سرطان‌ها دومین عامل مرگ در ایران

به گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، محمد اسماعیل اکبری روز چهارشنبه در نشست خبری پانزدهمین کنگره بین المللی سرطان پستان و پنجمین کنگره بین المللی سرطان‌های دستگاه گوارش که در مرکز تحقیقات سرطان بیمارستان شهدای تجریش برگزار شد، افزود: اهمیت بیماری سرطان برای سیاستگذاران و مجریان باید بیشتر از قبل تجلی پیدا کند. چهره سرطان‌ها در کشور همانند جهان، در حال تغییر است به عنوان نمونه سرطان معده در ۳ استان بزرگ مانند تهران و اصفهان در بین مردان دیگر در جایگاه اول نیست و در جایگاه سوم و یا چهارم قرار گرفته است.

وی ادامه داد: سرطان معده با وجود اینکه در جایگاه اول سرطان‌ها در برخی استان‌ها قرار ندارد، اما همچنان کشنده‌ترین نوع سرطان در بین مردان و زنان ایرانی است و رتبه اول را در کاهش طول عمر بیماران مبتلا به سرطان دارد. سال ۲۰۱۹ گزارشی را منتشر کردیم که وضعیت درمان سرطان و مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان را در کشور نشان می‌داد.

مشاور عالی وزیر بهداشت یادآور شد: خوشبختانه وضعیت درمان و مدیریت سرطان در کشور در حد اعجاب آوری رو به بهبود است. حدود ۱۰ سال قبل، نسبت بروز به مرگ سرطان‌ها در ایران در طول یکسال، حدود ۷۰ به ۳۰ بود یعنی ۷۰ درصد از بیماران مبتلا به سرطان، در پایان سال از بین می‌رفتند و ۳۰ درصد زنده می‌ماندند امروز این رقم، وارونه شده و بیش از ۷۰ درصد از بیماران مبتلا به سرطان در کشور زنده می‌مانند و کمتر از ۳۰ درصد، جان خود را از دست می‌دهند که این نسبت مشابه اکثر کشور‌های غربی است.

رییس انجمن آموزش پزشکی تصریح کرد: وضعیت مرگ و زنده ماندن بیماران مبتلا به سرطان در انواع سرطان‌ها متفاوت است. به عنوان نمونه در مورد سرطان سینه شرایط مرکز تحقیقات سرطان از برخی کشور‌های اروپایی بهتر است و میزان بقای ۵ ساله سرطان سینه در این مرکز، بیشتر از ۹۰ درصد و میزان بقای ۱۰ ساله بیماران مبتلا به این نوع سرطان در این مرکز، بیشتر از ۸۰ درصد است.

این استاد دانشگاه علوم پزشکی خاطرنشان کرد: حدود ۴۰ درصد از موارد ابتلا به سرطان پستان را در مراحل پیشرفته تشخیص می‌دهیم در حالیکه این رقم در کشور‌های غربی، حدود ۱۰ درصد است، اما مراقبت از بیماران که مهمترین عامل آن، همکاری تیمی پزشکان و توسعه نیروی انسانی در رشته‌های مرتبط به سرطان است در کشور بهبود یافته است.

رییس مرکز تحقیقات سرطان یادآور شد: توفیقات کشور در حوزه سرطان، در شرایط تحریم به دست آمده است. به عنوان یک تکنسین درمان حوزه سرطان به صورت محکم می‌گویم که آمریکا ۱۰۰ درصد دروغ می‌گوید که موضوعات سلامت مردم ایران مشمول تحریم نیست. چندماهی است که دستگاه رادیوتراپی حین عمل در این مرکز تحقیقات، خاموش و تعطیل شده است و با اینکه سازنده این دستگاه یکی از کشور‌های اروپایی است، اما سازنده آن عنوان می‌کند که به دلیل تحریم ها، جرات نمی‌کنیم که این دستگاه‌ها را در ایران، کالیبره کنیم.

اکبری افزود: تحریم‌ها بسیار حساب شده و به ضرر مردم ایران، وضع می‌شود و گاهی می‌بینیم که برخی از دارو‌های بسیار گران قیمت و کم اثر به راحتی در کشور در دسترس است، اما داروها، تکنیک‌ها و روش‌های اساسی که می‌توانند به مردم کمک کنند را کمتر در دسترس داریم. هر جایی که مسئولان توانسته اند نیاز‌های خود را به خوبی ابلاغ کنند، همکاران صنعتی توانسته اند به خوبی پاسخ دهند. در صنعت دفاعی به دلیل دلسوزی افراد در این حوزه، پاسخ نیاز‌ها را از گروه مخترعین و صنعت میگیریم.

