.svg)
واجبات نماز چیست و چند مورد است؟
پارسینه: واجبات نماز رکن است، یعنی اگر انسان آن‌ها را بجا نیاورد و عمداً باشد یا اشتباهاً، نماز باطل می‌شود؛ و این رکن‌ها پنج چیز است.
واجبات نماز یازده چیز است که بعضی از آن‌ها «رکن» و بعضی دیگر «غیر رکن» میباشد:
۱. نیّت
۲. تکبیرةالاحرام
۳. قیام
۴. رکوع
۵. سجود (دو سجده)
۶. قرائت
۷. ذکر
۸. تشهد
۹. سلام
۱۰. ترتیب
۱۱. موالات
رکن
بعضی از واجبات نماز رکن هستند یعنی اگر انسان آن‌ها را به عمد و یا به اشتباه به جا نیاورد، نماز باطل می‌شود.
رکن نماز پنج چیز است:
اوّل:
نیت.
دوّم:
تکبیرة الاحرام در حال قیام.
سوّم:
قیام متّصل به رکوع، یعنی ایستادن پیش از رکوع.
چهارم:
رکوع.
پنجم:
دو سجده از یک رکعت.
واجبات رکنی نماز:
نیت
نیّت، یعنی اینکه انسان برای رضای خدا کاری را انجام دهد یعنی نماز را برای انجام فرمان خداوند به جا آورد. لازم نیست نیت را به زبان آورد و از قلب خود بگذراند مثلا بگوید:چهار رکعت نماز ظهر میخوانم قربةً إلی الله.
مسأله ۹۳۰
اگر در نیت نماز ظهر یا در نماز عصر بگوید چهار رکعت نماز میخوانم، اما ظهر یا عصربودن آن را معین نکند، نماز او باطل است، اما باید نماز ظهر را به عنوان نماز اوّل، و نماز عصر به عنوان نماز دوّم تعیین کند. اگر قضای نماز ظهر برای کسی واجب باشد، باید نمازی را که میخواند، در نیت معلوم کند.
مسأله ۹۳۱
انسان باید به نیت نماز خود آگاه باشد و اگر در بین نماز کسی از او پرسید چه می‌کنی؟ باید بداند کدام نماز را میخواند در غیر اینصورت نمازش باطل است.
مسأله ۹۳۲
اگر کسی برای ریا و نشان دادن به مردم نماز بخواند و نمازش برای خدا نباشد، نمازش باطل است.
مسأله ۹۳۳
اگر قسمتی از نماز چه واجب مثل حمد یا مستحب مثل قنوت را برای غیر خدا بجا آورد، اگر آن قصد غیر خدائی به تمام نماز سرایت کند، نمازش باطل است. اگر نماز را برای خدا بجا آورد، اما برای نشان دادن به مردم نماز را در مسجد، یا در اوّل وقت یا جماعت بخواند، نمازش باطل است.
تکبیرة الإحرام
نماز پس از گفتن اذان و اقامه، با داشتن نیت و گفتن «الله اکبر» آغاز می‌شود، زیرا به واسطه گفتن این تکبیر، چیز‌هایی مثل خوردن و آشامیدن و خنده کردن و پشت به قبله نمودن حرام می‌شود، این تکبیر را «تکبیرة الاحرام» می‌گویند و مستحب است. هنگام گفتن تکبیر، دست‌ها را بالا می‌بریم و بزرگی خدا را در نظر می‌آوریم و غیر او را کوچک شمرده و پشت سر بیندازیم.
مسأله ۹۳۴
در اوّل هر نماز، واجب و رکن است که «الله اکبر» بگویید. باید دو کلمه «الله» و «اکبر» را پشت سر هم و به عربی صحیح بگوید، اگر به عربی غلط بگویید یا به فارسی بگوید صحیح نیست.
مسأله ۹۳۵
مستحب است که تکبیرة الاحرام نماز را به چیزی که پیش از آن مثل اقامه یا دعا میخوانید، نچسبانید.
مسأله ۹۳۶
اگر انسان بخواهد «الله اکبر» را به چیزی که بعد از آن میخواند، مثلاً به «بسم الله الرحمن الرحیم» بچسباند، بهتر آن است که «راء» اکبر را پیش بدهد.
مسأله ۹۳۷
باید بدن فرد درهنگام گفتن تکبیرة الاحرام در نماز واجب آرام باشدو در حرکت نباشد، زیرا اینگونه نماز باطل است.
مسأله ۹۳۸
تکبیر و حمد و سوره و ذکر و دعا باید طوری خوانده شود که خودش همهمه خود را بشنود، و اگر سر و صدای زیاد است و یا گوش هایش سنگین است، باید طوری بگوید که اگر مانعی نباشد بشنود.
مسأله ۹۳۹
فردی که به دلیلی لال شده و نمی‌تواند «الله اکبر» را بگوید، باید به طوری که می‌تواند بگوید یا تکبیر را در قلب خود بگذراند، و با انگشتش اشاره کندو زبان و لبش را هم در صورت توانایی حرکت دهد. فرد لال مادر زاد باید زبان و لبش را مانند گفتن لفظ تکبیرحرکت دهد، و با انگشتش نیز اشاره نماید.
مسأله ۹۴۰
قبل از تکبیرة الاحرام به قصد رجاءً بگوید: «یا مُحْسِنُ قَدْ اَتاک المُسِیءُ، وَقَدْ اَمَرْتَ الُمحْسِنَ اَنْ یتَجاوَزَ عَنِ المُسِیءِ، اَنْتَ الُمحْسِنُ وَاَنَا المُسِیءُ، بِحَقّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحمَّدٍ، وَتَجاوَزْ عَنْ قَبِیحِ ما تَعْلَمُ مِنّی» یعنی:ای خدایی که به بندگان احسان می‌کنی، بنده گناهکار به درِ خانه تو آمده، و تو امر کرده‌ای که نیکوکار از گناهکار بگذرد، تو نیکوکاری و من گناهکار، بحق محمّد و آل محمّد، رحمت خود را بر محمّد و آل محمّد بفرست، و از بدی‌هایی که میدانی از من سر زده بگذر.
مسأله ۹۴۱
مستحب است وقتی تکبیر اوّل نماز و تکبیر‌های بین نمازرا می‌گوید دست‌ها را تا مقابل گوش‌ها بالا ببرد.
مسأله ۹۴۲
اگر شک کند که تکبیرة الاحرام را گفته یا نه و مشغول نماز شده باید به شک خود اعتنا نکند، اما اگر چیزی نخوانده باید تکبیر را بگوید.
مسأله ۹۴۳
اگر بعد از گفتن تکبیرة الاحرام مشغول خواندن نماز شود و شک کند که آن را صحیح گفته یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند.
تکبیرة الاحرام
قیام
قیام یعنی بدون این که به جایی تکیه کند، بر روی دو پا، بایستد. قیام در زمان گفتن تکبیرةالاحرام و قیام پیش از رکوع (قیام متصل به رکوع) رکن است.
مسأله ۹۴۴
قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام بعد از رکوع، رکن نیست و اگر کسی آن را فراموش کند، نمازش صحیح است.
مسأله ۹۴۵
پیش از گفتن تکبیر و بعد از آن باید بایستد تا یقین کنید که تکبیر را در حال ایستادن گفته اید.
مسأله ۹۴۶
اگر رکوع را فراموش کند و پس از حمد و سوره بنشیند و یادش بیاید که رکوع نکرده، باید بایستد و به رکوع رود، و اگر بدون اینکه بایستد به حال خمیدگی به رکوع برگردد، درست نیست، زیرا قیام متصل به رکوع را بجا نیاورده است.
