عبور از زمستان با پر سیاوش

پر سیاوش گیاهی است علفی و چندساله با ریزوم نازک و انشعابی که از آن دمبرگ‌هایی نازک و سیاه یا سرخ مایل به سیاه خارج شده و برگ‌ها روی آن قرار می‌گیرند. برگ‌ها به‌صورت منفرد روی دمبرگ‌ها قرار دارند و روی هر طرف دمبرگ ۵ تا ۱۲ عدد برگ قرار می‌گیرد.

گاهی طول دمبرگ‌ها که برگ‌ها روی آن واقع شده‌اند تا ۳۰ سانتی‌متر می‌رسد. بر روی برگ‌ها بریدگی‌هایی وجود دارد که آن را به دو یا سه قسمت تقسیم می‌کند. این برگ‌ها شباهت زیادی به برگ درخت جینکو دارند؛ ولی بسیار کوچک‌تر و ظریف‌تر از آن هستند. به برگ گشنیز نیز شباهت دارند و رنگ‌شان سبز دائمی است. دمبرگ‌ها در نزدیکی اتصال به ریزوم پوشیده از تار می‌باشند. تولیدمثل این گیاه با هاگ صورت می‌گیرد. در کناره برگچه‌های برگ‌ها برجستگی‌هایی کروی یا باریک و دراز به رنگ قهوه‌ای و یا تیره وجود دارد که هاگینه نام دارند. در هر یک از این هاگینه‌ها تعدادی هاگدان وجود دارد که محل اجتماع هاگ‌هاست. پر سیاوش در نقاط مرطوب و سایه‌دار رشد می‌کند و ظاهری زیبا دارد. انتشار جهانی آن شامل آمریکا، جنوب آفریقا، استرالیا، قسمت‌هایی از اروپا نواحی مدیترانه وکاناداست. محل رویش آن در ایران اطراف تهران (پس‌قلعه)، نواحی شمال ایران، بندر گز، نواحی شرق و غرب ایران، بلوچستان و جنوب‌غربی ایران می‌باشد.

ترکیبات مهم:

ترکیبات اسانسی، قندها، تانن، موسیلاژ و مهم‌ترین ترکیبات تلخ کاپیلارین می‌باشد. این گیاه همچنین دارای فلاونوئیدها، از جمله روتین و ایزوکورسیتین است.

داروشناختی و اثرات مهم:

این گیاه از قدیم به‌عنوان ضد سرفه، تسکین درد‌های سینه و خلط‌آور مصرف می‌شده است. همچنین آن را به عنوان معرق و برای بهبود علائم سرماخوردگی استفاده می‌نمودند. دم‌کرده آن را با شکر یا عسل شیرین می‌کردند تا تأثیر آن قوی‌تر شود. این شربت در نزله‌های ششی و برونشیت نیز کاربرد دارد.

شربت پر سیاوش اکثراً برای بچه‌ها استفاده می‌شد و گاهی به آن گیاهان دیگری از جمله شقایق اضافه می‌گردید تا تأثیرش بیشتر شود. از خواص دیگر آن می‌توان به خاصیت صفراآور، مسهل، تب‌بر، قاعده‌آور، ادرارآور و دافع سنگ‌های کلیه اشاره کرد.

ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به پر سیاوش چنین گفته است

بر سیاوشان یا پر سیاوشان گیاهی است نازک که در نزدیکی آبدان‌ها و جویبار و رودخانه و کاریز‌ها می‌روید. به گشنیز سبز شبیه است، لیکن شاخه‌هایش سرخ و مایل به سیاهی است. نه ساقه دارد و نه گل و نه شکوفه. نیروی درمانی‌اش را به زودی از دست می‌دهد. (بعضی از دانشمندان مانند جالینوس گفته‌اند که طبیعت آن معتدل است، ولی ابن‌سینا معتقد است که طبیعت آن کمی گرم و خشک می‌باشد).