وی گفت: سرطان‌ها معمولا دو نوع هستند؛ یا توموری و یا مغز استخوان و خون و غدد لنفاوی هستند. درمان سرطان‌های خونی، بیشتر دارویی است، اما سرطان‌های توموری و غده ای، نیازمند ترکیبی از درمان‌ها هستند و بالاترین بهره برای بیمار در این نوع سرطان ها، مربوط به جراحی است.

مشاور عالی وزیر بهداشت تصریح کرد: گزارشی را سازمان ملل منتشر کرد که جراحی به تنهایی عامل ۴۹ درصد از بهبودی بیماران مبتلا به سرطان‌های توموری است و سایر درمانها، جانبی و همراه هستند که در بین درمان‌های جانبی در سرطان‌های توموری، رادیوتراپی همراه با جراحی تا ۴۰ درصد می‌تواند در بهبودی بیماران تاثیر مثبت داشته باشد. همچنین درمان جانبی شیمی درمانی همراه با سایر روش‌های درمانی، می‌تواند تا ۱۰ درصد به بیماران کمک کنند.

اکبری تاکید کرد: از نظر فنی بیشترین بار مالی و اقتصادی در درمان سرطان، مربوط به شیمی درمانی است که کمترین اثربخشی را دارد. حدود ۴۰ درصد از کشور از داشتن دستگاه رادیوتراپی محروم هستند البته وضعیت کنونی خیلی بهتر از دوران گذشته است و در همه مراکز استان‌ها و برخی از شهر‌های بزرگ، این دستگاه وجود دارد، اما هنوز ۴۰ درصد از مردم، به این دستگاه دسترسی ندارند.

رییس مرکز تحقیقات سرطان یادآور شد: متاسفانه دستگاه‌های تشخیصی و درمانی حوزه سرطان، پیچیدگی‌های زیادی دارند. یکی از دستگاه‌های مهم که مورد استفاده ما قرار می‌گیرد، گاما پروب است که در کشور ساخته شده و بیش از ۳ سال است که دستگاه ایرانی مراحل بالینی خود را طی کرده و در کشور قابل استفاده است و با این دستگاه، غده لنفاوی محلی که سرطان وجود دارد، زیادی برداشته نمی‌شود و بر اساس قانون علمی غدد برداشته میشود.

اکبری اضافه کرد: دستگاه دیگری برای اولین بار در دنیا در ایران تولید شد که سازنده آن برنده جایزه مصفطی شد و با استفاده از این دستگاه الکترونیکی، می‌توانیم سلول‌های سرطانی را در اتاق عمل، تشخیص دهیم که افزایش سرعت عمل، کاهش عارضه و ارزان‌تر بودن از مزایای این دستگاه است که در مقالات منتشر شده در مجله نیچر، این تکنولوژی اثبات شده است، اما در دنیا هنوز جا نیفتاده است.

وی خاطرنشان کرد: دستگاه‌های اساسی مانند رادیوتراپی ثابت و حین عمل که در حوزه سرطان مورد نیاز است هنوز در کشور تولید نشده البته شرکتی در اصفهان در حال ساخت این دستگاه هستند، اما این دستگاه هنوز مراحل بالینی خود را طی نکرده و وارد بازار نشده است و برای ساخت دستگاه‌های تشخیصی مانند پت اسکن و ام آر آی هنوز در کشور، توفیق چندانی نداشته ایم.

رییس مرکز تحقیقات سرطان در بخش دیگری از سخنان خود گفت: پیشگیری از سرطان، یک کار حاکمیتی است و حاکمیت بخشی از این کار را می‌تواند به بیمه‌ها منتقل کند، چون پیشگیری از سرطان اگر از امروز آغاز شود، یکی دو دهه بعد نتایج آن مشخص و ملموس می‌شود. وضعیت ریزمغذی‌ها مانند ویتامین دی در ایران نامناسب است و ۸۰ درصد از مردم ایران، کمبود ویتامین دی دارند و حاکمیت می‌تواند قرص یا آزمایش ویتامین دی را تحت پوشش بیمه قرار دهد که ارزش دارد، اما اگر کار‌های تحقیقاتی و ژنتیکی انجام دهیم و بخواهیم آن‌ها را تحت پوشش بیمه ببریم، برای آن‌ها به صرفه نیست.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خاطرنشان کرد: در پیشگیری از سرطان، حاکمیت و تولیت باید بگونه‌ای وظیفه خود را انجام دهد که تکلیف بیمه را از نظر هزینه اثربخشی روشن کند. در این موارد نیازمند کار علمی هستیم.

