اکونومیست: اخوان‌المسلمین خود را به دموکراسی ترکیه متعهد می‌داند

* جام جم آنلاين
** اكونوميست - مترجم: عليرضا ثمودي

جریانی با رنگ سبز این روزها در حال گسترش و توسعه در دنیای عرب است، اما اين به معناي كمتر شدن صحراهای وسیع این منطقه نیست.

سبز، رنگ اسلام و جریان‌های اسلامی‌است كه بیشترین سود را از بهار عربی داشته‌اند البته تمامی ‌انواع جريان‌هاي اسلامگرا در این منطقه رشد یكسانی نداشته‌اند.

در مراكز اصلی مسلمانان سنی كه از اقیانوس اطلس تا خلیج‌فارس كشیده شده است، جریان‌های مختلف سیاسی‌ ‌ـ‌ اسلامی‌ به میزان مناسبی رشد نداشته‌اند.

در واقع برتری اصلی در اختیار گروه‌های مرتبط با اخوان‌المسلمین است؛ جماعتي كه به جای تغییر انقلابی بیشتر خود را متعهد به تغییر تكاملی می‌داند و بر هویت اسلامی ‌و ملی بیشتر از تحمیل قوانین الهی تاكید می‌ورزد.

در حال حاضر احزاب مرتبط با اخوان‌المسلمین بر عرصه سیاسی مصر و تونس سايه انداخته‌ و در انتخابات پس از انقلاب در این دو كشور، بیشترین كرسی‌های پارلمان به احزاب نزدیك به این جماعت رسیده است.

محمد ششم، پادشاه مراكش نیز برای جلوگیری از رقم خوردن سرنوشتی همچون روسای بر كنارشده كشورهای همسایه، اخوان‌المسلمین كشور خود را تقویت كرد و رهبر حزب عدالت و آزادی آن را به عنوان نخست‌وزیر برگزید. شبه‌نظامیان اسلامگرا جزو تاثیرگذارترین گروه‌ها در جریان جنگ انقلابی لیبی نيز بودند.

گستره فعاليت اخوان

اخوان بسختی وارد عرصه سیاست شده است. بازوی سیاسی آنها در اردن تحت عنوان«جبهه عمل اسلامی»، طی دهه‌های اخیر قوی‌ترین حزب این كشور بوده و نقش نیروهای مخالف حكومت را بازی كرده‌اند.

شاخه آنها در عراق با نام «حزب اسلامی»، هم در زمان صدام حسین و هم پس از اشغال آمریكا در سال 2003 فعالیت داشته است.

شاخه‌های آن در الجزایر، بحرین، یمن و كویت از دهه 90 به بعد در اكثر انتخابات پارلمانی توانسته‌ است بخش قابل توجهی از آرا را به خود اختصاص دهد.

ابزار سیاسی اخوان در سودان با نام «جبهه ملی اسلامی» از كودتای سال 1989 در این كشور حمایت و در مقابل، تعدادی از پست‌های كابینه را تصاحب كرد.

جریان مقاومت اسلامی ‌فلسطین (حماس) با كمك‌های اخوان‌المسلمین در كرانه باختری و غزه رشد كرد و در دهه 70 به رسمیت شناخته شد.

حماس توانست در سال 2006 حزب اصلی ملی‌گرایان فلسطین (فتح) را شكست دهد و زمانی كه دولت آشتی آن نتوانست در كنار فتح، رضایت غرب را جلب كند، كنترل نوار غزه را به دست گرفت.

بقای حماس به‌رغم حملات شدید و گسترده صهیونیست‌ها به میزان زیادی مدیون ریشه‌های اخوانی در آن است.

به دنبال بهار اعراب، تعدادی از دولتمردان غربی تمایل پیدا كردند با اخوان‌المسلمین وارد گفت‌وگو و مذاكره شوند.

مقرهای اخوان در مصر و محمد بدیع، رهبر این جماعت طی هفته‌های گذشته میزبان نمایندگان مختلفی از دیگر كشورها بوده‌اند.

بدیع كه استاد سابق علوم دامپزشكی است، بتازگی در مقابل دوربین‌های رسانه‌های مختلف دنیا به آنه پترسون، سفیر آمریكا در مصر خوشامد گفت و به گرمی ‌با او دست داد.

این اقدام از دو جنبه حائز اهمیت است. مقامات آمریكایی مدت‌ها بود كه با اخوان‌المسلمین ارتباطی نداشتند. از سوی دیگر، دست دادن بدیع با پترسون بر عدم حساسيت اخواني‌ها نسبت به زنان تاكید می‌ورزد.

آرزويي ديرين

آیا این به آن معناست كه این جماعت كه سال 1928 در مصر تاسیس شد و از آن زمان به بعد به عنوان سرچشمه ایدئولوژی اسلامی‌ سنی شناخته شده، در حال جامه عمل پوشاندن به آرزویی درازمدت است؟ حسن‌البناء، موسس این حزب، در سال 1938 جایگاهی ویژه در گردهمایی‌ها و نشست‌های اسلامی‌ قاهره به دست آورد و در سخنرانی‌هایش بر یكپارچه شدن كشورهای نو ظهور تاكید می‌كرد.

