همه چیز درباره زردی نوزادان

چون خون نوزاد بیشتر از افراد عادی است باز تولید بیلی روبین در آن‌ها بیشتر است. بیلی روبین که در بدن ایجاد می‌شود یک ماده‌ی سمی است و باید به طریقی از بدن دفع بشود. کار دفع بیلی روبین را کبد بعهده دارد. کبد بیلی روبین را از خون می‌گیرد و توسط صفرا داخل روده می‌ریزد و از طریق مدفع این بیلی روبین یا ماده‌ی زرد دفع می‌شود. درنوزادی که بدنیا می‌آید هم تولید این ماده‌ی زرد بالاتر است وهم اینکه کبدش فعالیت کبد بالغین را ندارد و براحتی نمی‌تواند این ماده‌ی زرد را از بدن دفع بکند، بنابراین بیلی روبین در بدن تجمع پیدا می‌کند و باعث ایجاد زردی می‌شود؛ و دلیل اینکه ما زردی را در نوزادان بیشتر می‌بینیم بخاطر همین است که هم تولید این ماده در بدن نوزاد بیشتراست و هم اینکه کبدشان نمی‌تواند این ماده‌ی زرد را دفع کند، بنابراین این ماده زرد تجمع پیدا می‌کند و باعث زردی می‌شود.

اصولا زردی نوزاد از روز ۲ و ۳ شروع شده و به حداکثر میزان خود می‌رسد و سپس بتدریج کاهش می‌یابد و در روز پنجم تا هفتم و پس از ۱۰ تا ۱۴ روز به حد طبیعی برمی‌گردد. تغذیه بلافاصله نوزاد سطح بیلی روبین را کاهش می‌دهد.

آیا همه‌ی بچه‌ها در موقع تولد زردی می‌گیرند؟

تقریبا. اگر بخواهیم آزمایش خون بگیریم بیش از ۹۰ درصد نوزادان دچار زردی میشوند. ولی همه‌ی آن‌ها از نظر ظاهری زرد بنظر نمی‌رسند، ولی کسی که با نوزاد کار کرده باشد می‌داند که حدود ۶۰ درصد نوزادانی که بدنیا می‌آیند در روز سوم و چهارم علائم زردی را دارند. چون همه قادر نیستند که این زردی ته چشم را تشخیص بدهند. اما بعضی از نوزادان زردی شان توسط والدین تشخیص داده می‌شود و می‌توانند این زردی را ببینند. ما زردی نوزادان را برخلاف بزرگسالان که زردی را از چشمشان تشخیص میدهیم، از روی پوستشان تشخیص می‌دهیم. یعنی رنگ پوست نوزادان به ما نشان می‌دهد که زردی دارند یا نه.

عوامل مستعدکننده زردی کدامند؟

دیابت مادر، نژاد، نارس بودن نوزاد، بعضی داروها، نوزاد مذکر، شیر مادر، تاخیر در دفع مدفوع نوزاد، سابقه زردی فیزیولوژیک در خواهر و برادر و کاهش وزن. در موارد زیر، زردی ممکن است به علت بیماری زمینه‌ای باشد: زردی در ۲۴ تا ۳۶ ساعت اول، افزایش سریع بیلی روبین، گسترش زردی تا اواسط شکم، زردی طولانی‌مدت بیش از ۲ هفته و سایر موارد مثل سابقه فامیلی، رنگ پریدگی، بزرگی کبد و طحال، عدم موفقیت روش فتوتراپی در کاهش زردی، استفراغ، خواب آلودگی، تغذیه ضعیف، کاهش وزن شدید، مدفوع بی‌رنگ و ادرار پر رنگ.

آیا زردی نوزادان نگران کننده است؟

بله. اگر این ماده‌ی زرد یا بیلی روبین در بدن خیلی بالا برود می‌تواند روی مغز بنشیند و سلول‌های مغزی را از بین ببرد. بخاطر همین بچه‌هایی که زردی شان بالا است و درمانی نمی‌گیرند، مثل سابق که وسیله‌ی درمانی وجود نداشت، این بچه‌ها یا می‌میرند یا اگر زنده بمانند دچارعوارض مغزی، عقب ماندگی مغزی، کری و علائم دیگر می‌شوند؛ بنابراین زردی باید جدی گرفته بشود. اگر فقط پوست زرد باشد اشکالی ندارد، ولی اگر بالا برود عوارضی برای نوزاد ایجاد می‌کند.