مسأله ۹۴۷
زمانی که برای تکبیرة الاحرام یا قرائت ایستاده است نباید خم شده و راه برود و باید بدن را حرکت ندهد، و به جایی تکیه نکند، اما تکیه کردن از روی ناچاری اشکال ندارد.
مسأله ۹۴۸
اگر هنگام ایستادن به دلیل فراموشی کمی راه برود، یا خم شود، یا تکیه کند، اشکال ندارد.
مسأله ۹۴۹
باید در موقع ایستادن، هر دو پا روی زمین باشد، اما اگرسنگینی بدن روی یک پا هم باشد اشکال ندارد.
مسأله ۹۵۰
کسی که توانایی درست ایستادن را دارد، پا‌ها را خیلی گشاد بگذارد که ایستادن بر او صدق نکند، نمازش باطل است.
مسأله ۹۵۱
موقعی که انسان در نماز اذکار واجب را میخواند باید بدنش آرام باشد و اگر میخواهد کمی جلو یا عقب رود، یا کمی بدن را به طرف راست یا چپ حرکت دهد، باید چیزی نگوید.
مسأله ۹۵۲
اگر انسان در حال حرکت بدن ذکر مستحبّی بگوید یعنی موقع رفتن به رکوع یا رفتن به سجده تکبیر بگوید، آن ذکر صحیح نیست، ولی نمازش صحیح است و «بَحَوْلِ الله وَقُوَّتِهِ اَقُومُ وَاَقْعُدُ» را باید در حال برخاستن بگوید.
مسأله ۹۵۳
در موقع خواندن حمد حرکت دادن دست و انگشتان اشکال ندارد، اما مستحب است که آن‌ها را هم حرکت ندهد.
مسأله ۹۵۴
اگر هنگام خواندن حمد و سوره، یا خواندن تسبیحات، قدری حرکت کند و بدن از آرام بودن خارج شود، مستحب است بعد از آرام گرفتن بدن، دوباره همان‌ها را بخواند.
مسأله ۹۵۵
اگر در بین نماز نتواند بایستد، باید بنشیند، و اگر نتواند بنشیند، باید بخوابد، اما تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی از ذکر‌های واجب را نگوید.
مسأله ۹۵۶
اگر انسان بتواند ایستاده نماز بخواند، نباید بنشیند، اگرکسی موقع ایستادن، بدنش حرکت کند، یا تکیه دهد، یا بدنش را کج کند، باید ایستاده نماز بخواند، اما اگر نتواند بایستد، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
مسأله ۹۵۷
در صورتی که انسان بتواند بنشیند، نباید خوابیده نماز بخواند، اما اگر نتواند راست بنشیند باید هر گونه که می‌تواند، بنشیند؛ و اگر اصلا نمی‌تواند بنشیند، باید به پهلو بخوابد طوری که جلوی بدنش رو به قبله باشد. بهتر است این فرد به پهلوی راست بخوابد و نباید به پهلوی چپ بخوابد، اما اگر نتواند به پهلوبخوابد، باید به پشت بخوابد طوری که کف پا‌های او رو به قبله باشد.
مسأله ۹۵۸
کسی که نشسته نماز میخواند، اگر پس از خواندن حمد و سوره بتواند بایستد باید ایستاده رکوع را بجا آوردو از حال ایستاده به رکوع رود، اما در غیر اینصورت باید رکوع را نشسته بجا آورد.
مسأله ۹۵۹
کسی که خوابیده نماز میخواند، اگربتواند مقداری بنشیند باید نماز را تا جایی که می‌تواند نشسته بخواند؛ و اگر می‌تواند بایستد باید تا جایی که می‌تواند نماز را ایستاده بخواند، اما تا بدنش در حرکت است نباید اذکار واجب را بخواند. اما اگر بداند می‌تواند کمی بایستد باید آن را به قیام متصل به رکوع اختصاص دهد.
مسأله ۹۶۱
کسی که می‌تواند بایستد، اگر بترسد که این ایستادن، بیماری او را تشدید کند یا ضرری به او برساند، بهتر است نشسته نماز بخواند، و اگر فکر کند نشسته نماز خواندن هم برای او ضرر دارد می‌تواند خوابیده نماز بخواند.
مسأله ۹۶۲
اگر انسان اوّل وقت نتواند نماز را ایستاده بخواند و نمازش را نشسته بخواند اگر در آخر وقت قدرت بر ایستادن حاصل نماید باید نماز را دوباره بجا آورد. اما اگر مأیوس از آن باشد که بتواند نماز را ایستاده بخواند، اگر در اوّل وقت نماز را بخواند و سپس قدرت بر ایستادن پیدا کند، لازم نیست نماز را به جا آورد.
مسأله ۹۶۳
انسان مستحب است در حال نماز خواندن بدن راست و شانه‌ها پایین باشد و دست‌ها روی ران‌ها قرار گرفته و انگشت‌ها به هم بچسبند، و به جای سجده نگاه کند، و سنگینی بدن روی دو پا باشد و نمازش با خضوع و خشوع باشد، و پا‌ها را پس و پیش و باز نگذارد، و اگر مرد است پا‌ها تا یک وجب فاصله داشته باشد و اگر زن است پا‌ها به هم بچسبد.
رکوع
بعد از خواندن قرائت، باید قدری خم شویم و دست‌ها را به زانو بگذاریم، این عمل را رکوع می‌گویند. ذکر رکوع یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» یا سه مرتبه «سبحان الله» است. پس از رکوع باید کاملا بایستد، بعد به سجده روید.
مسأله ۱۰۰۹
اگر به اندازه رکوع خم شوید، اما سر انگشتان را به زانو نگذارید، اشکال ندارد.
مسأله ۱۰۱۰
اگر در رکوع به چپ یا راست خم شوید، یا زانو‌ها را به جلو بیاورد، هر چند دست‌های شما به زانو برسد، صحیح نیست.
مسأله ۱۰۱۱
اگر به قصد رکوع خم نشوید و خم شدن شما به قصد کار دیگر مثلاً برای کشتن جانوری باشد، نمی‌تواند آن را رکوع حساب کرد بلکه باید بایستید و دوباره برای رکوع خم شوید.
مسأله ۱۰۱۲
کسی که دست یا زانوی او با دیگران متفاوت است مثلا دستش خیلی بلند است و اگر کمی خم شود به زانو میرسد، یا زانوی او پائین‌تر از افراد دیگر است که باید خیلی خم شود باید به اندازه معمول خم شود.
مسأله ۱۰۱۳
کسی که نشسته رکوع میکند، باید اندازه‌ای خم شود که صورتش مقابل زانو‌ها باشد و بهتر است صورت مقابل جای سجده برسد.
مسأله ۱۰۱۴
اگر وقت نماز اندک باشد می‌توان یک «سُبْحانَ الله» بگویید و اگر «سُبْحانَ رَبِّی العَظِیم» را خوب ادا نمی‌کنید باید ذکری دیگر مانند سه بار «سُبْحانَ الله» را بگویید.
مسأله ۱۰۱۵
ذکر رکوع باید دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود، و مستحب است آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه بگویند.
مسأله ۱۰۱۶
در حال رکوع باید بدن نمازگزار آرام باشدو حرکت نکند. اگر عمداً نمازگزار استقرار را رعایت نکند نماز، باطل است حتی اگر ذکر را در حال استقرار بگوید.
مسأله ۱۰۱۷
اگر زمان گفتن ذکر واجب رکوع سهواً یا بی اختیار حرکت کنید، بهتر این است که بعد از آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگوید. ولی اگر حرکت شما اندک باشد و بدن را از آرام بودن خارج نکند، ضرری ندارد.
مسأله ۱۰۱۸
اگر پیش از خم شدن به اندازه رکوع و آرام گرفتن بدن عمداً ذکر رکوع را بگویید، نماز باطل است. مگر اینکه دوباره ذکر را در حال استقرار در رکوع بگوید.