رییس انجمن آموزش پزشکی تاکید کرد: قبلا ۸ درصد از مردم کشور را حوزه سلامت به زیر خط فقر می‌برد، اما در حال حاضر این رقم به حدود ۱۲ درصد رسیده است بنابراین باید راهنما‌های بالینی علمی و به نفع مردم باشد. محور راهنما‌های بالینی باید مردم باشد. در تشخیص اولیه سرطان پستان به عنوان شایع‌ترین سرطان در ایران، نیازمند بهره گیری از دستگاه‌های تصویربرداری هستیم. در مطالعه‌ای مشخص شد که اثربخشی دستگاه‌های تصویربرداری ۴۷.۵ درصد است و تصویربرداری به بیش از ۵۰ درصد از بیماران مبتلا به سرطان پستان، کمک نکرده است.

وی تاکید کرد: ام آر آی یکی از دستگاه‌های گران قیمت است و یک شهروند کانادایی اگر نیاز به تصویربردای با ام آر آی داشته باشد، کمتر از ۶ ماه در نوبت نیست و مسیر‌های متفاوتی را باید طی کند تا از این خدمات استفاده کند، اما در ایران وضعیت متفاوت است و بیمار هر زمان خواست می‌تواند از آن استفاده کند در حالیکه ام آر آی در تشخیص سرطان پستان، بسیار کم اثربخش است، اما در برخی از راهنما‌های بالینی، تشویق به تصویربرداری می‌شود.

مشاور عالی وزیر بهداشت یادآور شد: ارزش علمی برخی از دارو‌ها مانند متفورمین، آسپرین و ویتامین دی در درمان سرطان پستان گاهی از برخی شیمی درمانی ها، بسیار بالاتر است و با هزینه‌ای بسیار کم هم مقدور است البته همه راهنما‌های بالینی نادرست نیست بلکه ناشی از ساختار‌های علمی ممکن است باشد.

اکبری در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: دو مولفه اصلی در توسعه سرطان در ایران دخالت دارند. یکی افزایش سن و سالمندی و دیگری عوامل خطر است. دخانیات را با پول مردم توسعه می‌دهیم و بر خلاف قانون با قیمت بسیار کم در اختیار آن‌ها قرار می‌دهیم. در تلویزیون تبلیغات روغن‌هایی می‌کنیم که به اشتباه و دروغ ادعا می‌شود که کمبود ویتامین دی را جبران می‌کنند، اما هر گرم روغن، ۴ کالری انرژی دارد که عامل بسیاری از بیماری‌ها است.

وی تاکید کرد: در حال حاضر جمعیت سالمند در کشور، کمتر از ۱۰ درصد و حدود ۸ تا ۹ درصد و این به معنی جوان بودن جامعه است. این جمعیت در حال پیر شدن است و در ۲۱ سال آینده، میزان جمعیت سالمند کشور به حدود ۲۰ درصد و در ۳۰ سال آینده به ۳۰ درصد می‌رسد و در ۳۰ سال آینده، یک سوم از مردم کشور، سالمند هستند و ایران جزء ۴ کشور پیر جهان می‌شود.

رییس مرکز تحقیقات سرطان تصریح کرد: سن عامل اصلی سرطان است و رقم سرطان در ایران در صورتی که جزء کشور‌های سالمند جهان باشیم، چنان رشدی خواهد داشت که هیچ کشوری در دنیا چنین رشدی را تجربه نکرده است. هزینه‌هایی که برای سرطان و دیگر بیماری‌های سالمندی می‌کنیم، در دهه‌های آینده با چنین رشد جمعیتی، حداقل ۱۰ برابر افزایش پیدا می‌کند.

وی افزود: در صورتی که رشد جمعیت چنین پیش برود، در آینده هیچ حکومت و وزارت بهداشتی قادر نخواهد بود با ضریب رشد GDP به بیماری‌های مردم، پاسخگو باشد، چون سالمندان ۱۰ برابر جوانان دارو مصرف می‌کنند و نیاز به خدمات درمانی دارند.