وی كه تا زمان ترورش در سال 1949 صدها هزار طرفدار در كشورهای همسایه داشت، اظهار می‌كرد: «اسلام محدودیت‌‌های جغرافیایی و تفاوت‌های قومی‌ و خونی را به رسمیت نمی‌شناسد و تمامی ‌مسلمانان را به عنوان یك امت در نظر می‌گیرد.»

او می‌گفت كه اعضای این جماعت باید یك گروه جهانی را نامزد كرده تا خلیفه جدید را انتخاب كنند و آن را جایگزین حاكم عثمانی نمایند كه سقوطش از سوي اروپایی‌ها مهندسی شده بود.

نظریه‌پردازان این جماعت هنوز به دنبال احیای امپراتوری اسلامی ‌هستند.

جمال حورانی، یكی از اعضای اصلی جبهه عمل اسلامی‌ اردن اما در این زمینه می‌گوید: «ما باید در ابتدا خانه‌های مجزای خود را به گونه درستی بنا كنیم.»

البته قضاوت درباره حوادث تازه به وجود آمده در قاهره، ممكن است به زمان نیاز داشته باشد.

در مراسم ماه گذشته اولین سالگرد انقلاب مصر در میدان التحریر، جمعیت زیادی از مردم در محل تجمع و سخنرانی‌‌‌های اعضای این جماعت جمع‌شدند و در شعارهای خود اعلام ‌كردند كه رهبر اخوان‌المسلمين، انقلاب را فروخته است.

به‌رغم قدرت به دست آمده و موفقیت در انتخابات پارلمانی اخیر، اخوان‌المسلمین مصر در حالت تدافعی قرار دارد. سكولارها آنها را متهم می‌كنند كه با ژنرال‌های نظامی‌به توافق رسیده‌اند.

این‌گونه شایعه شده است كه اخوان در ازای دست داشتن در روند قانونگذاری مصر، از دولت مورد تایید نظامیان حمایت به عمل می‌آورد. شاید این‌گونه باشد، اما خود ژنرال‌ها نیز چندان اعتمادی به اعضای اخوان ندارند و هر زمان كه ممكن باشد، در مقابل تاثیرگذاری آنها می‌ایستند.

اخوانی‌ها با توجه به آن‌كه بزرگ‌ترین گروه پارلمان هستند، بارها پیشنهاد كرده‌اند باید دولت ائتلافی جدید را خود آنها تشكیل دهند، اما تا به امروز نظامیان به روش‌های مختلف با این پیشنهاد مخالفت كرده‌اند.

در این میان، اسلامگرایان روشنفكر مصری نيز ایدئولوژی این گروه و ساختار تشكيلاتي سخت آن را تقبیح می‌كنند. علاوه بر این اسلامگرایان افراطی همچون سلفی‌ها كه با حزب النور توانستند در انتخابات پارلمانی در رده دوم بعد از اخوان قرار بگیرند، این جماعت را به تحریف دستورات اسلام به منظور دلجویی از غربی‌ها متهم می‌كنند.

از طرف دیگر، اخوان‌المسلمین مصر برای رسیدن به این قدرت حداكثری، بهای سنگینی را پرداخت كرده‌ است.

تقریبا هر جایی كه احزاب مرتبط با اخوان گروهی مخالف را تشكیل داده و وارد سياست می‌‌شدند، برخوردی سخت و مشابه در انتظارشان بود. در سال‌های كودتای 1989 سودان، عمرالبشیر شركای اخوانی خود را از دولت كنار گذاشت و رهبر آنها را به زندان انداخت.

در كویت و بحرین، اخوان‌المسلمین نتوانست اسلامگرایان را به صورت یك جبهه متحد در آورد و در نتیجه بازی را به رقبای قبیله‌ای یا افراطی خود باخت.

با توجه به همین دلایل بود كه احزاب مرتبط با اخوان‌المسلمین نتوانستند در انتخابات‌های مختلف در الجزایر، عراق و یمن به موفقیتی قابل توجه دست یابند.

سازمان جهاني اخوان

با درك بهتری از چگونگی فعالیت این سازمان می‌توان بر برخي نگرانی‌ها فائق آمد.

اخوان‌المسلمین یك سازمان جهانی دارد كه از حداقل دو نماینده از هر جامعه مسلمان در سراسر دنیا تشكیل مي‌شود.

رهبر اسمی‌ آن، راهنمای اعظم مصری است و این سنت در میان آنها حكمفرماست كه نمایندگان رده پایین‌تر، دست راست وی را می‌بوسند.

برخی ادعا می‌كنند كه این ساختار شبیه كنگره آمریكاست و امیدوارند بتواند چتری سازمانی برای اتحاد نزدیك‌تر كشورهای عرب ایجاد كند.

اما این ساختار جهانی اخوان‌المسلمین، قدرت حقیقی اندكی در اختیار دارد.

در واقع مراكز اجرایی اخوان در هر كشور، سازمان‌های خود را با ساختارهای مالی مجزا مدیریت می‌كند.