مسأله ۱۰۱۹
اگر پیش از تمام شدن ذکر واجب، عمداً سر از رکوع بردارد نمازش باطل است و اگر این کار سهواً باشد دوباره گفتن ذکر لازم نیست.
مسأله ۱۰۲۰
اگر نتواند به مقدار ذکر در حال رکوع بماند، واجب نیست ذکر بگوید، اما احتیاط مستحب آن است که ذکر را بگوید هرچند بقیه آن را در حال برخاستن بگوید، یا قبل از آن شروع کند.
مسأله ۱۰۲۱
اگر به علت مرض و ... در رکوع آرام نگیرد نمازش صحیح است، اما باید پیش از آنکه از حال رکوع خارج شود، ذکر واجب را به نحوی که گذشت بگوید.
مسأله ۱۰۲۲
هرگاه نتواند به اندازه رکوع خم شود، باید به چیزی تکیه دهد و رکوع کند، و اگر زمانی که تکیه داده نتواند رکوع کند، باید به اندازه‌ای که رکوع گفته شود خم شود، و اگر نتواند خم شود، باید برای رکوع با سر اشاره نماید.
مسأله ۱۰۲۳
اگر کسی نتواند با سر اشاره کند باید به نیت رکوع چشم‌ها را بر هم بگذارد و ذکر آن را بگوید و به نیت برخاستن از رکوع چشم‌ها را باز کند، و اگر از این هم عاجز است باید در قلب خود نیت رکوع کند و با دست خود برای رکوع اشاره کند و ذکر آن را بگوید.
مسأله ۱۰۲۴
کسی که نمی‌تواند ایستاده رکوع کند، اما می‌تواند در حالی که نشسته است خم شود، باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره کند و بنابر احتیاط مستحب نماز دیگری بخواند، و موقع رکوع آن بنشیند و برای رکوع خم شود.
مسأله ۱۰۲۵
اگر عمداً پس از رسیدن به حدّ رکوع سر بردارد به اندازه رکوع دو مرتبه خم شود، نمازش باطل است.
مسأله ۱۰۲۶
بعد از تمام شدن ذکر رکوع باید راست بایستد ـ. و بنا بر احتیاط واجب ـ. بعد از آنکه بدن آرام گرفت به سجده رود، و اگر عمداً پیش از ایستادن به سجده رود، نمازش باطل است؛ و همچنین ـ. بنا بر احتیاط واجب ـ. اگر عمداً پیش از آرامش گرفتن بدن به سجده رود.
مسأله ۱۰۲۷
اگر رکوع را فراموش کند و پیش از آنکه به سجده برسد یادش بیاید، باید بایستد بعد به رکوع رود، و کفایت نمی‌کند به حالت خمیدگی به رکوع برگردد.
مسأله ۱۰۲۸
اگر بعد از آنکه پیشانی به زمین رسید، یادش بیاید که رکوع نکرده لازم است برگردد و رکوع را بعد از ایستادن بجا آورد، و در صورتی که در سجده دوّم یادش بیاید، نمازش ـ. بنا بر احتیاط لازم ـ. باطل است.
مسأله ۱۰۲۹
مستحب است پیش از رفتن به رکوع در حالی که راست ایستاده تکبیر بگوید، و در رکوع زانو‌ها را به عقب دهد، و پشت را صاف نگهدارد، و گردن را بکشد و مساوی پشت نگهدارد، و بین دو قدم را نگاه کند، و پیش از ذکر یا بعد از آن صلوات بفرستد، و بعد از آنکه از رکوع برخاست و راست ایستاد در حال آرامی بدن بگوید «سَمِعَ الله لِمَنْ حَمِدَهُ».
مسأله ۱۰۳۰
مستحب است در رکوع، زن‌ها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانو‌ها را به عقب ندهند.
رکوع
سجود
سجده یعنی این که پیشانی و دست‌ها و سر زانو‌ها و سر دو انگشت بزرگ پا‌ها را روی زمین قرار دهید و ذکر «سُبْحانَ اللَّهِ» را سه مرتبه یا «سُبْحانَ رَبِّیَ الْاعْلی وَ بِحَمْدِهِ» را یک مرتبه بگوید و سپس بنشیند و دو مرتبه به سجده رفته، همان ذکر سابق را بگوید. دو سجده روی هم یک رکن است.
مسأله ۱۰۳۱
در هر رکعت از نماز‌های واجب و مستحب نمازگزار باید پس از رکوع دو سجده کند، و پیشانی، کف دو دست، و دو زانو، و دو انگشت بزرگ پا‌ها را به قصد خضوع روی زمین قرار دهد. منظور از پیشانی ـ. وسط آن است.
مسأله ۱۰۳۲
اگر کسی در نماز واجب دو سجده یک رکعت را فراموش کند، نمازش باطل است و بنا بر احتیاط لازم ـ. اگر دو سجده در یک رکعت از روی فراموشی یا جهل قصوری اضافه کند. (جهل قصوری این است که جاهل در جهل خود معذور باشد).
مسأله ۱۰۳۳
اگر عمداً نمازگزار یک سجده کم یا زیاد بخواند نمازش باطل است، اما اگر این کار او سهواً باشد نمازش باطل نیست.
مسأله ۱۰۳۴
اگر فرد در زمان سجده بتواند پیشانی را به زمین بگذارد، اما این کار را عمداً یا سهواً انجام ندهد، سجده نکرده است گرچه جا‌های دیگر را روی زمین بگذارد. اما اگر پیشانی را روی زمین قرار دهد، ولی سهوا جا‌های دیگر را روی زمین نگذارد یا سهواً ذکر نگوید، سجده درست است.
مسأله ۱۰۳۵
نمازگزار باید ذکر‌های سجده را دنبال هم و به عربی صحیح بگوید. مستحب است «سُبْحانَ رَبّی الاَعْلَی وَبِحَمْدِهِ» را سه یا پنج یا هفت مرتبه یا بیشتر بگوید.
مسأله ۱۰۳۶
در حال سجود باید بدن نمازگزار آرام باشد، و نباید بدن خود را به اختیار طوری حرکت دهد که از حال آرام بودن خارج شود حتی ـ. بنا بر احتیاط واجب ـ. در زمانی که مشغول به ذکر واجب نیست.
مسأله ۱۰۳۷
اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمداً ذکر سجده را بگوید، نماز باطل است، مگر اینکه ذکر را دوباره در حال آرامش بگوید، و اگر پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
مسأله ۱۰۳۸
اگر نمازگزار قبل از گذاشتن پیشانی به زمین سهواً ذکر سجده را بگوید، و قبل از برداشتن سر از سجده اشتباه خود را متوجه شود، باید آرام بگیرد و دوباره ذکر را بگوید. اما اگر پیشانی به زمین رسیده باشد و سهواً پیش از آرامش ذکر را بگوید لازم نیست ذکر را تکرار کند.
مسأله ۱۰۳۹
اگر بعد از برداشتن سر از سجده، متوجه شود قبل از تمام شدن ذکر سجده سر برداشته، نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۴۰
اگر زمان گفتن ذکر سجده، عمداً یکی از هفت عضو را که باید در سجده بر روی زمین باشد را از زمین بردارد، نماز باطل می‌شود.
مسأله ۱۰۴۱
اگر قبل از اتمام ذکر سجده، سهواً پیشانی را از زمین بردارد، نباید دوباره آن به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند. اما اگر جا‌های دیگر را سهواً از زمین بردارد، باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذکر را بگوید.
مسأله ۱۰۴۲
بعد از اتمام ذکر سجده اوّل، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره سجده نماید.
