضا؛

بدانيد كه بهترين انسان ها كسانى هستند كه دير به خشم آيند و زود راضى شوند.

(نهج الفصاحه، ح 469)

2- جرعه خشم

پيامبر صلى الله عليه و آله:

ما تَجَرَّعَ عَبدٌ جُرعَةً اَفضَل عِندَ اللّه مِن جُرعَةِ غَيظٍ كَظَمَها اِبتِغاءَ وَجهِ اللّه ؛

انسان هيچ جرعه اى ننوشيد كه نزد خدا از جرعه خشمى كه براى رضاى خدا فرو خورد بهتر باشد.

(نهج الفصاحه، ح 2628)

3- ماهیت خشم

پيامبر صلى الله عليه و آله:

اِنَّ الغَضَبَ مِنَ الشَّيطانِ وَاِنَّ الشَّيطانَ خُلِقَ مِنَ النّارِ وَاِنَّما تُطفَأُ النّارُ بِالماءِ فَاِذا غَضِبَ اَحَدُكُم فَليَتَوَضَّ؛

خشم از شيطان و شيطان از آتش آفريده شده است و آتش با آب خاموش مى شود، پس هرگاه يكى از شما به خشم آمد، وضو بگيرد.

(نهج الفصاحه، ح 660)

4- کمال دلیری در تسلط بر خشم

پيامبر صلى الله عليه و آله:

اَلصَّرعَةُ كُلُّ الصَّرعَةِ الَّذى يَغضبُ فَيَشتَدُّ غَضَبُهُ وَيَحمَرُّ وَجهُهُ وَيَقشَعِرُّ شَعرُهُ فَيَصرَعُ غَضَبَهُ؛

كمال دليرى آن است كه كسى خشمگين شود و خشمش شدّت گيرد و چهره اش سرخ شود و موهايش بلرزد، امّا بر خشم خود چيره گردد.

(نهج الفصاحه، ح 1872)

5- ثمره همنشینی با خشم

امام على عليه السلام:

بِئسَ القَرينُ الغَضَبُ: يُبدِى المَعائبَ ويُدنِى الشَّرَّ وَيُباعِدُ الخَيرَ؛

خشم هم نشين بسيار بدى است: عيب ها را آشكار، بدى ها را نزديك و خوبى ها را دور مى كند.

(غررالحكم، ج3، ص 257، ح4417)

6- خشمگین ناتوان در تصمیم گیری

امام على عليه السلام:

اَقدَرُ النّاسِ عَلَى الصَّوابِ مَن لَم يَغضَب؛

تواناترين مردم در تشخيص درست كسى است كه خشمگين نشود.

(غررالحكم، ج2، ص408، ح3047)

7- خشم و دوری از اهل بیت

امام صادق علیه السلام:

لَيسَ مِنّا مَن لَم يَملِكُ نَفسَهُ عِندَ غَضَبِهِ؛

كسى كه هنگام خشم خوددار نباشد، از ما نيست.

(كافى، ج2، ص 637، ح2)

8- خشم و دوستی

امام صادق علیه السلام:

مَن غَضِبَ عَلَيكَ ثَلاثَ مَرّاتٍ وَلَم يَقُل فيكَ سوءا فَاتَّخِذهُ لِنَفسكَ خَليلاً؛

هر كس سه بار بر تو خشم گرفت ولى به تو بد نگفت، او را براى خود به دوستى انتخاب كن.

(معدن الجواهر، ص 34)

9- خشم مومن

امام صادق علیه السلام:

اَلمُؤمِنُ اِذا غَضِبَ لَم يُخرِجهُ غَضَبُهُ مِن حَقٍّ وَاِذا رَضِىَ لَم يُدخِلهُ رِضاهُ فى باطِلٍ وَالَّذى اِذا قَدَرَ لَم يَأخُذ اَكثَرَ مِمّا لَهُ؛

مؤمن چون خشمگين شود، خشمش او را از حق بيرون نبرد و چون خشنود شود، خشنوديش او را به باطل نكشاند و چون قدرت يابد بيش از حقّ خود نگيرد.

(بحارالأنوار، ج78، ص 209، ح85)

10- خشم بر زیردستان

امام هادى عليه السلام:

اَلغَضَبُ عَلى مَن تَملِكُ لُؤمٌ؛

بر زيردستان خشمگين شدن نشانه پَستى است.

(بحارالأنوار، ج78، ص 370، ح4)

11- خشم پاره ای از آتش

پيامبر صلى الله عليه و آله:

اَلا وَ اِنَّ الغَضَبَ جَمرَةٌ فى قَلبِ ابنِ آدَمَ، اَما رَأيتُم اِلى حَمرَةِ عَينَيهِ وَ انتِفاخِ اَوداجِهِ؟! فَمَن اَحَسَّ بِشَى ءٍ مِن ذلِكَ فَليَلصَق بِالارضِ؛

بدانيد كه خشم پاره آتشى در دل انسان است. مگر سرخی چشمان و رگ هاى برآمده‌ی گردنش را [هنگام خشم] نديده اید؟! هر كس چنين احساسى پيدا كرد، روى زمين بنشيند.

