با یک معتاد چگونه باید برخورد کرد؟

در هیچ جای دنیا والدین و یا همسران از شنیدن خبر اعتیاد عزیزان خود خوشحال نمی شوند و این واقعیت برای همه افراد ناراحت کننده و تلخ است و پذیرش آن دشوار می باشد ؛ به شکلی که بعضی خانواده ها با عدم پذیرش این واقعیت ، در لاک انکار خود لانه می کنند .

اما امروزه با ورود مواد صنعتی به بازار مصرف ، سکوت و چشم پوشی از این واقعیت امکان پذیر نیست بدین جهت که خسارات و آسیبهای مغزی ناشی از این مواد گاه هرگز قابل جبران نیست ، پس خانواده نباید سکوت کند بلکه بهتر است با یک روانشناس مشورت نموده و بهترین راهکار برای وارد نمودن فرد معتاد به فرایند درمان را برگزیند.داشتن اطلاعات کافی و صحیح در این راستا بهترین راهنما برای خانواده است .

باید بدانیم که برخورد اولیه خانواده با بیمار از اهمیت ویژه ای برخوردار است داشتن برنامه و کنترل خشم و عصبانیت خانواده یکی از اصول اولیه می باشد . افرادی که اعتیاد را جرم می انگارند اغلب با زندانی کردن بیمار در منزل ، تحقیر ، سرزنش و رفتارهای خشونت آمیز قصد اصلاح او را دارند. این روش نتیجه ای بدنبال ندارد و تنها باعث می شود بیمار نسبت به خانواده بدبین شود و کدورت و دشمنی بجای روابطه دوستانه که یکی از اجزای لازم برای موفقیت در درمان است را بگیرد.

گروههای خودیاری به تئوری " آخر خط " معتقد هستند و عقیده دارند که تا وفتی بیمار به ته خط نرسیده و عجز کامل را تجربه نکرده است نمی توان به درمان اقدام نمود . این دیدگاه قبلا طرفداران بسیاری داشت اما با رواج مصرف شیشه ، بیشتر درمانگران اعتقاد دارند که لازم نیست عوارض مصر ف به حدی برسد که بیمار احساس عجز نماید و یا از فرط بدحالی و یا فشار های مالی و ... مجبور به ترک شود بلکه بیمار هرچه سریعتر برای درمان اقدام نماید آسیب کمتری برایش بوجود خواهد آمد و دچار صدمات روحی کمتری می شود که این خود می تواند به درمان کمک نماید .

اولین قدم در این مسیر ابراز آگاهی خانواده از اعتیاد فرد می باشد که این خود لزوم کمک رسانی را شکل می دهد . در چنین حالتی خیلی مهم است که چگونه به بیمار بگویید که از اعتیادش باخبر هستید، تا معتاد مخالفت نکرده و جلوی خانواده جبهه نگیرد و برای این کار ابتدا خانواده باید نگرانی و خشم خود را کنترل نموده، در یک محیط آرام و در شرایط مناسب با قاطعیت و شفاف این موضوع را بیان نماید .

شرایط مناسب هنگامی است که بیمار اخیرا مواد مصرف نکرده ( نشئه نباشد ) و یا موقع مصرف بعدی نباشد ( خمار نباشد ) و در واقع نرمال باشد .زمان ابراز آگاهی و دعوت به درمان نباید از کلماتی که بار منفی دارند و یا تمسخر یا تحقیر آمیز هستند استفاده شود . مقایسه و بزرگ نمایی زیاد هم کار ساز نیست . همچنین تطمیع و دادن وعده و وعید هم نیاید صورت گیرد .

با کسب اطلاعات صحیح از پزشک ، مشاور ، روانشناس و افراد ذیصلاح شیوه های مختلف درمان را برای بیمار توضیح دهید و با کلمات محبت آمیز به او تفهیم نمایید که از درمانش حمایت می نمایید و تا زمانیکه او داوطلب درمان باشد همراهیش می کنید و همچون بیماریهای دیگر، در این بیماری هم امید به درمان زیادی وجود دارد و افرادی زیادی تحت درمان بوده و بهبود یافته اند .