مسأله ۱۰۴۳
جای پیشانی نمازگزار باید بیش از چهار انگشت بلندتر یا پایین‌تر از جای زانو‌ها و سر انگشتان پای او نباشد و جای پیشانی او باید از جای ایستادنش نیز بیش از چهار انگشت بلندتر یا پستتر نباشد.
مسأله ۱۰۴۴
اگر نمازگزار در زمین سراشیب نماز را بخواند یعنی اگر جای پیشانی نمازگزار بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پستتر از جای زانو‌ها و انگشت‌های پای او باشد، نماز او مشکل دارد.
مسأله ۱۰۴۵
اگر نمازگزار پیشانی را اشتباهاً بر چیزی بگذارد که از جای زانو‌ها و انگشت‌های پای او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد، باید سر را بردارد و به چیزی که بلندی آن بیش از چهار انگشت بسته نیست بگذارد؛ و اگر خیلی بلند نیست، باید پس از انجام ذکر واجب سر از سجده بردارد و نماز را تمام کند. اگر قبل از انجام ذکر واجب متوجه شد باید پیشانی را از روی آن بر روی چیزی که بلندی آن به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد و ذکر واجب را بجا آورد. اگر کشیدن پیشانی ممکن نباشد می‌تواند ذکر واجب را در همان حال بجا آورد و نماز را تمام کند، و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.
مسأله ۱۰۴۶
باید بین پیشانی و مهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است، فاصله نباشد. اگر مهر چرک باشد که پیشانی به خودِ مهر نرسد سجده باطل است، ولی تغییر رنگ مهر اشکال ندارد.
مسأله ۱۰۴۷
در سجده باید دو کف دست و در حال ناچاری پشت دست را بر زمین بگذارد و اگر پشت دست هم ممکن نباشد باید مچ دست را بر زمین بگذاردو اگر نتواند مچ دست را زمین بگذارند تا آرنج هر جا را که می‌تواند بر زمین بگذارد، و اگر آن هم ممکن نیست گذاشتن بازو کافی است.
مسأله ۱۰۴۸
دو انگشت بزرگ پا‌ها را در سجده باید بر زمین بگذارد، اما گذاشتن سر دو انگشت بر زمین لازم نیست بلکه گذاشتن پشت یا روی آن‌ها کافی است؛ و اگرنمازگزار انگشت بزرگ پا را بر زمین نگذارد و انگشت‌های دیگر پا یا روی پا را بر زمین بگذارد، نماز باطل است یا ناخن انگشت بزرگ پا بلند باشد و پا به زمین نرسد، نماز باطل است، و کسی که از روی ندانستن نماز‌های خود را این طور خوانده، باید دوباره بخواند.
مسأله ۱۰۴۹
فردی که مقداری از شست پایش بریده، باید بقیه آن را بر زمین بگذارد، و اگر بر زمین گذاشتن شست پا به هر دلیل ممکن نیست باید بقیه انگشتان را بر زمین بگذارد؛ و اگر هیچ انگشت ندارد، مقداری از پا را بر زمین بگذارد.
مسأله ۱۰۵۰
اگر نمازگزار هنگام سجده سینه و شکم را بر زمین بچسباند، یا پا‌ها را مقداری دراز کند تا زمانی که حالت سجده داشته باشد نمازش صحیح است، اما در غیر اینصورت نماز او باطل است.
مسأله ۱۰۵۱
مهر یا چیز دیگری که بر آن سجده میکند باید پاک باشد. اگر مهر را روی فرش نجس بگذارند، یا یک طرف مهر نجس باشد، باید پیشانی را روی قسمت مهر بگذارد به طوری که مهر پیشانی را نجس نکند.
مسأله ۱۰۵۲
اگر در پیشانی دمل یا زخم و ... باشد به طوری که همه پیشانی را فرا نگرفته باشد باید با جای سالم پیشانی سجده کند، و اگر سجده کردن با جای سالم پیشانی توقف بر آن داشته باشد که زمین را گود کند و دمل را در گودال و جای سالم را به مقداری که برای سجده کافی باشد بر زمین بگذارد باید این کار را انجام دهد.
مسأله ۱۰۵۳
اگر دمل یا زخم تمام پیشانی را گرفته باشد باید دو طرف آن را که مابقی پیشانی است یا یکی از آن‌ها را بر زمین بگذارد و اگر نتواند باید با اجزاء صورت خود سجده کند، اما اگر سجده کردن با صورت، ممکن نبود باید برای سجده اشاره کند.
مسأله ۱۰۵۴
ـ. نمازگزاری که توانایی نشستن دارد، اما نمی‌تواند پیشانی را بر زمین برساند، باید به قدری خم شود که عرفاً سجده بر آن صدق کند و یا مهر یا چیز دیگری را روی جای بلندی گذاشته و پیشانی را بر آن بگذارد، اما باید در صورت امکان کف دست‌ها و زانو‌ها و انگشتان پا را بر زمین بگذارد.
مسأله ۱۰۵۵
اگر چیز بلندی نباشد که مهر را برآن بگذارد، و کسی هم نباشد که مهر را بلند کند و بگیرد تا فرد بر آن سجده کند، باید مهر را با دست بلند کرده و بر آن سجده کند.
مسأله ۱۰۵۶
چفردی که نمی‌تواند سجده کند یا مقداری که برای سجده لازم است خم شود، باید برای سجده با سر اشاره کند، و در صورتی که نتواند باید با چشم‌ها اشاره نماید، و اگر با چشم‌ها هم نمی‌تواند باید در قلب نیت سجده و با دست برای سجده اشاره کند، و ذکر واجب را بگوید.
مسأله ۱۰۵۷
اگر پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود، باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد، و این یک سجده حساب می‌شود حتی اگر ذکر سجده را نگفته باشد؛ و اگر پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود و نتواند سر را نگهدارد و بی اختیار دوباره به جای سجده برسد، همان یک سجده حساب می‌شود، ولی اگر ذکر نگفته باشد احتیاط واجب آن است که آن را بگوید، ولی باید به قصد قربت مطلقه باشد و قصد جزئیت نکند.
مسأله ۱۰۵۸
انسان می‌تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید، و نیاز نیست برای نماز به جای دیگر برود یا نماز را تأخیر بیندازد، اما اگر بتواند در همان جا بر حصیر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است طوری سجده کند که مخالفت تقیه نکرده باشد، باید بر فرش و مانند آن سجده نکند.
مسأله ۱۰۵۹
اگر روی تشک پر سجده کند، طوری که بدن روی آن آرام نگیرد، باطل است.
مسأله ۱۰۶۰
اگر انسان ناچارا در زمین گل نماز بخواند، طوری که آلوده شدن بدن و لباس مشقّتی برای او نداشته باشد، باید سجده و تشهّد را بجا آورد، و در صورت مشقّت باید ایستاده، برای سجده با سر اشاره کند، و تشهّد را ایستاده بخواند.
مسأله ۱۰۶۱
در رکعت اوّل و رکعت سومی که تشهّد نداردباید بعد از سجده دوّم بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد.
سجده
چیز‌هایی که سجده بر آن‌ها صحیح است:
سجده بر زمین و چیز‌های غیرخوراکی و غیرپوشاکی که از زمین میروید، مانند چوب و برگ درخت صحیح است.
سجده بر چیز‌های خوراکی و پوشاکی مانند، گندم و جو و پنبه و طلا و نقره که از اجزاء زمین نیست، صحیح نیست.
سجده بر قیر و زفت در موقع ناچاری صحیح است.
سجده کردن بر برگ درخت انگور هنگامی که لطیف است و خوردن آن معمول میباشد صحیح نیست، اما در غیر این صورت سجده کردن بر آن اشکال ندارد.