خاصیت گدازنده، لطیف‌کننده، بازکننده و قابض دارد. زخم‌های بد و مرطوب را مداوا می‌کند. خاکستر آن مخلوط با آب، شوره سر را از بین می‌برد. شربت آن نیش مار و سموم سگ هار و حشرات موزی را علاج است. در تسکین سرفه و خروج خلط از ریه بسیار نافع می‌باشد. ادرار‌آور است. سنگ را خرد می‌کند و قاعده‌آور است. در اکثر حالات بندآورنده اسهال است و به عقیده ابن ماسویه مسهل می‌باشد.


در کتاب مخزن‌الادویه در مورد پر سیاوش چنین آمده است

نباتی است برگ آن شبیه به برگ گشنیز و بی‌ساق و ثمر و شاخ‌های آن بسیار باریک و رنگ آن سیاه سرخ می‌باشد. قوت آن تا شش ماه باقی می‌ماند و، چون یک سال بر آن بگذرد، قوت آن باطل می‌گردد. بهترین آن پُربرگ شبیه کرفس با شاخه سیاه‌رنگ است. جوشانده آن جهت رفع اسهال، درد سینه، یرقان، باز شدن قاعدگی، به عنوان ادرارآور و گزیدن سگ دیوانه مفید است. همچنین استنشاق جوشانده در بینی برای درمان زکام موثر است. ضماد پخته آن جهت تحلیل ورم‌ها به کار می‌رود. همچنین جهت دفع خلط از شش توصیه می‌شود.

طریقه و میزان مصرف

۵/۱ گرم پر سیاوش را با یک لیوان آب جوش به مدت ۱۵ دقیقه بگذارید تا دم بکشد؛ سپس آن را صاف کرده و پس از شیرین کردن میل کنید. می‌توان تا روزی دو نوبت از این دم‌کرده خورد. همچنین می‌توان همین میزان برگ و آب را به مدت سه دقیقه جوشاند و مصرف کرد.

عوارض جانبی

هیچ‌گونه عارضه جانبی در حد مصرف دارویی این گیاه گزارش نشده است؛ اما در دوران حاملگی نباید مصرف شود.

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:

ضد تب، قابض، ملین، مسهل، معرق، ادرارآور، تهوع‌آور، قاعده‌آور، خلط‌آور، کاهش‌دهنده قند خون، محرک و مقوی.

نکات قابل توجه

۱. این گیاه در اثر مرور زمان و با سرعت بیشتری نسبت به گیاهان دیگر خواص و اثرات خود را از دست می‌دهد. به این موضوع در کتاب قانون و مخزن‌الادویه نیز اشاره شده است؛ بنابراین باید از گیاهانی که بیش از شش ماه از چیدن آن‌ها نگذشته باشد، استفاده نمود.

۲. اثرات ادعاشده در طب سنتی اقوام مختلف، و از جمله دانشمندان ایرانی، با اثرات گزارش‌شده جدید مطابقت دارد و نشان می‌دهد خاصیت اصلی گیاه، برطرف کردن عوارض سرماخوردگی، از جمله سرفه، خلط، تنگی نفس و مشکلات عفونی دستگاه تنفسی است.

۳. بهترین شکل مصرف این گیاه دم‌کرده آن است که از برگ‌ها به‌دست می‌آید و به نظر می‌رسد نباید آن را به مدت طولانی جوشاند؛ چون به احتمال زیاد مواد آن تخریب شده و در نتیجه بی‌اثر یا کم‌اثر می‌شود.

۴. در کشور‌های دیگر از گونه‌هایی که در ایران وجود ندارد نیز استفاده‌های دارویی مشابه به عمل می‌آید.

۵. در منابع جدید، خانواده پر سیاوشان را «» (آدیانتاسه یا خانواده پر سیاوش) معرفی کرده‌اند.

منبع:زندگی آنلاین