(سنن الترمذى، ج 3، ص 328، ح 2286)

12- تربیت با خشم

امام على عليه السلام:

لا أدَبَ مَعَ غَضَبٍ؛

ادبی همراه با خشم نیست .

(غرر الحكم، ح 10529)

13- قوی ترین افراد در برابر خشم

امام سجاد عليه السلام:

مَرَّ رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله بِقَومٍ يَرفَعونَ حَجَرا فَقالَ : ما هذا ؟ قالوا : نَعرِفُ بِذاكَ اَشَدَّنا وَ اَقوانا . فَقالَ صلى الله عليه و آله : اَلا اُخبِرُ كُم بِاَشَدِّكُم وَ اَقواكُم؟ قالوا: بَلى، يا رَسولَ اللّه. قالَ: اَشَدُّكُم وَ اَقواكُمُ الَّذى اِذا رَضىَ لَم يُدخِلهُ رِضاهُ فى اِثمٍ وَ لا باطِلٍ وَ اِذا سَخِط لَم يُخرِجهُ سَخَطُهُ مِن قَولِ الحَقِّ وَ اِذا قَدَرَ لَم يَتَعاطَ مالَيسَ لَه بِحَقٍّ ؛

پيامبر صلى الله عليه و آله بر گروهى گذشتند كه سنگى را بلند مى كردند . فرمودند : اين چه كارى است؟ گفتند : با اين كار ، نيرومندترين و محكم ترينِ خود را مى شناسيم . فرمودند : آيا به شما خبر دهم كه محكم ترين و قوى ترينِ شما كيست؟ گفتند : بلى اى پيامبر خدا ! فرمودند : محكم ترين و قوى ترين شما ، كسى است كه هر گاه خشنود شود ، خشنودى اش او را به گناه و باطل نكشاند ، و هر گاه خشمگين شود ، خشمش او را از سخن حق ، بيرون نبرد ، و هر گاه به قدرت رسيد ، آنچه برايش حق نيست، دست نزند.

(معانى الأخبار، ص 366)

14- خشم شیعه

امام على عليه السلام:

شيعَتُنَا المُتَباذِلونَ فى وِلايَتِنا، اَلمُتَحابّونَ فى مَوَدَّتِنا اَلمُتَزاوِرونَ فى اِحياءِ اَمرِنا اَلَّذينَ اِن غَضِبوا لَم يَظلِموا وَ اِن رَضوا لَم يُسرِفوا، بَرَكَةٌ عَلى مَن جاوَروا سِلمٌ لِمَن خالَطوا؛

شيعيان ما كسانى اند كه در راه ولايت ما بذل و بخشش مى كنند، در راه دوستى ما به يكديگر محبت مى نمايند، در راه زنده نگه داشتن امر و مكتب ما به ديدار هم مى روند. چون خشميگين شوند، ظلم نمى كنند و چون راضى شوند، زياده روى نمى كنند، براى همسايگانشان مايه بركت اند و نسبت به هم نشينان خود در صلح و آرامش اند.

(كافى، ج 2، ص 236، ح 24)

15- داروی خشم

امام على عليه السلام:

اَلحِلمُ يُطفى نارَ الغَضَبِ وَالحِدَّةُ تُؤَجِّجُ إِحراقَهُ؛

بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و غرور و تعصب (یا تندی نمودن) آن را شعله ورتر مى كند.

(غررالحكم، ج2، ص 123، ح2063)

16- جواب نادان خشمگین کننده

امام على عليه السلام:

مَن غاظَكَ بِقُبحِ السَّفَهِ عَلَيكَ، فَغِظهُ بِحُسنِ الحِلمِ عَنهُ؛

هر كس با زشتىِ سبكسرى تو را خشمگين كرد تو با زيبايى بردبارى او را به خشم آور.

(غررالحكم، ج5، ص333، ح8620)

17- پاداش فروخوردن خشم

امام صادق علیه السلام:

ما مِن عَبدٍ كَظَمَ غَيظا إِلاّ زادَهُ اللّه عَزَّوَجَلَّ عِزّا فِى الدُّنيا وَالخِرَةِ؛

هيچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر اين كه خداوند عزّوجلّ بر عزّت او در دنيا و آخرت افزود.

(كافى، ج2، ص 110، ح5)

18- حسود، زود خشم

امام على عليه السلام:

اَلحَسودُ سَريعُ الوَثبَةِ، بَطىءُ العَطفَةِ؛

حسود زود خشمگين مى شود و دير كينه از دلش مى رود.