سجده بر علف و کاه و چیز‌هایی که از زمین میروید و خوراک حیوان است، صحیح است.
سجده بر گل‌هایی که خوراکی نیستند و یا گیاهان دارویی مانند گل بنفشه و گل گاوزبان، صحیح است
سجده بر گیاهی که خوردن آن در برخی از شهر‌ها معمول است و خوردنی محسوب شود، صحیح نیست.
سجده بر میوه نارس صحیح نیست.
سجده بر سنگ آهک و سنگ گچ صحیح است.
سجده بر گچ و آهک پخته، و آجر و کوزه گلی نیز اشکالی ندارد.
سجده بر کاغذی که از چوب و کاه، پنبه یا کتان ساخته باشند، صحیح است.
سجده بر کاغذی که از حریر یا ابریشم ساخته باشند، صحیح نیست.
سجده بر دستمال کاغذی در صورتی که معلوم باشد از چه چیزی ساخته شده است صحیح است.
سجده بر تربت حضرت سید الشهداء علیه السلام، خاک، بعد از خاک سنگ، سنگ گیاه صحیح است.
اگر به واسطه سرما یا گرمای زیاد نتوان بر آنچه سجده بر آن صحیح است، ممکن نباشد باید بر لباس یا هر چیز دیگر که در حال اختیار سجده بر آن جایز نیست، سجده نماید.
سجده بر گل و خاک سست که پیشانی روی آن آرام نمیگیرد، باطل است.
اگر در سجده اوّل، مهر به پیشانی بچسبد، برای سجده دوّم باید مهر را برداشت.
اگر در بین نماز چیزی که بر آن سجده میکند گم شود و دیگر چیزی نباشد که بر آن سجده نمود می‌توان بر لباس سجده نمود.
اگر در حال سجده متوجه شود پیشانی را بر چیزی گذاشته که سجده بر آن باطل است، اگر این حالت بعد از بجا آوردن ذکر واجب باشد، باید سر از سجده بردارد و نمازش را ادامه دهد، و اگر قبل از بجا آوردن ذکر واجب باشد، باید پیشانی خود را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بکشد و ذکر واجب را بگوید. اگر کشیدن پیشانی ممکن نباشد، ذکر واجب را در همان حال بگوید.
اگر بعد از سجده متوجه شود پیشانی را روی چیزی گذاشته که سجده بر آن باطل است، اشکال ندارد.
سجده کردن برای غیر خدا حرام است.
مستحبّات و مکروهات سجده:
فردی که ایستاده نماز میخواند پس از سربرداشتن از رکوع ایستادن، و کسی که نشسته نماز میخواند بعد از کاملاً نشستن، برای رفتن به سجده باید تکبیر بگوید.
برای سجده مرد باید ابتدا دست‌ها را، و زن ابتدا زانو‌ها را به زمین بگذارد.
بینی را بر مهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد.
در سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به صورتی که سر آن‌ها رو به قبله باشد.
در سجده این دعا را بخواند: «یا خَیرَ المَسْؤُلِینَ وَیا خَیرَ المُعْطِینَ، ارْزُقْنِی وَارْزُقْ عِیالِی مِنْ فَضْلِک، فَاِنَّک ذُو الفَضْلِ العَظِیمِ» یعنی:ای بهترین کسی که از او سؤال میکنند! و‌ای بهترین عطا کنندگان! از فضل خودت روزی بده به من و عیال من، پس به درستی که تو دارای فضل بزرگی.
بعد از سجده بر ران چپ بنشیند، و روی پای راست را بر کف پای چپ قرار دهد.
بعد از هر سجده، زمانی که نشست و بدنش آرام گرفت تکبیر بگوید.
پس از سجده و آرام گرفتن بدنش بگوید: «اَسْتَغْفِرُ الله رَبِّی وَاَتُوبُ اِلَیهِ»
سجده را طول بدهد و هنگام نشستن، دست‌ها را روی ران‌ها قرار دهد.
برای رفتن به سجده دوّم، زمانی که بدن آرام است «الله اکبر» بگوید.
در سجده‌ها صلوات بفرستید.
هنگام بلند شدن، دست‌ها را بعد از زانو‌ها از زمین بردارد.
مرد‌ها نباید آرنج‌ها و شکم را به زمین بچسبانند، و بازو‌ها را از پهلو جدا نگاه دارند.
زن‌ها آرنج‌ها و شکم را بر زمین بگذارند و اعضاء بدن را به یکدیگر بچسبانند.
قرآن خواندن در سجده مکروه است.
فوت کردن بر جای سجده برای برطرف کردن گرد و غبار در صورتی که در اثر فوت کردن، دو حرف از دهان عمداً بیرون آید، نماز باطل است.
سجده‌های واجب قرآن:
در چهار سوره «سجده» و «فصّلت» و «النجم» و «علق» یک آیه سجده وجود دارد که باید انسان‌ها پس از خواندن یا گوش دادن فوراً سجده کند.
اگر انسان هنگامی که آیه سجده را گوش می‌دهد، خودش نیز بخواند، باید دو سجده نماید.
اگر در حال سجده، آیه سجده را بخواند یا گوش کند، باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.
اگر انسان از شخص خواب یا دیوانه یا کودک آیه سجده را بشنود یا گوش دهد، سجده واجب است.
اگر انسان آیه سجده را از گرامافون یا ضبط صوت بشنود، سجده واجب نیست.
اگر شخصی در ایستگاه رادیو آیه سجده را بخواند و انسان به وسیله رادیو گوش دهد، سجده واجب است.
سجده واجب قرآن در جای غصبی صحیح نیست.
لازم نیست هنگام سجده فرد با وضو یا غسل و رو به قبله باشد، و عورت خود را بپوشاند، و بدن و جای پیشانی او پاک باشد.
در سجده واجب قرآن، باید فرد پیشانی را بر مهر یا چیز دیگری که سجده بر آن صحیح است، بگذارد.
گفتن ذکر: «لا إلهَ إلاَّ الله حَقّاً حَقاً، لا إلهَ إلاَّ الله إیماناً و تَصْدِیقاً، لا إلهَ إلاَّ الله عُبُودِیةً وَرِقّاً، سَجَدْتُ لَک یا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً، لا مُسْتَنْکفاً وَلا مُسْتَکبِراً، بَلْ اَنْا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خائِفٌ مُسْتَجِیرُ». در سجده مستحب است.
غیر رکن
چیز‌هایی است که اگر به عمد کم یا زیاد شود، نماز باطل می‌شود و چنانچه به اشتباه کم و یا زیاد گردد، نماز باطل نمی‌شود. واجبات غیر رکنی نماز عبارتند از:
۱. قرائت
۲. ذکر
۳. تشهّد
۴. سلام
۵. ترتیب
۶. موالات
واجبات غیر رکنی نماز
قرائت و ذکر
در رکعت اوّل و دوّم نماز‌های واجب یومیه، انسان باید اول حمد و بعد از آن یک سوره تمام بخواند. بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.
در رکعت سوم و چهارم نماز می‌تواند فقط یک حمد بخواند یا سه مرتبه تسبیحات اربعه: (سُبْحانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُلِلَّهِ وَلا الهَ الَّا اللَّهُ وَاللَّهُ اکْبَرُ) بگوید و گفتن یک مرتبه هم تسبیحات اربعه کافی است و می‌تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند.
مسأله ۹۶۴
انسان باید اوّل حمد و بعد از آن یک سوره تمام بخواند؛ و سوره «الضحی» و «الم نشرح» و همچنین سوره «فیل» و «لاِیلاف» در نماز ـ. بنا بر احتیاط واجب ـ. یک سوره حساب می‌شود.
مسأله ۹۶۵
اگر وقت نماز تنگ باشد، یا انسان ناچار شود که سوره را نخواند، می‌تواند سوره را نخواند.
