داوری اردکانی: پیوستن ایران به کپی‌رایت زیان‌آوراست

به گزارش خبرنگار مهر، همایش حمایت از مالکیت ادبی و هنری در ایران و پیمان‌های بین المللی صبح امروز یکشنبه 7 اسفند با حضور رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم و احمد تویسرکانی، معاون قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد کشور و جمعی از متخصصان رشته‌های حقوقی و استادان علوم انسانی در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران آغاز به کار کرد.

در ابتدای این برنامه رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم در سخنانی با اشاره به سبقه فعالیت خودش با بیان اینکه اهل فلسفه اصولا دخالت بی‌رویه یا با رویه‌ای در همه مسائل علمی دارند، گفت: من حقوقدان نیستم و در ابتدای بحث بگویم که از جهات اجتماعی هم چندان به مسئله کپی رایت فکر نکرده‌ام، اما مالکیت ادبی در ایران فصلی از کپی رایت است البته کپی رایت در ایران تنها مربوط به ادبیات و هنر نیست و آنچه مقصود ماست حقوق مالکیت معنوی آثار ادبی و هنری است.

وی افزود: مصلحت ما این است که از این حق مالکیت حمایت کنیم البته مالکیت علم برای ما امری ثانوی است؛ چرا که این مسئله متعلق به منطقه و جای دیگری است.

اردکانی سپس با اشاره به روند پیشرفت علم و تمدن در ایران و جهان در طول سده‌های گذشته تاکید کرد: اینکه ما در علم پیشرفت نکرده‌ایم به این خاطر است که اختیار آن در دست ما نیست. پس باید ببینیم علم و ادبیات تا چه حد مالکیت دارد. در قدیم و زمانی که هنوز چاپ وجود نداشت و انتشاراتی‌ها وسعت پیدا نکرده بودند، سایه‌ای از کپی رایت در کلیساها وجود داشت.

رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه کپی رایت یکی از مسائل مبهم و بغرنج برای ما است، به روند در اختیار گرفتن علم از سوی کشورهای قدرتمند پرداخت و گفت: امروز علم در دست قدرت است و در این شرایط سئوال جدی که برای ما ایجاد می‌شود این است که اگر ما از مالکیت علمی حرف بزنیم، واقعاً چه بهره‌ای از آن می‌توانیم ببریم.

وی با بیان اینکه میزان آثار ایرانی که به زبان‌های خارجی ترجمه می‌شود در قیاس با آثاری که از زبان‌های دیگر به فارسی برگردانده می‌شود، تقریبا هیچ است، یادآور شد: در چنین شرایطی اگر ما به قانون کپی رایت بپیوندیم، زیان می‌کنیم ولی همین جا این نکته را هم بگویم که دفاع از هنرمندان و نویسندگان وظیفه ما و وظیفه حقوقدانان است؛ چرا که آنها (پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری) همواره به جامعه نورافشانی می‌کنند و نباید حقوقشان بی اجر بماند.

داوری اردکانی گفت: ما نمی‌توانیم از مالکیت ادبی و هنری صرفنظر کنیم و نه می‌توانیم به طور کامل و مطلق از آن حمایت کنیم، باید در این میان یک تفکیک ظریف قائل شد و دقیق به آن توجه کرد؛ شان قانون کپی رایت که از هر نویسنده و دانمشندی حمایت می‌کند، قابل دفاع است، اما عموما این قانون از کسانی دفاع می‌کند که بیشترین سود را از هنر و ادبیات می‌برند و آنها همان موسسات بزرگ علمی قدرتمند هستند.

در ادامه این برنامه آیت‌الله مصطفی محقق داماد رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در سخنانی درباره حمایت از مالکیت ادبی و هنری در حقوق اسلامی گفت: محق معنوی یا ادبی در عصر حاضر شاید موضوع جدیدی به نظر برسد، اما این طور نیست که هیچ مصداقی از قدیمِ بسیار قدیم نداشته باشد.

وی افزود: همه می‌دانند که در آن زمان تکثیر به جز به روش استنساخ امکان‌پذیر نبود و از طرف دیگر محققین این امکان را نداشتند که سالانه مثل امروز چندین پژوهش انجام دهند. لذا رسم این بود که هر پژوهشگر و صاحب نظری که فکری به نظرش می‌رسد آن را با دیگران در میان بگذارد.

محقق داماد اضافه کرد: این کار دو هدف عمده داشت؛ اول اینکه یک اصل در میان اهل تحقیق بود، مبنی بر اینکه حیات علم در این است که به بحث و نقد گذاشته شود و این گونه نبود که کسی در گوشه‌ای چیزی را اشاعه دهد، بی‌آنکه مورد نقد قرار گرفته باشد.

رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم با اشاره به ضرورت نقد و پژوهش درباره یافته‌های علمی گفت: بهترین دوست هر اندیشمندی در مباحث علمی منتقد است؛ متفکران در تاریخ تفکر همواره مثل خورشید بوده‌اند و خود را مظهر تفکر می‌دانسته‌اند. البته عالم نمی‌توانسته اندیشه خود را به دیگران نگوید و همین است که امروز ما ریزه‌خوار سفره گذشتگان هستیم.

وی سپس با اشاره به پیشینه مباحث مربوط به حقوق مالکیت ادبی و هنری در متون فقهی گفت: اولین بار در قرن ششم هجری فردی به نام جعفر بیهقی در کنار کلمه «انتحال» واژه «دزدی علمی» را به کار برد. انتحال در واقع به معنای ادعای دروغین است و در حقیقت همان دزدی به معنای کامل آن و ریشه لغوی این قضیه هم در تاریخ ما سابقه بسیار دارد.

محقق داماد در ادامه با اشاره به پیشینه کهن ایرانیان در تعلق به ادیان توحیدی گفت: نمی‌توان مسئله حقوق ادبی و هنری را به سامان کرد؛ مگر با استفاده از متد فقهی. یقین بدانید اگر مجلس هم بزرگترین قانون را برای این مسئله وضع کند تا قضیه از راه دین و فقه رفع و رجوع نشود، مشکلات باقی می‌ماند.

وی رعایت نشدن بسیاری از مواد قانون تجارت مصوب سال 1303 را اقتباس آن از قوانین موجود در غرب و بی‌توجهی به اصول اقتصاد اسلامی توصیف کرد.

رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم اضافه کرد: به نظر من ابتدا باید حق ادبی و هنری را به عنوان یک مال تلقی کنیم و نگوییم چون تولید فکری است، مالکیت ندارد. معیار مالکیت اشیاء چه مادی و چه معنوی منفعت است .

وی افزود: هر چیزی که مورد معامله عقلا باشد و آن را دور نیندازند، مال است. امروز هم عقلا برای یک ابداع علمی و هنری و نوشتن یک کتاب، تدوین یک سی دی، نگارش یک سناریوی سینمایی، کشیدن یک تابلوی نقاشی و امثالهم ارزش قائل هستند و لذا به عقیده من تجاوز به حقوق ادبی و هنری و حق معنوی، حرام است؛ چون عقلا آن را زشت می‌دانند.