علائم زردی چیست؟

زردی که بتدریج بالا می‌رود، پوست شروع به زرد شدن می‌کند. زردی از پوست صورت شروع می‌شود و بتدریج که بالا می‌رود پوست دست و پا را هم زرد می‌کند و اگر خیلی بالا برود کف دست بچه هم زرد می‌شود. وقتی زردی خیلی بالا نیست، علائمی ندارد. ولی وقتی بالا می‌رود و به حد خطرناک می‌رسد، نوزاد خواب آلود می‌شود و دیگر شیر نمی‌خورد. شب نوزاد بی قرار می‌شود و گریه‌های شدیدی می‌کند و حالت تشنج پیدا می‌کند و گردنش را عقب می‌دهد و ممکن است تشنج‌های شدیدی بکند و بمیرد و اگر خودش کم کم پایین بیاید، این بچه دچار عقب ماندگی مغزی می‌شود و قادر به نشستن و راه رفتن نیست و یک فرد معلول خواهد ماند. علائم در نوزاد نارس شدیدتر است. بچه‌ای که طبیعی به دنیا می‌آید بیلی روبین ۲۰ در او علائم ایجاد می‌کند، ولی در نوزادنارس بیلی روبین ۱۰ هم علائم ایجاد می‌کند. زردی در نوزادان نارس به مراتب خطرناک‌تر از نوزادان نارس هستند و آن‌ها احتیاج به مراقبت ویژه‌ای دارند. وقتی نوزادی در بیمارستان بدنیا می‌آید، در ساعات اول، ما یک معاینه‌ای از نوزاد می‌کنیم و بعد هر روز معاینه می‌شود و اگر کودکی سه روز در بیمارستان بماند، هر روز توسط متخصصین کودک ویزیت می‌شود. وقتی نوزاد در داخل بیمارستان هست، زردی او توسط پزشک و پرستار تشخیص داده می‌شود. ما به مادرانی که بچه هایشان را زود خانه می‌برند یعنی کمتر از بیست و چهار ساعت مرخص می‌شوند، توصیه می‌کنیم که تا چهل و هشت ساعت بعد نوزاد توسط پزشک معاینه بشود. بیشتر مادران، چون بچه‌ی اولشان است و تجربه‌ی زیادی ندارند نمی‌توانند زردی را تشخیص بدهند. حتی بعضی ا. زمادران که خودشان پزشک یا پرستار بوده اند، چون زیاد با نوزادی که زردی داشته باشد سر و کار نداشته اند، نتوانسته اند زردی بالای یچه شان را تشخیص بدهند. چون تشخیص زردی گاهی اوقات توسط پدر و مادر و اطرافیان مشکل است، ما توصیه می‌کنیم نوزادانی که از بیمارستان مرخص می‌شوند مخصوصا نوزادانی که علائم بیقراری دارند، در ۴۸ ساعت بعد توسط متخصصین کودک ویزیت بشود که اگر زرد دارند، تشخیص داده شود و درمان بشود.

آیا فرق رنگ پوست نوزادان در تشخیص موثر است؟

بر حسب درجه‌ی زردی ممکن است که والدین متوجه زردی بشوند. والدین اول باید در صورت بچه نگاه کنند و اگر احساس کردند که صورت بچه زرد است، دست و پایش را هم نگاه کنند و اگر آن‌ها هم زرد بود معلوم است که بچه زردی دارد. از نظر اینکه والدین متوجه بشوند علامتی ندارد. والدین فقط باید از رنگ پوست متوجه زردی بشوند. وقتی نوزاد بدنیا می‌آید، چون نوزاد قرمز رنگ است، تشخیص زردی برای والدین مشکل است. من توصیه می‌کنم که هر پدر و مادری که دارای نوزاد می‌شوند حتما نوزادشان را در سه روز اول پیش دکتر متخصص ببرند تا ویزیت بشود البته ممکن است که پدر بزرگ و مادر بزرگ تجربیاتی داشته باشند. ما اولین نگاهی که به نوزاد می‌کنیم این است که ببینیم پوستش زرد است یا نه. پزشک خودش دنبال زردی می‌گردد. بعضی‌ها فکر می‌کنند که حتما باید سفیدی چشم بچه را ببینند و باز کردن چشم بچه سخت است، بنابراین دنبال رنگ زرد چشم نباشند، همان پوست رنگ صورت مشخص است. اگر انگشتان شان را روی پوست بچه فشار بدهند و بر دارند زردی مشخص می‌شود. البته بازهم احتیاج به تجربه دارد.