مسأله ۹۶۶
اگر عمداً سوره را پیش از حمد بخواند، نمازش باطل است و اگر اشتباهاً سوره را قبل از حمد بخواند و در بین آن به خاطر آورد، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از اوّل بخواند.
مسأله ۹۶۷
اگربه علت فراموشی حمد و سوره را نخواند و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد، نمازش صحیح است.
مسأله ۹۶۸
اگر قبل از آنکه برای رکوع خم شود، فرد دریابد که حمد و سوره را نخوانده، باید فقط سوره را بخواند. اما اگر بفهمد فقط حمد را نخوانده، باید اوّل حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند. اگر خم شود و قبل از رفتن بفهمد حمد و سوره را نخوانده، باید بایستد و آن‌ها را بخواند.
مسأله ۹۶۹
اگر در نماز فریضه یکی از چهار سوره‌ای را که آیه سجده دارد را بخواند، باید پس از خواندن آیه سجده، سجده نماید، اما اگر سجده را بجا آورد نمازش باطل می‌شود مگر اینکه سهواً سجده کند.
مسأله ۹۷۰
اگر عمدا یا سهوا سوره‌ای که سجده واجب دارد را بخواند، قبل از رسیدن به آیه سجده، می‌تواند سوره را رها کند و سوره دیگر بخواند، اما اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد، باید مانند مسئله قبل عمل کند.
مسأله ۹۷۱
اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد، نمازش درست است و بعد از نماز باید سجده آن را بجا آورد.
مسأله ۹۷۲
در نماز مستحبّی خواندن سوره لازم نیست مگر اینکه نماز به واسطه نذر کردن واجب شده باشد.
مسأله ۹۷۳
مستحب است در نماز جمعه و در نماز صبح و ظهر و عصر روز جمعه، و عشای شب جمعه، در رکعت اوّل بعد از حمد سوره جمعه، و در رکعت دوّم بعد از حمد سوره منافقون را بخواند، و اگر مشغول یکی از این‌ها در نماز‌های روز جمعه شود ـ. بنا بر احتیاط واجب ـ. نمی‌تواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند.
مسأله ۹۷۴
اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «قل هو الله احد» یا سوره «قل یا ای‌ها الکافرون» شود، نمی‌تواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند، ولی در نماز جمعه و نماز‌های روز جمعه، اگر از روی فراموشی بجای سوره جمعه و منافقون، یکی از آن دو سوره را بخواند، می‌تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقون را بخواند، و احتیاط مستحب آن است که بعد از رسیدن به نصف، رها ننماید.
مسأله ۹۷۵
اگر در نماز جمعه یا نماز‌های روز جمعه عمداً سوره «قل هو الله احد» یا سوره «قل یا ای‌ها الکافرون» بخواند، اگرچه به نصف نرسیده باشد ـ. بنا بر احتیاط واجب ـ. نمی‌تواند رها کند و سوره جمعه و منافقون را بخواند.
مسأله ۹۷۶
اگر در نماز، غیر سوره «قل هو الله احد» و «قل یا ای‌ها الکافرون» سوره دیگری بخواند، تا به نصف نرسیده می‌تواند رها کند و سوره دیگر بخواند، و پس از رسیدن به نصف ـ. بنا بر احتیاط ـ. مطلقاً رها کردن آن و عدول به سوره دیگر جایز نیست.
مسأله ۹۷۷
اگر مقداری از سوره را فراموش کند، یا از روی ناچاری مثلاً به واسطه تنگی وقت یا جهت دیگر نشود آن را تمام نماید، می‌تواند آن سوره را رها کند و سوره دیگر بخواند اگرچه به نصف هم رسیده باشد، یا سوره‌ای که میخوانده «قل هو الله احد» یا «قل یا ای‌ها الکافرون» باشد، و در صورت فراموشی می‌تواند به همان مقدار که خوانده است اکتفا نماید.
مسأله ۹۷۸
بر مرد ـ. بنا بر احتیاط ـ. واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند، و بر مرد و زن ـ. بنا بر احتیاط ـ. واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.
مسأله ۹۷۹
مرد ـ. بنا بر احتیاط ـ. باید در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد که تمام کلمات حمد و سوره حتی حرف آخر آن‌ها را بلند بخواند.
مسأله ۹۸۰
زن می‌تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند، ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود و موردی باشد که شنواندن صدا به نامحرم حرام است، باید آهسته بخواند، و اگر عمداً بلند بخواند ـ. بنا بر احتیاط واجب ـ. نمازش باطل است.
مسأله ۹۸۱
اگر در جایی که باید نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند، یا در جایی که باید آهسته بخواند عمداً بلند بخواند ـ. بنا بر احتیاط واجب ـ. نمازش باطل است. ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد، صحیح است؛ و اگر در بین خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه کرده، لازم نیست مقداری را که خوانده دوباره بخواند.
مسأله ۹۸۲
اگر کسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند کند، مثل آنکه آن‌ها را با فریاد بخواند، نمازش باطل است.
مسأله ۹۸۳
انسان باید قرائت نماز را صحیح بخواند، و کسی که به هیچ قسم نمی‌تواند همه سوره حمد را صحیح بخواند، باید به همان نحو که می‌تواند بخواند، اگر مقداری را که صحیح میخواند معتنابه باشد، ولی اگر آن مقدار ناچیز باشد، باید ـ. بنا بر احتیاط واجب ـ. مقداری از بقیه قرآن را که می‌تواند صحیح بخواند و به آن ضمیمه کند، و اگر نمی‌تواند باید تسبیح را به آن ضمیمه کند. و، اما کسی که نمی‌تواند به کلی سوره را صحیح بخواند، لازم نیست چیزی عوض آن بخواند؛ و در هر صورت احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت بجا آورد.
مسأله ۹۸۴
کسی که حَمد را به خوبی نمیداند باید سعی کند وظیفه خود را انجام دهد، چه با یاد گرفتن یا تلقین باشد، و چه با اقتدا در جماعت، یا تکرار نماز در مورد شک باشد، و اگر وقت تنگ شده است، چنانچه نماز را به طوری که در مسأله پیش گفته شد بخواند، نمازش صحیح است. ولی در صورتی که در یاد گرفتن کوتاهی کرده باشد اگر ممکن باشد، برای فرار از عقوبت، نمازش را به جماعت بخواند.
مسأله ۹۸۵
مزد گرفتن برای یاد دادن واجبات نماز ـ. بنا بر احتیاط ـ. حرام است، ولی مزد گرفتن برای یاد دادن مستحبّات آن جایز است.
مسأله ۹۸۶
اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را عمداً یا از روی جهل تقصیری نگوید، یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید، مثلاً بجای «ض» «ذ» یا «ز» بگوید، یا زیر و زبر حروف را رعایت نکند به گونه‌ای که غلط شمرده شود، یا تشدید را نگوید، نماز او باطل است.
مسأله ۹۸۷
اگر انسان کلمه‌ای را که یاد گرفته صحیح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده، لازم نیست دوباره نماز را بخواند.
مسأله ۹۸۸
اگر زیر و زبر کلمه‌ای را نداند، یا نداند مثلاً کلمه‌ای به «هـ» است یا به «ح»، باید وظیفه خود را به نحوی انجام دهد، مثلاً یاد بگیرد یا به جماعت بخواند، یا آن را دو جور یا بیشتر بخواند که یقین کند صحیح آن را خوانده است، ولی در این صورت نماز او بر فرضی صحیح است که آن جمله غلط باز هم قرآن یا ذکر به حساب بیاید.