محدودیت و فشار قبل و بعد از درمان اگر معقول و منطقی باشد و زیر نظر یک درمانگر صورت گیرد می تواند در این مسیر به خانواده و بیمار کمک نماید . مثلا پول و منابع مالی باید محدود شود ولی برای بیمار توضیح دهید که این کار به دلیل این است که پول خود وسوسه انگیز است و یک از برانگیزانها محسوب می شود . جایی که بیمار در آن مواد مصرف می نموده را باید بلوکه کرد مثلا ماشین، پشت بام، انباری، زیر زمین ، اتاق و...

لازم به ذکر است که این محدودیتها اگر با توضیحات کافی و لحن مناسب در یک محیط حمایت گر انجام شود بیمار احساس همدلی و همراهی خانواده را درک می نماید و انگیزه او برای درمان افزایش می یابد.

گاهی نیز معتاد ميداند كه خانواد ه اش از اعتیاد او اطلاع دارند و حتي ممكن است جلوي خانواده نيز مواد مصرف كند. اين گروه از بيماران اغلب باور دارند که معتاد نیستند و تفریحی مواد مصرف می کنند و مصرف موادشان تحت کنترل است ،هرگز معتاد نمی شوند و هروقت اراده کند می تواند مواد مصرف نکند و یا خودش راه درمان را بلد است و نیازی به خانواده ندارد.

در چنین شرایط استفاده از کلمات مناسب که انگیزه بیمار را بیدار نماید بسیار مهم است . کمک گرفتن از درمانگر و روانشناس برای درک شرایط بیمار و یافتن دليل اصلي عدم پذيرش درمان بسیار اهمیت دارد . بعضي از مصرفک‌نندگان دارای مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری، منفی کاری ، فحاشی ... و یا اختلالاتی در حوزه روانپزشکی مانند اضطراب، خودشیفتگی، افسردگی، ... که توصیه می شود براي اين گروه حتماً از راهنمايي روانپزشک و مشاور مطلع استفاده کنید.

بعضي ديگراز معتادان بر این عقیده هستند که مصرف مواد برای پیشرفت در کار و موقعیت اجتماعی ، رفع مشکلات جنسی، برقراری ارتباط بهتر لازم است بهتر است عوارض دراز مدت مصرف را برایشان شرح داده و با صراحت و قاطعیت کامل ،عدم پذیرش اعتیاد را توسط خانواده توضیح دهید

بعضي فكر ميكنند كه خودشان، شيوه درمان خود را بلد هستند و درمان تنها نیاز به اراده دارد، یا در منزل می توانند ترک نما یند که این نیز متضمن تاکید خانواده بر درمان بر اساس نظر پزشک و مشاور است و توضیح این مطلب که درمان کار تخصصی است و انتخاب بهترین روش درمان تنها با مشوزت می تواند صورت بگیرد . بدین شکل نباید به هيچ عنوان اجازه دهید که معتاد خودش )بدون مراجعه به درمانگر(، شيوه درمانش )نوع دارو، روش مصرف، محیط درمان و...( را انتخاب كند.

حالت دیگر ، بيماراني هستند كه اگر چه مي دانند خانواده ازاعتیاد اطلاع دارد و حتی خودش نیاز به درمان را کاملا حس می کند اما به علت هايي حاضر به پذيرش درمان نيستند مثلاً باج می خواهند )خرید ماشین،...( يا به دنبال گرفتن امتياز يا سرویسی از خانواده هستند يا اينكه از دست شما خشمگين هستند و می خواهند با عدم ورود به درمان، از شما انتقام بگيرند و لجبازی می کنند در مورد این گروه، ضمن توجه به این نکته که به هیچ عنوان قرار نیست باجی بدهید، بهترین کار، وارد کردن یک مشاور و یا فرد مناسب از اعضاء مورد قبول طرفین در خانواده برای کمک به حل تعارضات و هر چه منطقی تر کردن توقعات است