درمان عمومی:

بر اساس شدت افزایش بیلی روبین از روش‌های زیر استفاده می‌شود: فتوتراپی، تعویض خون و تجویز دارو. در شرایطی که میزان بیلی روبین درحدی است که نیاز به تعویض خون باشد نمی‌توان از فتوتراپی استفاده کرد.

پاسخ به برخی سوالات رایج مادران درباره زردی نوزاد توسط دکتر هادی سماعی فوق تخصص نوزادان:

سوال - من یک نوزاد من یک نوزاد ۳۷ روزه دارم. بچه‌ی من هفت ماه و سیزده روزه بدنیا آمد. یک هفته در بیمارستان بستری بود و بعد که به خانه آمد و پیش دکتر بردم گفتند که زردی او دو درجه بالا رفته، ولی بعد گفتند که زردی او خوب شده است و روزی یک چهارم هم قرص به او می‌دهم، ولی هنوز هم چشمهایش زرد است. راهنمایی بفرمایید.

پاسخ - این نوزاد با توجه به سنش، جزء زردی‌های طول کشیده است. وقتی یک نوزاد رسیده دو هفته اش می‌شود و هنوز زرد است، ما آن را جزء زردی‌های طول کشیده بحساب می‌آوریم. احتمالا این بچه قرص فنوباربیتال را دریافت می‌کند که متخصص کودکان برایشان تجویز کرده اند. این بچه باید بررسی کامل بشود و نیاز به بررسی دارد که ببینیم چرا زردی او طول کشیده است؟ بیماری‌های مختلفی می‌تواند این زردی طول کشیده را ایجاد بکند از جمله اینکه بچه‌های که از شیر مادر استفاده می‌کنند ممکن است زردی هایشان طولانی‌تر بشود، ولی عارضه‌ای ندارد. یکی دیگر از علت‌های زردی طول کشیده کم کاری تیروئید است. اگر بچه کم کاری تیروئید داشته باشد و تشخیص داده نشود ضمن اینکه بچه زردی اش طول می‌کشد و علائم دیگری پیدا می‌کند، ممکن است بچه دچار کم هوشی بشود و قد کوتاه پیدا کند. باید آزمایش تیروئید بدهند. باید از نظر عفونت اداری بچه باید چک بشود. با این قرص زردی بچه پایین نمی‌آید و احتیاج به بررسی کامل دارد تا تشخیص داده بشود و درمان بشود. بچه‌ای که هفت ماه و سیزده روزه بدنیا بیاید زردی طولانی تری دارد.

سوال - بعضی خانواده‌ها به بچه هایشان ترنجبین، شیرخشت و آب قند می‌دهند. آیا این‌ها تاثیری در زردی دارد؟

پاسخ - بعضی مواد نه تنها فایده ندارد ضرر هم دارد. در دنیا تحقیق کرده اند که دادن آب قند نه تنها زردی را پایین نمی‌آورد بلکه زردی را بالاتر هم می‌برد. ما هیچ وقت توصیه نمی‌کنیم که بجای شیر به بچه آب قند بدهیم. ترنجبین و شیرخشت اثر جزئی دارد، ولی آن اثری که انتظار داشته باشیم زردی را درمان کند ندارد. ممکن است بچه‌ای که این‌ها را می‌خورد مقداری زردی اش پایین‌تر بیاید، ولی ما نمی‌توانیم بچه‌ای که زردی دارد با شیرخشت و ترنجبین درمان کنیم. ما توصیه می‌کنیم که در منزل هیچ کاری برای زردی انجام ندهید. زردی درمان خاصی ندارد. اگر زردی در حدی کم باشد که احتیاج به درمان ندارد، ولی اگر زردی آن بالا باشد، پزشک باید درمانش را انجام بدهد. با گذاشتن بچه زیر لامپ فلورسنت مخصوص او را درمان می‌کنند. البته این لامپ‌های فلورسنت با لامپ‌های فلورسنت معمولی فرق می‌کند. بچه حتما باید لخت باشد و با فاصله‌ی کمی از لامپ قرار می‌گیرد. اگر کسی می‌خواهد این نور درمانی را در منزل انجام بدهد باید با پزشک مشورت کند و با لامپ‌های فلورسنت معمولی نمی‌توانند این کار را بکنند و تاثیری بر روی زردی ندارد. این دستگاه استاندار مخصوصی دارد و دارای چهار لامپ دارد و این لامپ‌ها باید بیشتر از ۱۵۰۰ ساعت کار نکرده باشند و بعد آن‌ها را تعویض می‌کنند. اگر دستگاه هم اجازه می‌کنند باید از کیفیت دستگاه مطمئن باشند. ما خودمان وقتی بچه را در دستگاه میگذاریم، زردی او را چک می‌کنیم و وقتی زردی پایین آمد بچه را بیرون می‌آوریم. در ضمن چشم بچه حتما باید بسته باشد تا آسیب نبیند. اگر چشم نوزاد باز باشد، ممکن است منجر به عوارض چشمی بشود.