مسأله ۹۸۹
علمای تجوید گفته اند اگر در کلمه‌ای واو باشد و حرف قبل از واو در آن کلمه پیش داشته باشد و حرف بعد از واو در آن کلمه همزه باشد، مثل کلمه «سوء» باید آن واو را مدّ بدهد یعنی آن را بکشد؛ و همچنین اگر در کلمه‌ای «الف» باشد و حرف قبل از الف. در آن کلمه زبر داشته باشد، و حرف بعد از الف. در آن کلمه همزه باشد، مثل «جآء» باید الف. آن را بکشد؛ و نیز اگر در کلمه‌ای «ی» باشد، و حرف پیش از «ی» در آن کلمه زیر داشته باشد، و حرف بعد از «ی» در آن کلمه همزه باشد، مثل «جیء» باید «ی» را با مدّ بخواند؛ و اگر بعد از این حروف «واو و الف. و یا» بجای همزه حرفی باشد که ساکن است، یعنی زیر و زبر و پیش ندارد، باز هم باید این سه حرف را با مدّ بخواند، ولی ظاهراً صحت قرائت در این چنین موارد توقف بر مدّ ندارد، پس چنانچه به دستوری که گفته شد رفتار نکند، باز هم نماز صحیح است، ولی در مثل «ولا الضآلین» که تحفّظ بر تشدید، و الف. توقف بر مقداری مدّ دارد، باید به همان مقدار الف. را مدّ دهد.
مسأله ۹۹۰
احتیاط مستحب آن است که در نماز، وقف به حرکت و وصل به سکون ننماید، و معنای وقف به حرکت آن است، که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه‌ای را بگوید، و بین آن کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد، مثلاً بگوید: «الرحمن الرحیم» و میم «الرحیم» را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید: «مالک یوم الدین»؛ و معنای وصل به سکون آن است که زیر یا زبر یا پیش کلمه‌ای را نگوید و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند، مثل آنکه بگوید: «الرحمن الرحیم» و میم «الرحیم» را زیر ندهد و فوراً «مالک یوم الدین» را بگوید.
مسأله ۹۹۱
در رکعت سوّم و چهارم نماز می‌تواند فقط یک حمد بخواند، یا یک مرتبه تسبیحات اربعه بگوید، یعنی یک مرتبه بگوید: «سُبْحانَ الله وَ الْحَمْدُ لله وَ لا إِلهَ إِلاَّ اَلله و الله اَکبَرُ»، و بهتر آن است که سه مرتبه بگوید؛ و می‌تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید؛ و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند.
مسأله ۹۹۲
در تنگی وقت باید تسبیحات اربعه را یک مرتبه بگوید، و اگر به مقدار آن هم وقت ندارد، کافی است یک مرتبه «سبحان الله» بگوید.
مسأله ۹۹۳
بر مرد و زن ـ. بنا بر احتیاط ـ. واجب است که در رکعت سوّم و چهارم نماز، حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند.
مسأله ۹۹۴
اگر در رکعت سوّم و چهارم حمد بخواند، واجب نیست «بسم الله» آن را هم آهسته بگوید مگر آنکه مأموم باشد که در این صورت احتیاط واجب آن است، که «بسم الله» را هم آهسته بگوید.
مسأله ۹۹۵
کسی که نمی‌تواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند، باید در رکعت سوّم و چهارم حمد بخواند.
مسأله ۹۹۶
اگر در دو رکعت اوّل نماز به خیال اینکه دو رکعت آخر است تسبیحات بگوید، چنانچه پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند، و اگر در رکوع یا بعد از رکوع بفهمد، نمازش صحیح است.
مسأله ۹۹۷
اگر در دو رکعت آخر نماز به خیال اینکه در دو رکعت اوّل است حمد بخواند، یا در دو رکعت اوّل نماز با اینکه گمان میکرده در دو رکعت آخر است حمد بخواند، چه پیش از رکوع بفهمد چه بعد از آن، نمازش صحیح است.
مسأله ۹۹۸
اگر در رکعت سوّم یا چهارم میخواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمد، یا میخواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد، چنانچه به کلی خالی از قصد نماز بوده ـ. حتی در ضمیر ناخود آگاه ـ. باید آن را رها کند و دوباره حمد، یا تسبیحات را بخواند، ولی اگر خالی از قصد نبوده مثل آنکه عادتش خواندن چیزی بوده که به زبانش آمده، می‌تواند همان را تمام کند، و نمازش صحیح است.
مسأله ۹۹۹
کسی که عادت دارد در رکعت سوّم و چهارم تسبیحات بخواند، اگر از عادت خود غفلت نماید و به قصد اداء وظیفه مشغول خواندن حمد شود، کفایت میکند، و لازم نیست دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله ۱۰۰۰
در رکعت سوّم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات، استغفار کند، مثلاً بگوید: «اَسْتَغْفِرُ الله رَبّی وَاَتُوبُ اِلَیهِ» یا بگوید: «اللهمَّ اغْفِرْ لِی»، و اگر نمازگزار پیش از استغفار و خم شدن برای رکوع، شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند؛ و اگر در حال گفتن استغفار یا بعد از آن شک کند، باز هم ـ. بنا بر احتیاط واجب ـ. باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله ۱۰۰۱
اگر در رکوع رکعت سوّم یا چهارم، یا در حال رفتن به رکوع شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله ۱۰۰۲
هرگاه شک کند که آیه یا کلمه‌ای را درست گفته یا نه، مثلاً شک کند که «قل هو الله احد» را درست گفته یا نه، می‌تواند به شک خود اعتنا نکند، ولی اگر احتیاطاً آن آیه یا کلمه را دوباره به طور صحیح بگوید اشکال ندارد، و اگر چند مرتبه هم شک کند، می‌تواند چند بار بگوید. اما اگر به وسواس برسد بهتر است تکرار نکند.
مسأله ۱۰۰۳
مستحب است در رکعت اوّل، پیش از خواندن حمد بگوید: «اَعُوذُ بِالله مِنَ الشَّیطانِ الرَّجِیمِ»؛ و در رکعت اوّل و دوّم نماز ظهر و عصر «بسم الله» را بلند بگوید، و حمد و سوره را شمرده بخواند، و در آخر هر آیه وقف کند، یعنی آن را به آیه بعد نچسباند، و در حال خواندن حمد و سوره به معنای آیه توجّه داشته باشد، و اگر نماز را به جماعت میخواند، بعد از تمام شدن حمد امام، و اگر فرادی میخواند، بعد از آنکه حمد خودش تمام شد، بگوید «الحَمْدُ لله رَبّ الْعالَمِینَ»، و بعد از خواندن سوره «قل هو الله احد»، یک یا دو یا سه مرتبه «کذلِک الله رَبِّی» یا «کذلِک الله رَبُّنا» بگوید، و بعد از خواندن سوره کمی صبر کند، بعد تکبیر پیش از رکوع را بگوید، یا قنوت را بخواند.
مسأله ۱۰۰۴
مستحب است در تمام نماز‌ها در رکعت اوّل، سوره «إنّا أنزلناه»، و در رکعت دوّم، سوره «قل هو الله احد» بخواند.
مسأله ۱۰۰۵
مکروه است انسان در هیچ یک از نماز‌های یک شبانه روز سوره «قل هو الله احد» را نخواند.
مسأله ۱۰۰۶
خواندن سوره «قل هو الله احد» به یک نفَس مکروه است.
مسأله ۱۰۰۷
سوره‌ای را که در رکعت اوّل خوانده مکروه است در رکعت دوّم بخواند، ولی اگر سوره «قل هو الله احد» را در هر دو رکعت بخواند مکروه نیست.
