کودکانی که از برقراری روابط اجتماعی گریزان هستند

انسیه جودکی کارشناس ارشد روانشناسی کودکان استثنایی و سفیر اوتیسم درباره اختلال طیف اوتیسم اظهار کرد: اوتیسم یک اختلال عصبی-رشدی است که با اختلالات کیفی در سه حوزه مشخص می‌شود که از جمله این سه حوزه می‌توان به تعاملات اجتماعی، ارتباطات و رفتار‌های تکراری و کلیشه‌ای اشاره کرد؛ به عبارتی کودکانی که به اختلال طیف اوتیسم دچار هستند، در این سه بخش به مشکل برمی‌خورند.

میزان شیوع اختلال طیف اوتیسم در جهان

او بیان کرد: بنابر شواهد موجود در انجمن روانپزشکی آمریکا با توجه به پیشرفته شدن تکنیک‌های تشخیصی و غربالگری، میزان شیوع اختلال طیف اوتیسم نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان در حال افزایش است و با سیر صعودی این اختلال روبرو هستیم به طوری که در جهان از هر ۵۹ تولد زنده، یک نوزاد با اختلال طیف اوتیسم متولد می‌شود.

این کارشناس ارشد روانشناسی کودکان استثنایی افزود: اختلال طیف اوتیسم درمان قطعی ندارد و تاکنون درمانی برای این اختلال کشف نشده است؛ اوتیسم در پسران بیشتر شایع است به طوری که تعداد پسر‌هایی که به این اختلال دچار هستند چهار برابر دختران است. اختلال طیف اوتیسم در سه سال نخست زندگی قابل تشخیص است، این اختلال می‌تواند در هر طبقه اجتماعی- اقتصادی رخ بدهد.

مهم‌ترین خصوصیات کودکان با اختلال طیف اوتیسم

جودکی تأکید کرد: نخستین خصوصیت کودکان با اختلال طیف اوتیسم نقص در تعاملات و ارتباطات اجتماعی است که این مشکل از یک سالگی ظاهر می‌شود؛ نقص در تعاملات اجتماعی به دو مورد اجتناب اجتماعی و بی‌تفاوتی اجتماعی تقسیم‌بندی می‌شود.

او درباره اجتناب اجتماعی تصریح کرد: کودکان با اختلال طیف اوتیسم اغلب به برقراری روابط و تعاملات اجتماعی هیچ تمایلی ندارند حتی در صورت مایل بودن هم به علت رفتار‌های نامطلوبی که از خود نشان می‌دهند، خود به خود از جمع اجتماعی طرد می‌شوند، آن‌ها اغلب در خردسالی برای جلب توجه دیگران همچون سایر کودکان عادی گریه نمی‌کنند و دوست ندارند که در آغوش گرفته، نوازش و بوسیده شوند.

این کارشناس ارشد روانشناسی کودکان گفت: کودکان با اختلال طیف اوتیسم اغلب از دید والدین یا اطرافیان خود، فرزندانی خوب و ساکت توصیف می‌شوند به علت اینکه دیگران را آزار و اذیت نمی‌کنند. این کودکان از اینکه تنها رها شوند، راضی هستند و مزاحمتی هم برای والدین خود ایجاد نمی‌کنند. نسبت به رفت‌وآمد والدین خود بی‌توجه هستند و هنگام آسیب دیدن و زخمی شدن بدنشان برای تسکین درد، والدین خود را جستجو نمی‌کنند، البته برخی کودکان که قوه حسی آن‌ها کمتر از حد فعال است، به طور کلی درد را متوجه نمی‌شوند.

جودکی اظهار کرد: کودکان با اختلال طیف اوتیسم با رضایت خاطر محبت را ابراز نمی‌کنند، این کودکان اگر در مکان یا موقعیتی قرار بگیرند که سایر کودکان همسال آن‌ها به بازی یا سرگرمی مشغول هستند، اغلب از آن موقعیت اجتناب می‌کنند در صورتی که کودک عادی وقتی می‌بیند چند کودک در حال بازی هستند، به سمت آن‌ها می‌رود تا او را در بازی شرکت دهند.

او در باره بی‌تفاوتی اجتماعی بیان کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های کودکان با اختلال طیف اوتیسم، بی‌تفاوتی اجتماعی است، این کودکان نسبت به با هم بودن و انجام بازی‌های گروهی برای کسب آرامش و امنیت خاطر بی‌اعتنا هستند که این بی‌تفاوتی اجتماعی در آینده در زندگی اجتماعی آن‌ها هم دیده می‌شود. بسیاری از این کودکان مهارت‌های بازی گروهی را آشنا نیستند و به ندرت وسایل بازی خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارند؛ بیشتر کودکان با اختلال طیف اوتیسم با همسالان خود، سازش ندارند.