سوال - من دوقلو باردار هستم. اگر من عرق کاسنی بخورم، آیا از زردی نوزاد پیشگیری می‌کند؟

پاسخ - این رسمی است که می‌گویند خوردن گرمی زردی را زیاد می‌کند و خوردن خنکی مثل عرق کاسنی زردی را کم می‌کند، طب جدید گرمی و سردی را خیلی باور ندارد. خوردن این‌ها در زردی بچه تاثیری ندارد. در مورد زیبایی رژیم غذایی تاثیری ندارد.

سوال - من یک نوزاد چند روزه دارم که زردی داشت و در بیمارستان بستری شد و خوب شد. خیلی بیقراری می‌کند و شب دو ساعت بیشتر نمی‌خوابد. آیا به زردی او بستگی دارد؟

پاسخ -، چون زردی بچه را تشخیص داده اند و بموقع درمان کرده اند. پس گریه‌ی بچه مربوط به زردی بچه نیست. احتمالا گریه و بیقراری این بچه بخاطر کولیک و دل دردی است که دارد. این‌ها بچه‌هایی هستن که زیر چهار ماه هستند و گریه ها‌ی شدیدی می‌کنند و مخصوصا شب‌ها گریه می‌کنند و ما به آن کولیک نوزادان می‌گوییم. مادر باید رژیم غذایی را رعایت کند و غذا‌های نفاخ نخورد. به بچه هم دارو‌های ضد نفخ داده می‌شود. با این‌ها بچه بهتر می‌شود، ولی علاج واقعی آن گذشت زمان است. این گریه بچه‌ها تا چهار ماه از بین می‌رود و بعد تمام می‌شود بشرط اینکه شیر مادر کافی باشد و گریه بچه از گرسنگی نباشد.

سوال - آیا زردی ربطی به شیر مادر دارد؟

پاسخ - مطالعات نشان داده بچه‌هایی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، بیشتر از بچه‌هایی که از شیرخشک استفاده می‌کنند، دچار زردی می‌شوند. خوشبختانه زردی‌های این بچه‌ها زردی‌های خوش خیم است. معمولا این زردی بجزء موارد استثنا برای بچه عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند. در روز‌های اول که شیر مادر کم است و فقط شیر خودش را به بچه می‌دهد، ممکن است بچه بخاطر کمبود دریافت کالری دچار زردی بشود. این زردی بخاطر خوردن شیر مادر نیست، بعلت ناکافی بودن شیر و عدم دریافت کافی کالری توسط نوزاد است. با آموزش شیردهی به مادر می‌توان کاری کرد که او شیر در مدت طولانی تری به بچه بدهد و کالری دریافت بکند و این زردی او از بین برود. بچه‌هایی هم که شیر مادرشان زیاد است ممکن است دچار زردی بشوند و ما علل دیگری به جزء شیر مادر را در بچه جستجو می‌کنیم و اگر زردی بچه علت دیگری نداشت، به مادر توصیه می‌کنیم که شیر دادن خودش را ادامه بدهد. درمانش مثل زردی‌های دیگر است و ما به هیچ وجه شیر مادر را قطع نمی‌کنیم. بعضی‌ها می‌گویند برای اینکه متوجه بشویم علت زردی شیر مادر است یا خیر، شیر مادر را قطع می‌کنیم، اگر زردی پایین آمد، علت زردی شیر مادر است، ولی امروزه این روش را قبول ندارند. حتی اگر زردی بچه زیاد باشد بچه را در دستگاه می‌گذاریم، ولی باز شیر مادر را قطع نمی‌کنیم. نوزاد به هر علتی که زرد باشد باید مورد درمان قرار گیرد.