اکبری خاطرنشان کرد: در مورد جمعیت، دو اصطلاح وجود دارد که گاهی در مورد آن‌ها اشتباه می‌کنیم. یکی رشد جمعیت و دیگری نرخ باروری است. رشد جمعیت ایران در حال حاضر ۱.۲۴ است. در جمعیت سه گروه عمده داریم که شامل گروه پایه (جمعیت کمتر از ۱۵ سال)، گروه در سن کار (۱۱۵ تا ۶۵ سال) و گروه سالمندان (بیشتر از ۶۵ سال) است و نسبت‌های معقول برای یک جمعیت این است که گروه در سن کار، ۷۰ درصد از جمعیت باشند و جمعیت گروه پایه ۲۴ و جمعیت گروه سالمندان ۶ درصد باشد.

مشاور عالی وزیر بهداشت افزود: کشور‌های غربی ۱۰۰ سال است که برای جمعیت خود برنامه ریزی کرده اند و در ۱۰۰ سال گذشته، درصد گروه در سن کار خود را با سیاست‌های مختلف از جمله مهاجر پذیری، حفظ کرده است و همیشه درصد گروه در سن کار این کشورها، بین ۶۲ تا ۷۰ درصد بوده است و ژاپن در این زمینه، کمی غفلت کرد که اقتصاد آن در جهان به دلیل سالمندی، عقب نشینی کرد و به رتبه سوم و چهارم کاهش یافت.

وی اضافه کرد: در دنیا به این نتیجه رسیده اند که نباید فقط به درصد جمعیت گروه در سن کار توجه کرد بلکه باید بر فرزندآوری نیز توجه ویژه کرد. در کشور‌های مختلف در زمینه فرزندآوری اقدامات قابل توجهی انجام داده اند. در فرانسه حدود ۵ درصد از GPD خود را برای فرزندآوری اختصاص داده اند. در روسیه پوتین در این حوزه مسئول است و هر ماه با خانواده‌هایی که بیشتر از ۵ فرزند دارند، در کاخ کرملین جلسه می‌گذارد و آن‌ها را تشویق می‌کند و هر مادری که یک فرزند به دنیا بیاورد، برای او سرمایه گذاری انجام می‌شود و امسال ۷۶۰۰ دلار اضافه کرده است.

اکبری گفت: در ژاپن وزارت فرزندآوری ایجاد شده و در کشور‌های اروپایی به خانواده‌های دارای ۴ فرزند، یک منزل هدیه می‌دهند و دنیا به این فکر افتاده که باید فرزندآوری را علاوه بر مهاجر پذیری افزایش دهد. ایران در حوزه باروری در جایگاه مناسبی قرار ندارد. از سال ۹۶ تا ۹۷ در کشور، ۱۲۰ هزار نفر کمتر به دنیا آمده اند و از سال ۹۷ تا ۹۸ حدود ۱۵۰ هزار فرزند در ایران کمتر به دنیا می‌آیند و این روند ادامه دارد.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تاکید کرد: نرخ باروری در ایران کاهش یافته است. سال ۹۳ سیاست‌های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد و این سیاست‌ها برای بنده، بسیار مهم بود و وظایف حاکمیتی و تولیتی تعیین شد. سال ۹۵ به دلیل علاقه شخصی، وارد یک تحقیق بین المللی شدم و آن مقاله در سال ۲۰۱۸ در مجله لنست چاپ شد و ثابت کردم که نرخ باروری که در سال ۹۵ در ایران ابتدا و ۲.۰۱ بعد از یک نشست و برخواست ۲.۱ اعلام شد، اشتباه و دروغ است.

وی تاکید کرد: ثابت کردم که نرخ باروری در ایران ۱.۹۸ درصد است و اعلام ارقامی مانند ۲.۰۱ و ۲.۱ از اساس اشتباه بوده است و ما به زیر سطح جانشینی رفته ایم. چطور می‌شود که سطح جانشینی کشور‌هایی مانند ایران، سوئد، دانمارک، جیبوتی، سومالی و سودان یکی باشد. سطح جانشینی یعنی تعداد فرزندانی که یک زن در سن باروری به دنیا می‌آورد.

اکبری بیان داشت: محاسبه سطح جانشینی برای هر کشور در زمان‌های مختلف، متفاوت است و ایران باید حداقل به سطح جانشینی ۲.۵۶ برسد. در ایران بین ۶۰ تا ۷۰ درصد از دختران، ازدواج می‌کنند و افرادی که ازدواج می‌کنند، بچه دار می‌شوند و برخی از کشورها، این محدودیت را ندارند و در روسیه اعلام شد که به تمام فرزندانی که پدر هم ندارند، شناسنامه داده می‌شود و در سال اول، ۵۰۰ هزار شناسنامه جدید برای کودکان و نوزادان روسی صادر شد.