(بحارالأنوار، ج73، ص 256، ح29)

19- نفس پاکیزه با تسلط بر خشم

امام على عليه السلام:

جاهِد شَهوَتَكَ وَغالِب غَضَبَكَ وَخالِف سوءَ عادَتِكَ، تَزكُ نَفسُكَ، وَيَكمُل عَقلُكَ وَتَستَكمِلُ ثَوابَ رَبِّكَ؛

با هوا و هوس خود جهاد كن، بر خشمت مسلّط شو و با عادت‌هاى بد خود مخالفت كن تا نفست پاكيزه شود، عقلت به كمال برسد و از پاداش پروردگارت بهره كامل ببرى.

(غررالحكم، ج3، ص365، ح4760)

20- شناخت بردبار هنگام خشم

امام صادق علیه السلام:

ثَلاثَةٌ لاتُعرَفُ إِلاّ فى ثَلاثِ مَواطِنَ: لايُعرَفُ الحَليمُ إِلاّ عِندَ الغَضَبِ وَلاَ الشُّجاعُ إِلاّ عِندَ الحَربِ وَلا أَخٌ إِلاّ عِندَ الحاجَةِ؛

سه كس اند كه جز در سه جا شناخته نمى شوند: بردبار جز در هنگام خشم، شجاع جز در جنگ و برادر جز در هنگام نيازمندى.

(بحارالأنوار، ج78، ص 229، ح9)

21- دست دادن مانع خشم

امام رضا علیه السلام:

تزاوَرُوا تَحـابـّوا و تَصـافَحُـوا و لا تَحـاشَمُـوا؛

به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.

(بحارالانوار، ج78، ص 347)

22- بهترین مردم مقاوم هنگام خشم

امام على عليه السلام:

خَيرُ النّاسِ مَن اِن اُغضِبَ حَلُمَ وَ اِن ظُلِمَ غَفَرَ وَ اِن اُسى‏ءَ اِلَيهِ اَحسَنَ؛

بهترين مردم كسى است كه اگر او را به خشم آورند، بردبارى نمايد و چنانچه به او ظلم شود، ببخشايد و چون به او بدى شود، خوبى كند.

(غررالحكم، ج3، ص 430، ح 5000 )

23- نتیجه خشمگین نشدن

پيامبر صلى الله عليه و آله:

مَن دَفَعَ غَضَبَهُ دَفَعَ اللّه‏ُ عَنهُ عَذابَهُ وَ مَن حَفِظَ لِسانَهُ سَتَرَ اللّه‏ُ عَورَتَهُ؛

هر كس خشمش را برطرف سازد، خداوند كيفرش را از او بردارد و هر كس زبانش را نگه دارد، خداوند عيبش را بپوشاند.

(امالى طوسى ، ص 349، ح 721)

24- فروخورنده خشم، آقا و سرور

امام صادق علیه السلام:

ثَلاثٌ مـَن کـُنَّ فِیهِ کـانِ سَیِّـداً: کَظمُ الغَیظِ وَالعَفـوُ عَن المَسیىءِ والصِّله بِـالنَفـسِ وَالمـالِ؛

سه چیز است که در هـر که بـاشـد آقـا و سـرور است: خشـم فـرو خـوردن ،گذشت از بدکـردار، کمک و صله رحـم بـا جـان و مـال.

(تحف العقول، ص 317)

25- پاداش بازداشتن خشم در قیامت

امام باقر علیه السلام:

مَن کَفَّ غَضَبَهُ عن النّاس کَفَّ اللهُ عنهُ عَذابَ یومَ القِیامة؛

کسی که خشمش را از مردمان باز دارد خداوند نیز در روز قیامت عذابش را از او باز می دارد.

(جهادالنفس، ح532)

26- شتاب در خشم

امام على عليه السلام:

لا تَسرَعَنَّ إلَی الغَضَبِ فَیَتَسَلَّطَ عَلَیکَ بِالعِادَةِ؛

هرگز در خشم گرفتن شتاب مکن چرا که به صورت عادت بر تو مسلّط می شود.

غررالحکم، ح687

27- پوشش نقص با کاهش خشم

امام صادق علیه السلام:

مَن کَفَّ غَضَبَهُ سَتَرَ اللهُ عَورَتَهُ؛

کسی که جلوی خشمش را بگیرد خداوند نقصها و کاستی های او را می پوشاند.

(جهاد النفس، ح 528)

28- پند پیامبرانه

امام صادق علیه السلام:

قالَ رَجُلٌ لِلنَّبی (ص): یا رَسُولَ اللهِ عَلِّمنی. فَقالَ : إذهَب فَلا تَغضَب؛

مردی به پیامبر اکرم(ص) عرض کرد: ای رسول خدا چیزی به من بیاموز، حضرت فرمود: برو و خشمگین مشو.

(جهاد النفس، ح 524)