سوال - چطور می‌شود که تیروئید در نوزادان می‌تواند یکی از علت‌های زردی باشد؟

پاسخ - الان درکشور ما تست‌های غربالگری انجام می‌شود. یک از دلایلی که این تست‌ها دارد انجام می‌شود، تشخیص کم کاری تیروئید است. این تست در کشور‌های غربی سالهاست که انجام می‌شود و در چند سال اخیر هم در ایران انجام می‌شود و الان تمام نوزادانی که بدنیا می‌آیند از نظر غربالگری تست می‌شوند. یکی از علائم کم کاری تیروئید درنوزادان زردی است. هر بچه‌ای که زردی او طول بکشد باشد، باید از نظر کم کاری تیروئید بررسی بشود. حتی اگر بچه‌ای تست غربالگری هم شده باشد، وقتی می‌بینیم دچار علائمی مثل خواب آلودگی، یبوست و گریه نکردن و فتخ نافی هستند، علت شایع آن زردی طول کشیده است و ما باز هم این بچه‌ها را دورباره چک می‌کنیم. کم کاری تیروئید بیماری است که براحتی قابل درمان است. اگر شما تشخیص بدهید که این بچه دچارکم کاری تیروئید است با دادن یک چهارم قرص در روزه می‌توانید او را درمان کنید. اما اگر این یک چهارم قرص را نگیرد و مدتی طول بکشد، حتی یک روز در درمان بچه تاخیر بیفتد ممکن است بروی مغز بچه عوارض بعدی داشته باشد و بچه دچار کم هوشی بشود؛ بنابراین در بچه‌هایی که زردی طول کشیده دارند پزشک باید بچه را از نظر کم کاری تیروئید بررسی کند و اگر غربالگری را انجام نداده حتما آنرا انجام بدهد و حتما باید درمان انجام بشود. چون درمانش بسیار راحت است. اگر تشخیص دیر داده بشود یا دیر درمان بشود، عوارض غیر قابل برگشتی دارد؛ و بچه نمی‌تواند به مدرسه برود. معمولا زردی فیزیولوژیک از روز سوم شروع می‌شود و روز سوم و چهارم به حداکثرش می‌رسد و روز هفتم هم از بین می‌رود.

در بچه‌ی نارس این دیرتر بوجود می‌آید و شدتش دیرتر ظاهر می‌شود و ممکن است تا دو هفته هم طول بکشد. اگر زردی بچه طول کشید ممکن است طبیعی باشد. ما نمی‌گوییم که هر زردی که طول کشید غیر طبیعی است، ولی باید بررسی بشود، زیرا یک نوع این زردی طول کشیده بخاطر این است که مجاری صفراوی بسته است و، چون این مجاری صفراوی بسته است، دیگر نمی‌توانند این زردی را از بدنشان دفع کنند. رنگ مدفوع آن‌ها بخاطر نبودن صفرا سفید رنگ است و این‌ها بچه‌هایی هستند که صفرا دفع نمی‌کنند که دچار عوارض شدیدی هستند و محتاج عمل جراحی هستند؛ بنابراین بعضی از زردی‌های طول کشیده بعلت مشکلات بزرگی باشد. باید زردی بچه‌ها بررسی بشود که ببینیم زردی آن‌ها از نوع خطرناک است یا نه و آن موقع پزشک تصمیم بگیرد که چه اقداماتی برای نوزادان انجام بدهد

تذکرات مهم:

علت زردی خیلی زیاد است. مخصوصا بچه‌هایی که مادرشان گروه خونی منفی دارند و پدرهایشان گروه خونی مثبت دارند، در معرض زردی هستند؛ بنابراین پزشک متخصص زنان همیشه همیشه گروه خونی و اِرهاش مادر را چک می‌کند، اگر گروه خونی مادر منفی باشد و شوهر او مثبت باشد شانس اینکه بچه‌ی آن‌ها زردی بگیرد زیاد است. در اینجا گروه خونی مادر و فرزند بهم نمی‌خورد.

مخصوصا در شمال کشور بیماری فاویسم ممکن است باعث بیماری زردی بشود. کسانیکه به باقالی حساسیت دارند و این بیماری را دارند، باید بررسی بشوند و ممکن است دراین‌ها زردی ایجاد بشود. فابیس یگی از علل شایع بیماری زردی در شمال و جنوب ایران است که باید بررسی بشوند. علل دیگری هم دارد که اگر بچه را نزد پزشک ببرند، ایشان خودش علت را مشخص می‌کند.

منبع:هفت گنج