گل‌زنی و چهل‌منبر؛ آیین‌های گمنامی که در سفر به لرستان می‌بینید

شهر‌هایی مثل بوشهر و ابیانه و زنجان و ...، اما شهر‌ها و استان‌هایی هم هستند که علیرغم خاص بودن نوع عزاداری و آیین‌های سوگواری‌شان، چندان شناخته شده نیستند و به نوعی گمنام مانده‌اند.
استان لرستان از آن دست جا‌هایی است که به رغم برخوردار بودن از آیین‌ها و رسوم خاص در برگزاری سوگواره محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی به دلایل مختلف از جمله نبود اطلاع‌رسانی مهجور مانده است. هریک از شهر‌های استان لرستان به تنهایی ظرفیت‌های زیادی در برگزاری سوگواره محرم دارند که ناشناخته مانده است. امسال لرستان و شهرهایی، چون بن و طاقانک می‌توانند مقصد خوبی برای سفر در ایام محرم باشند.

آیین گل‌زنی

تدارک برای مراسم گل‌زنی از روز هفتم محرم آغاز می‌شود. در این روز که به "تراش عباس" معروف است، مردم پس از اصلاح سر و صورت و نظافت کامل، لباس‌های تمیز می‌پوشند و خود را برای فرا رسیدن روز عاشورا و عزاداری در این ایام آماده می‌کنند. روز هشتم محرم عده‌ای به سراغ جمع کردن هیزم می‌روند. این هیزم‌ها برای افروختن آتش در صبح روز عاشورا جمع‌آوری می‌شود. در این میان عده‌ای با مراجعه به محله‌ها و روستا‌های لرستان و با خواندن جملاتی از خانه‌ها تقاضای هیزم می‌کنند و مردم نیز با استقبال به آنان هیزم می‌دهند. مردم لرستان برای روز عاشورا خاک نرم (گِل رُس) که نماد عزاداری و ماتم در مراسم سوگواری است را آماده می‌کنند و در میدان‌های شهر قرار می‌دهند تا خود را گل مالی کنند. برای دیدن مراسم گل‌زنی روز عاشورا باید در یکی از شهر‌های استان لرستان باشید. صبح عاشورا در برخی شهر‌های لرستان از جمله خرم آباد صدای سوزناکی را می‌شنوید که به آن در زبان محلی "چمریونه" گفته می‌شود و با سرنا و دهل همراه است. با این نوا مردم به سمت دسته‌جات و حسینیه‌ها راه می‌افتند و مقدمات گل‌زنی کم‌کم فراهم می‌شود. آن‌ها پس از رفتن داخل حوضچه‌های گل گرد آتش می‌ایستند و شروع به سینه زنی و عزاداری می‌کنند.

چهل منبر

مراسم دیگری که در لرستان در ایام محرم معروف است، چهل منبر است که توسط زنان لرستانی انجام می‌شود. برای انجام این مراسم، زن‌ها پوشیه می‌کشند تا صورتشان ناپیدا بماند. زن‌های پوشیه‌پوش از کوچه‌ها و خیابان‌ها گذر کرده و مقابل چهل‌خانه شمع می‌افروزند و شماری هم حبه قند، احسان می‌کنند.

طوق اشگس

پایان عزاداری با ضرب‌المثل طوق اشگس اعلام می‌شود. طوق بر وزن سوق علامت ویژه و عمودی عزاداران ماه محرم در لرستان است. محور اصلی چوب نسبتاً بلند و به طول هشت تا ۱۰ متر است که از یک متر به بالا از چندین حلقه که مرکز آن‌ها چوب اصلی است، تشکیل می‌شود. یک پارچه از جنس مخمل دور حلقه‌ها می‌بندند و در بالا و انتهای آن یک قندیل نقره قرار می‌دهند و اطراف آن را با نوار‌های رنگی ریشه‌دار و آینه‌های کوچک زینت می‌دهند.

نذری

شاید به نظر برسد نذر کردن و نذری دادن تنها با تقدیم خوراکی و غذا به جمع عزاداران محقق می‌شود، اما در واقع اینطور نیست. برای مثال یکی از آداب تاسوعا و عاشورا در بروجرد نذر کردن چراغ برای سقاخانه‌هاست. حاجتمندان چراغی با اجازه صاحبخانه بر می‌دارند و نذر می‌کنند که با برآورده شدن حاجاتشان مثلاً ۱۰ چراغ جایگزین آن کنند. در برخی مواقع به جای چراغ از کالا‌های دیگر به‌ویژه لیوان و استکان که مورد استفاده هیات‌ها و سقاخانه‌هاست، استفاده می‌شود. اما درباره غذا‌ها و نذری‌های خوراکی صبح عاشورا اگر بیرون از خانه و در شهر و خیابان‌هایش باشید، در هر خانه‌ای که نذری داشته باشد، می‌توانید صبحانه صرف کنید و البته حلیم لذیذترین این صبحانه‌هاست. با نزدیک شدن به ظهر عاشورا عزاداری به اوج می‌رسد و مردم برای خوردن غذای ظهر عاشورا که معمولاً آبگوشت است در خانه‌هایی که نذری می‌دهند پخش شده و خود را برای مراسم "شام غریبان" که بعد از غروب آفتاب شروع می‌شود و اتمام مراسم عزاداری ۱۰ روزه و بسته شدن سقاخانه‌هاست، آماده می‌کنند.