از سوی دیگر، آمادگي اخوان برای رسیدن به قدرت تنها باعث عمیق‌ترشدن اختلافات جغرافیایی شده است. پس از درخواست پادشاه اردن از اخوانی‌ها برای حضور در دولت، آنها رسما اعلام كردند مجزا از همتایان فلسطینی خود هستند و این به آن معناست كه منافع اردن در مقایسه با فلسطین در اولویت نخست آنها قرار دارد. اسماعیل هنیه، نخست‌وزیر حماس در غزه جدا از خالد مشعل، كنترل مالی اين منطقه را در اختیار دارد.

در این میان، بدگمانی نسبت به اخواني‌ها از زبان بسیاری از رهبران خودكامه باقیمانده عرب بیان می‌شود. براي مثال وزیر كشور عربستان از اخوانی‌ها به دلیل قدرنشناسی شان به هنگام گذراندن دوره پناهندگی در این كشور انتقاد می‌كند.

وی در اظهار نظری، اخوان‌المسلمین را سرچشمه تمام مشكلات جهان عرب معرفی كرده است. رهبران متمول امارات متحده عربی نیز مانع از فعالیت اخوان در كشورشان شده‌اند.

با وجود اين، وقتی صحبت از تقسیم قدرت در میان باشد، اعضای اخوان چندان راضی به نظر نمی‌آیند. حزب النهضت كه پیروز انتخابات تونس شد، از نامزدی رئیس‌جمهوری غیراسلامی‌ حمایت كرد به این شرط كه پست‌هاي وزارتی را در اختیار خود داشته باشد. اخوان‌المسلمين مصر نیز در حال برنامه‌ریزی چنین طرح‌هایي است.

اخوان‌المسلمین همچنين به عنوان جنبشی متشكل از سازمان‌ها به فعالیت خود ادامه می‌دهد. شاخه‌های محلی آن، انتخابات داخلی برگزار كرده و رهبران خود را انتخاب می‌كنند.

این افراد نشان داده‌اند كه سیاستمدارانی واقع‌بین هستند و هر زمان كه تاثیرگذاری آنها بیشتر باشد، راضی به توافق و تسامح می‌شوند. آنها كج‌دار و مریز در كنار نظامیان مصر حركت می‌كنند و پیشنهاد خدمت به دولت پادشاهي اردن را نیز پذیرفته‌‌‌اند.

در سراسر دنیای عرب، آنها خود را به دموكراسی مدل تركیه متعهد می‌دانند؛ نوعي دموكراسی كه بر آزادی‌های مدنی و بازارهای آزاد تاكید می‌ورزد. برای اثبات وحدت‌گرایی خود، رهبران اخوان‌المسلمین بارها در مراسم مسیحیان در كلیسای قبطی مصر حاضر شده‌اند.

آنها عدم حساسیت خود را نسبت به موضوع جنسیت بسیار تبلیغ كرده و به این نكته اشاره داشته‌اند كه یك‌چهارم از نمایندگان جدید تونس از میان زنان بوده و 80 درصد آنها نیز مسلمان هستند. خالد مشعل نیز اخیرا قول داده برای اولین بار یك زن را به شورای 9 نفره خود اضافه می‌‌‌كند.

در كنار تمام كاستی‌ها و اشتباهات اخوان‌المسلمین بايد گفت این منطقه بدون آنها می‌توانست حكومت‌ها و دولت‌هایی به مراتب بدتر داشته باشد.

به رغم تمام مشكلات حماس در غزه، هیچ جای شكی وجود ندارد كه آنها در مقایسه با فتح عملكرد بهتری داشته‌اند.

نیروهای حماس نظم بیشتری داشته، خیابان‌های غزه امن‌تر شده و روند اداری كارآمدتر شده است. بیشتر اعضای اخوان را افراد حرفه‌ای و غیر روحانی تشكیل می‌دهند و تمایل چندانی به واگذاری قدرت به افراد روحانی بين آنها وجود ندارد. پس از پنج سال كنترل غزه، حماس بیشتر ساختارها و قوانین موجود را حفظ كرده است.

طی سال‌ها فعالیت اجتماعی سخت و نبردهای سیاسی، اخوان‌المسلمین در سراسر منطقه فعالیت كرده تا بتواند وارد عرصه قدرت شود.

صبر اعضای اخوان طی این سال‌ها به آنها كمك ‌كرده است تا در قامت سیاستمداران كارآمد، فسادهای اقتصادی و اجتماعی اغلب كشورهای عربی را مورد توجه قرار دهند.

طلوع دوباره اخوان‌المسلمین از طریق صندوق‌های رای و فعاليت‌هاي مدنی، این امید را به وجود می‌آورد كه جریانی اسلامگرا و اصلاح‌طلب بر گروه‌های اسلامی ‌و انقلابی غلبه كند كه ویژگی اصلی‌شان سلاح‌های خشن و فراوان بوده است؛ گروه‌هایی كه از زمان ترور انور سادات در سال 1981 تا امروز در القاعده فعاليت داشته‌اند.