حال اگر كسي به هيچ عنوان حاضر به پذيرش درمان نبود چه بايد كرد؟

واقعيت اين است كه نمیتوان هیچ کس را به اجبار وارد درمان کرد. پس از انجام مراحل فوق و در نظر گرفتن همه شرايط، در نهايت اين بيمار است كه بايد براي ورود به درمان تصميم بگيرد و اگر بیماری به این نتیجه برسد که هیچ درمانی نمی خواهد و با توجه به اینکه شما منابع را از او دریغ کرده و او را در راه درمان تشویق کرد ه اید، باز هم هیچ تمایلی به درمان ندارد، در این مرحله نمیتوان توقع نتیجه گیری سریع داشت. دقت کنید که ناامید نشوید، و مراقب احساس سرخوردگی خود باشید. اشتبا ه ترین کاری که در این مرحله می توانید انجام دهید قطع ارتباط با روا نپزشکان و مشاوران و با ج دادن )مالی، احساسی و رفتاری( به بيمار است.

البته لازم است بدانيم در بعضي شرايط خاص که مشکل فقط اعتیاد نیست و فرد به سمت خودکشی،

جنون، پرخاشگری، حالت مسموميت مواد و آسيب به ديگران پيش ميرود، درمان اجباري انتخاب صحيحي به شمار می رود. در این موارد، بايد بر خلاف میل بيمار، او را بستري نمود. در مورد بيماراني كه مايل نيستند براي درمان مراجعه كنند دو وضعيت خاص نيز وجود دارد كه دقت در مورد نحوه برخورد با آنها حائز اهميت است:

-1 بيمار، آمدن خود را منوط به وقايع يا امتيازاتي ميكند. پذيرش اين شرايط درست نیست. پس درمان معتاد خود را وابسته به انجام کاری برای او نکنید.

-2 گاهی بیمار شدیداً اصرار برای درمان ناگهانی و سریع دارد. اغلب این افراد باور دارند که اگر من الآن درمان نگیرم فرصت از دست می رود. دقت کنید این مطلب از نظر علمی صحت ندارد. به عبارتي لحظه طلایی براي درمان وجود ندارد؛ .تصمیم برای درمان، بتدريج خلق میشود. مطمئن باشید که درمان اورژانسی وجود ندارد. البته به هرحال، اين فرصتي است كه بيمار را به تيم درمان ارجاع دهيم و درمان او را با هر انگيز هاي كه باشد، شروع كنيم.

***

تجربیات بالینی نشان داده اند ، اعضاي خانواده فرد مصرف كننده به علل متفاوتی نظیر استرسهاي ناشي از مصرف مواد فرد معتاد و یا حتی قبل از ابتلا فرد به اعتياد ، عملكرد مناسبی نداشته اند و اقدام به رفتارهايي می كنند كه به ظاهر برای كمك به بيمار است، ولي درواقع به ادامه اعتياد در فرد كمك می نمایند . مثالهایی از رفتارهای نادرست خانواده که باعث بروز مشکل در اعضاي خانواده است، عبارتند از:

• بخشش و چشم پوشي در مورد رفتارهاي پرخطر معتاد مانند مخفي كردن رفتارهاي غلط بيمار )براي مثال با رفتار شخص مانند يک راز برخورد می شود(.

• در اختيار گذاشتن منابع مالي بدون حساب در حالي كه ممكن است بيمار آن را صرف خريد مواد نمايد اعضاي خانواده ممكن است از روبروشدن معتاد با مشکلاتش جلوگيري كنند و يا کمک كنند فرد بيمار از عوارض، آسيبها و مشکلات حاصل از مصرف مواد )مانند مشکلات شغلي، اقتصادي، قانوني و...( خلاص گردد. گاهي اين رسيدگي بيش از حد به بيمار تا انداز هاي افراطي ميگردد كه خانواده ممكن است هر کاري را که شخص بايد انجام دهد برايش انجام دهد يا حتي به جاي معتاد اقدام به تهيه مواد براي او نمايد.

• خانواده ممكن است در زمان هايي براي مصرف خودسرانه ساير مواد و يا دارو توسط معتاد دلیل تراشي كند يا آن را توجيه نمايد. مثلاً بعضي از اعضاي خانواده ممكن است به غلط عقيده داشته باشند كه زما ن هايي وجود دارد که مصرف اجتنا ب ناپذير است، يا بالآخره بعضي اوقات بايد اجازه داد تا فرد معتاد با مصرف مواد جشن بگيرد و يا عقيده داشته باشند كه در زمان استرس و عصبانيت، بيمار براي تسکين، نياز به مصرف مواد دارد.