این کارشناس ارشد روانشناسی کودکان افزود: یکی دیگر از ویژگی‌های با اختلال طیف اوتیسم، انجام رفتار‌های تکراری و کلیشه‌ای است؛ این کودکان ممکن است پیوسته سر خود را به دیوار بکوبند، با آداب خاصی به رختخواب بروند و ساعت‌ها مشغول انجام عمل خاصی شوند؛ رفتار‌های کلیشه‌ای شامل حرکات تکرار شونده است که از جمله این رفتار‌ها می‌توان به تکان دادن دست، چرخاندن سر یا بدن و تولید آوا اشاره کرد.

جودکی تأکید کرد: رفتار‌های وسواسی هم دسته دیگری از رفتار‌های کلیشه‌ای هستند؛ رفتار وسواسی، رفتاری از روی میل بوده که از قواعد خاصی پیروی می‌کند مانند: پشت سر هم چیدن اشیاء؛ کودکان با اختلال طیف اوتیسم اغلب تمایل دارند که اسباب‌بازی‌های خود را با نظم و ترتیب خاصی بچینند به طوری که اگر آن‌ها این کار را انجام ندهند، برآشفته می‌شوند.

او تصریح کرد: یکی دیگر از رفتار‌های کلیشه‌ای، یکنواختی است که این رفتار به شکل مقاومت شدید در برابر تغییر دیده می‌شود، به طور مثال کودکان با اختلال طیف اوتیسم روی چیدمان مبلمان خانه پافشاری می‌کنند، زیرا آن‌ها نمی‌توانند با تغییرات به سرعت خود را با محیط وفق دهند. والدین کودکان با اختلال طیف اوتیسم نباید پیوسته مرکز توانبخشی این کودکان را تغییر بدهند.

این کارشناس ارشد روانشناسی کودکان گفت: خودآزاری هم دسته دیگری از رفتار‌های کلیشه‌ای کودکان اوتیستیک است که شامل حرکاتی می‌شود که به فرد آسیب می‌زند مانند فشار وارد کردن به چشم‌ها یا انگشتان، گاز گرفتن دست و کوبیدن سر به دیوار یا زمین، وقتی شدت خودآزاری زیاد باشد، والدین باید مراقب کودک باشند تا به خود آسیب نزند.

جودکی اظهار کرد: کودکان با اختلال طیف اوتیسم در انجام بازی‌های گروهی توانایی محدود داشته و یا در برخی موارد این توانایی را ندارند؛ کودکان عادی از اینکه سایر همسالان، آن‌ها را در بازی‌های خود راه نمی‌دهند، ناراحت می‌شوند و شکایت می‌کنند، اما کودکان با اختلال طیف اوتیسم نسبت به این موضوع هیچ اعتراضی نمی‌کنند.

او بیان کرد: کودکان با اختلال طیف اوتیسم نسبت به محرک‌های حسی مانند بو، نور، صدا و درد حساسیت زیاد یا کمتر از حد نشان می‌دهند. کودکان با اختلال طیف اوتیسم که قوه حسی آن‌ها بیش از حد فعال بوده، با کوچکترین صدا برآشفته می‌شوند یا در برخی موارد حساسیت این کودکان به حدی زیاد است که دوست دارند لباسی را که پوشیدند، دربیاورند؛ بقیه اشخاص این رفتار را دلیل بر بی‌ادبی یا تربیت نادرست والدین می‌دانند.

این کارشناس ارشد روانشناسی کودکان افزود: بسیاری از صداها، نور‌ها و مزه‌هایی که برای سایر کودکان عادی آزاردهنده و ناخوشایند نیست، برای کودکان اوتیستیک آزاردهنده و حتی دردناک است؛ کودکان با اختلال طیف اوتیسم در اماکن شلوغ و پر سر و صدا مانند مراکز خرید، مترو و ایستگاه‌های اتوبوس به علت فعال بودن بیش از حد قوه حسی آن‌ها ممکن است برآشفته شوند، خود یا والدینشان را بزنند که در اینجا خانواده باید کودک را به حال خود رها کند تا به حالت عادی برگردد، البته اگر او قصد دارد به خود آسیب بزند، والدین باید او را کنترل کنند.

جودکی تأکید کرد: امروزه به علت اینکه در جامعه اطلاع‌رسانی مناسبی درباره اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد، برخی خانواده‌ها وقتی رفتار‌های کودکان اوتیستیک را مشاهده می‌کنند، به آن‌ها برچسب می‌زنند یا به شکل خیره آن‌ها را نگاه می‌کنند، که این رفتار‌ها مناسب نیستند و خانواده‌ها باید تا آنجا که ممکن است با خانواده‌های کودکان اوتیستیک همکاری کنند.

او یادآوری کرد: قوه تخیل کودکان اوتیستیک اغلب محدود است به طوری که آن‌ها به ندرت بازی‌های تخیلی را انجام می‌دهند، زیرا این کودکان نظریه ذهن ندارند، بنابراین ترجیح می‌دهند بازی‌هایی ساده و ابتدایی را انجام دهند.