رییس مرکز تحقیقات سرطان خاطرنشان کرد: سالمندی و سرطان ارتباط مستقیمی با همدیگر دارند، اما در حال حاضر ۴۰ درصد از جمعیت گروه در سن کار، اشتغال و ۷۳ درصد از جمعیت کشور، سواد دارند.

سالانه یک میلیون نفر در دنیا بر اثر سرطان معده جان خود را از دست می‌دهند

افشین مرادی دبیر علمی پنجمین کنگره بین المللی سرطان‌های دستگاه گوارش نیز در این نشست گفت: سرطان معده از نظر موارد بروز در جهان در جایگاه پنجم قرار دارد و سالانه تقریبا یک میلیون نفر را مبتلا می‌کند و باعث از بین رفتن ۸۰۰ هزار نفر می‌شود.

وی اظهار داشت: این کنگره با هدف افزایش آگاهی، دانش و مهارت متخصصان مرتبط با حوزه سلامت برگزار می‌شود و دلیل اهمیت ویژه مرکز تحقیقات سرطان به سرطان‌های دستگاه گوارش این است که این نوع سرطان ها، کمی کمتر از یک سوم از سرطان‌ها را در کشور تشکیل می‌دهند.

مرادی افزود: در پنجمین کنگره بین المللی سرطان‌های دستگاه گوارش، ۴ نوع سرطان مورد توجه قرار دارد. یکی سرطان معده است که از نظر موارد بروز در جهان در جایگاه پنجم قرار دارد و سالانه تقریبا یک میلیون نفر را مبتلا می‌کند و باعث از بین رفتن ۸۰۰ هزار نفر می‌شود. فاکتور‌های خطر قطعی برای این نوع سرطان، عفونت باکتری به نام هلیکو باکتر پایلوری، استعمال دخانیات و کار کردن در صنایع چرم سازی است که این نوع سرطان با توسعه امکانات تشخیصی و آندوسکوپی به راحتی قابل تشخیص درمان است.

این متخصص پاتولوژی اضافه کرد: سرطان‌های روده بزرگ در این کنگره مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. این نوع سرطان‌ها سالانه تقریبا دو میلیون نفر را در جهان مبتلا می‌کنند و عامل مرگ حدود ۹۰۰ هزار نفر در دنیا هستند و از نظر علت مرگ در بین سرطان ها، در جایگاه دوم و از نظر بروز، در جایگاه سوم قرار دارند. سرطان روده بزرگ با فاکتور‌های تغذیه‌ای و محیطی ارتباط دارند و مصرف مقدار زیادی گوشت و چربی‌های حیوانی و عوامل ژنتیکی در پیدایش این نوع بیماری، نقش دارند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از سرطان پانکراس یا لوزالمعده به عنوان یکی از محور‌های این کنگره یاد کرد و گفت: سرطان پانکراس سالانه ۵۰۰ هزار نفر را مبتلا کرده و ۴۵۰ هزار نفر را از بین می‌برد و این نوع سرطان جزو بدخیمی‌هایی است که معمولا مداخلات درمانی، پاسخگویی چندانی ندارند. مهمترین عامل خطر این نوع سرطان، استعمال دخانیات است.

وی یادآور شد: در این کنگره همچنین سرطان‌های کبد مورد بحث قرار می‌گیرند. آمار‌های جهانی بیانگر این است که سرطان‌های کبد از نظر بروز در جایگاه ششم و از نظر مرگ و میر، در جایگاه چهارم قرار دارند. سالانه تقریبا ۸۵۰ هزار نفر به این نوع سرطان مبتلا می‌شوند و حدود ۸۰۰ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند و این تومور در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. فاکتور خطر سرطان کبد، عفونت‌های ویروسی و بیماری کبد الکلی است که خوشبختانه این بیماری در ایران شایع نیست.

دبیر علمی پنجمین کنگره بین المللی سرطان‌های دستگاه گوارش خاطرنشان کرد: در کنگره امسال ۷۸ مقاله علمی به دبیرخانه کنگره ارسال شد که بعد از ارزیابی در کمیته علمی، ۲۵ مقاله پذیرفته شده و در قالب پوستر، ارائه می‌شود. همچین در این کنگره، دو کارگاه تشخیصی، ۴ ویدیو کنفرانس با اساتید برحسته خارج از کشور، ۲۶ سخنرانی و ۴ پنل تخصصی با حضور گروهی از برجسته‌ترین پزشکان درگیر در تشخیص و درمان سرطان کشور برگزار می‌شود.