• در بعضي از مواقع خانواده ممكن است حتي مصرف کنترل شده را تأييد نمايند.

• افراط و تفريط در حمايت از بيمار مانند حمايت افراطي در مقابل رهاکردن ناگهاني و در نهايت خسته شدن. گاهی ديده شده است كه اعضاي خانواده به جاي نظارت مناسب بر بيمار و كمك به او در رفع مشكلاتي كه در درمان ايجاد شده وقت خود را برای سرزنش ديگران هدر می دهند. لازم است ضمن پذيرش غيرمؤثربودن رفتارهاي نادرست خود، سعي کنيم از واکنشهاي احساسي و حمايتهاي غلط پرهيز کرده و در جهت انجام رفتارهاي صحيح تلاش نماييم.

درهنگام بحثها و مشاجرات، چه بايد كرد؟

يكي از بزر گترين آفات درمان اعتياد، مشاجرات و بحثهاي موجود در خانواده است كه موجب افزایش استرس و لجبازي در معتاد شده و در نهایت به عود او منجر می گردد. خانواده بيماران وابسته به مواد بايد رفتارهايي را كه در ارتباط خانوادگي می توانند باعث استرس شوند، شناسايي كنند. براي مثال بايد مشخص شود كه:

1 - بيشترين بحثها و تعارضات درون خانواده در چه زما نهايي اتفاق می افتد؟ زمان بيدارشدن از خواب، وقت به خواب رفتن، بعد از كار، بعد از ميهماني، هنگام غروب و تاريکي، روزهاي تعطيل، ...

-2 مشخص شود در چه موقعيتهايي، تعارضات با احتمال بيشتري روي ميدهند. )در خانه با خانواده )پدر، همسر، فرزند(، در خانه با آشنایان، در منزل دوستان، در پارتي و ميهمانيها، در زمان مسافرت، در محل کار، يا ... (.

3- كساني كه بيمار با آنها بيشتر دچار اختلاف و تعارض می شود مشخص گردند ) پدر، برادر، دوست، همكار، همساايه، يا ... (. يك كار بسيار مؤثر، جذب اين اشخاص و متقاعد كردن آنها براي مراجعه و درگيرشدن آنان در برنامه هاي درماني بيمار معتاد است.

-4 شما معمولاً چه نقشي را در تعارضات و اختلالات بر عهده می گيريد؟ )تحريك كننده تعارض، قرباني، ميانجي و حل كننده، رهايي بخش، مدافع، يا ...(

واضح است كه شيوة نادرست برخورد خانواده با مشکلات، مي تواند موجب تشديد مشكلات گردد و آسيبهاي زيادي به بيمار و فرايند درمان وارد كند. براي آن كه بتوان نقش مؤثر و مثبتي در جهت حل جر و بحثها برداشت اقدامات زير كمك كننده خواهد بود:

• ابتدا مشکلي که بايد حل شود را مشخص نماييد . در اين مرحله مهم است كه اول به نحوه برقراري يك ارتباط صحيح و مناسب فكر کنید و بعد به نگرا یی هاي طرف مقابل با حوصله و توجه زياد گوش داده و اجازه دهید معتاد شما و يا ساير اعضاي خانواده به راحتي در مورد مشكل خود صحبت كنند.

•در نهایت سعي کنید كه سريع به دنبال جوابي براي ارائه نگردید. ترجيحاً كمتر قضاوت نماييد، توهين نكنيد و يا انگ )برچسب( نزنيد مثلاً از گفتن عبارات توهين آميز مانند : دزد ،بی مسئوليت ، تنبل ، بيكاره ، سربار و... اكيداً پرهيز كنيد. بزر گترين اشتباه اين است كه سعي شود در اوج بحران، شخصبيمار با رفتارهاي غلط خود روبرو شود . نبايد وقت خود را به سرزنش خانواده، گذشته، ارتباط و شرايط گذشته و حال حاضر تلف نماييد. در ضمن سعي نماييد تا حد امكان طرفين را نصيحت نكنيد.