تشهد
در رکعت دوّم تمام نماز‌های واجب و مستحب، و رکعت سوّم نماز مغرب، و رکعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا، باید انسان بعد از سجده دوّم بنشیند بعد از آنکه سر از سجده دوم در رکعت دوم بلند کرد و نشست، در حال نشستن تشهد بخواند یعنی بگوید: «اشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ». نماز وتر هم تشهد لازم است.
مسأله ۱۰۸۷
کلمات تشهّد باید به عربی صحیح و پشت سر هم خوانده شود.
مسأله ۱۰۸۸
اگر تشهّد را فراموش کند و بایستد و قبل از رکوع به خاطر آورد که تشهّد را نخوانده، باید بنشیند و تشهّد را بخواند و دوباره بایستد و هرچه باید در آن رکعت خوانده شود بخواند و نماز را تمام کند. بعد از نماز برای ایستادن بیجا، دو سجده سهو بجا آورد.
اگر در رکوع یا بعد از آن به خاطر آورد که تشهّد را نخوانده، باید نماز را تمام کند، و بعد از سلام نماز تشهّد را قضا کند و باید برای تشهّد فراموش شده دو سجده سهو بجا آورد.
مسأله ۱۰۸۹
در حال تشهّد مستحب است بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را به کف پای چپ قرار دهد و دست‌ها را بر ران‌ها بگذارد و انگشت‌ها را به یکدیگر بچسباند، و به دامان خود نگاه کند و پیش از تشهّد بگوید: «اَلْحَمْدُ لله» یا بگوید: «بِسْمِ الله وَبِالله وَالحَمْدُ لله وَخَیرُ الأَسْماءِ لله»، و بعد از صلوات در تشهّد بگوید «وَتَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ».
مسأله ۱۰۹۰
مستحب است زن‌ها هنگام خواندن تشهّد، ران‌ها را به هم بچسبانند.
سلام
در رکعت آخر همه نماز‌ها واجب است بعد از تشهد سلام بگوید و سلام دارای سه صیغه است: «السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»، «السَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلی عِبادِاللَّهِ الصَّالِحینَ»، «السَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ».
سلام اوّل مستحب و سلام دوم و سوّم واجب است. اگر سلام سوم گفته شد، می‌توان نماز را با آن تمام کرد، اما اگر سلام دوم گفته شود، بهتر است سلام سوّم نیز که مستحب است خوانده شود. در سلام سوم «السلام علیکم» واجب و «رحمة الله و برکاته» احتیاط مستحب است.
مسأله ۱۰۹۲
اگر سلام نماز را فراموش کند و زمانی یادش بیاید که صورت نماز به هم نخورده، و کاری مثل پشت به قبله کردن را عمدی و سهوی انجام نداده، باید سلام را بگوید، و نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۹۳
اگر سلام نماز را فراموش کند و زمانی یادش بیاید که صورت نماز به هم خورده است، یا کاری انجام داده که نماز را باطل میکند، نمازش صحیح است.
ترتیب
ترتیب در کار‌های نماز، واجب است؛ بنابراین مقدم داشتن تکبیرةالاحرام بر قرائت، حمد بر سوره، سوره بر رکوع، رکوع بر سجده و... واجب است. اگر نمازگزارعمداً ترتیب نماز را به هم بزند، مثلاً سوره را پیش از حمد بخواند، یا سجود را پیش از رکوع بجا آورد، نمازش باطل می‌شود.
مسأله ۱۰۹۵
اگر رکنی از نماز را فراموش شود و رکن بعد از آن را بجا آورد، مثلاً پیش رکوع دو سجده نماید، نماز باطل است.
مسأله ۱۰۹۶
اگر رکنی را فراموش کند و چیزی غیر رکن را بجا آورد، مثلاً پیش از سجده، تشهّد بخواند، باید رکن را بجا آورد و آنچه پیش از آن خوانده دوباره بخواند.
مسأله ۱۰۹۷
اگر چیزی غیر رکن را فراموش کند و رکن بعد از آن را بجا آورد، مثلاً حمد را فراموش کند مشغول رکوع شود، نمازش صحیح است.
مسأله ۱۰۹۸
اگر چیزی غیر رکن را فراموش کند، بعد از آن هم چیزی که رکن نیست بجا آورد، مثلاً حمد را فراموش کند و سوره را بخواند، باید آنچه را فراموش کرده بجا آورد، سپس چیزی که جلوتر خوانده دوباره بخواند.
مسأله ۱۰۹۹
اگر سجده اوّل را به جا آورد و فکر کند سجده دوّم است، یا سجده دوّم را به جا آورد و فکر کند سجده اوّل است، نمازش صحیح است، و سجده اوّل او سجده اوّل و سجده دوّم او سجده دوّم محسوب می‌شود.
موالات
انسان باید نماز را با موالات بخواند؛ یعنی کار‌های نماز مانند رکوع، سجود و تشهّد را پشت سر هم به جا آورد و چیز‌هایی را که در نماز میخواند، به طوری که معمول است پشت سر هم بخواند و اگر به قدری بین آن‌ها فاصله بیندازد که نگویند نماز میخواند، نمازش باطل است گرچه به طور سهوی باشد.
مسأله ۱۱۰۱
اگرنمازگزار در نماز سهواً فاصله‌ای بین حرف‌ها یا کلمات بیندازد، و فاصله طوری نباشد که صورت نماز از بین برود، باید آن حرف‌ها یا کلمات را به طور معمول بخواند، و اگر که چیزی بعد از آن خوانده شده باید تکرار نماید، و اگر مشغول رکن بعد شده باشد، نمازش صحیح است.
مسأله ۱۱۰۲
طول دادن رکوع و سجود، و خواندن سوره‌های بزرگ، موالات را به هم نمیزند.
قنوت
قنوت
مسأله ۱۱۰۳
در تمام نماز‌های واجب و مستحب، مستحب است پیش از رکوع رکعت دوّم قنوت خوانده شود، اما در نماز شفع باید آن را رجاءً انجام دهد؛ و در نماز وتر با آنکه یک رکعت میباشد، خواندن قنوت پیش از رکوع مستحب است؛ و نماز جمعه در هر رکعت یک قنوت دارد؛ و نماز آیات پنج قنوت، و نماز عید فطر و قربان در دو رکعت چند قنوت دارد، به تفصیلی که در محل خود خواهد آمد.
مسأله ۱۱۰۴
مستحب است در قنوت دست‌ها مقابل صورت، و کف آن‌ها رو به آسمان باشد دست‌ها غیر شستبه هم چسبیده باشند و فرد به کف دست‌ها نگاه کند. بدون دست بلند کردن قنوت صحیح نیست.
مسأله ۱۱۰۵
در قنوت، هر ذکری مانند یک «سُبْحانَ الله» کافی است، اما بهتر است بگوید: «لا اِلهَ اِلاَّ الله الحَلِیمُ الکرِیمُ، لا اِلهَ اِلاَّ الله العَلِی العَظِیمُ، سُبْحانَ الله رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ، وَرَبِّ الاَرَضِینَ السَّبْعِ، وَما فِیهِنَّ وَما بَینَهُنَّ وَرَبِّ العَرْشِ العَظِیمِ، وَالْحَمْدُ لله رَبِّ العالَمِینَ».
مسأله ۱۱۰۶
مستحب است قنوت بلند خوانده شود، اما کسی که نماز را به جماعت میخواند، باید صدایش را امام جماعت نشنود.
مسأله ۱۱۰۷
اگر عمداً قنوت نخواند قضا ندارد، و اگر فراموش کند قبل از خم شدن برای رکوع، مستحب است بایستد و بخواند، اگر در رکوع به خاطر آورد که قنوت را نخوانده مستحب است بعد از رکوع قضا کند، و اگر در سجده یادش بیاید، مستحب است بعد از سلام آن را قضا نماید.
منبع: میزان، دانشنامه اسلامی
ارسال نظر