سرعت بی‌سابقه در رسیدگی به پرونده محمدعلی نجفی

هفتم خرداد میترا استاد با اصابت گلوله کشته شد. عصر همان روز محمدعلی نجفی خود را به پلیس آگاهی معرفی کرد و به قتل اقرار کرد. پس از ۶ روز مرحله تحقیقات دادسرا پایان یافت و پرونده با صدور کیفرخواست به شعبه نهم دادگاه کیفری ۱ به ریاست قاضی محمدی کشکولی ارسال شد. ۳۱ تیرماه دادگاه بعد از برگزاری سه جلسه ختم رسیدگی را اعلام کرد تا در روز‌های آینده رای خود را صادر کند. این رای هر چه باشد قابل اعتراض در دیوان عالی کشور خواهد بود، اما سرعت رسیدگی به این پرونده در مقایسه با پرونده‌های مشابه قتل، نظر حقوقدانان و همه دنبال‌کنندگان این پرونده را به خود جلب کرده‌است.

برای مثال در پرونده بنیتا که به دلیل رسانه‌ای شدن، بسیار سریع رسیدگی شد از تاریخ کشف جرم یعنی چهارم تیر ماه ۹۶ تا صدور کیفرخواست ۴۵ روز زمان برد، یعنی ۹ برابر مدت زمانی که برای تنظیم کیفرخواست پرونده نجفی طول کشید.

در پرونده ستایش از زمان وقوع قتل تا اولین جلسه رسیدگی دادگاه حدود پنج ماه فاصله افتاد، یا در پرونده شهلا جاهد بیش از هشت سال از زمان وقوع قتل تا حکم نهایی دیوان عالی طول کشید.

آیا این سرعت رسیدگی از منظر حقوقی امری مثبت است و آن را باید به فال نیک گرفت یا به معنای شتابزدگی در دادرسی است؟ این سوال را با سه حقوقدان مطرح در میان گذاشتیم که همگی تجربه سال‌ها وکالت در پرونده‌های قتل را دارند. نعمت احمدی حقوقدان معروف و فعال در عرصه رسانه، علی نجفی توانا رئیس سابق کانون وکلای مرکز و استاد برجسته جرم‌شناسی و عبدالصمد خرمشاهی که شاید بیش از هر وکیلی در تاریخ ایران در پرونده‌های قتل وکالت کرده است.

نعمت احمدی: در تاریخ عدلیه ایران چنین سرعت رسیدگی را سراغ ندارم

نعمت احمدی وکیل دادگستری و استاد دانشگاه آزاد - تهران مرکز از سرعت عجیب رسیدگی به پرونده نجفی از لحظه وقوع قتل تا ختم رسیدگی انتقاد کرد:

«ظهر هفتم خرداد خبر آمد که زن شهردار سابق کشته شده، چند ساعت بعد شهردار خودش را معرفی کرد و ۳۱ تیر آخرین دفاع او شنیده شد. در تاریخ عدلیه چنین سرعتی در رسیدگی سراغ ندارم مگر در پرونده‌های تجاوز به عنف در شهر‌های کوچک که با سرعت عجیبی پیش رفته‌اند.

پرونده‌های معمولی خیلی بیشتر از این‌ها طول می‌کشند. مثلا پرونده شهلا جاهد (همسر ناصر محمدخانی) چند سال طول کشید. پرونده‌های قتل را نمی‌توان با چنین سرعتی بررسی کرد، چون پیچیدگی‌های خاص خود را دارند.»

این وکیل باتجربه همچنین به انجام نشدن آزمایش باروت روی دست نجفی اشاره کرد. وقتی شخصی با اسلحه شلیک می‌کند بخشی از گاز باروت خارج شده از لوله اسلحه روی دست او باقی می‌ماند. آزمایش گاز باروت یکی از انواع آزمایش‌هایی است که بایستی در آزمایشگاه‌های پلیس علمی برای تعیین قاتل و چگونگی انجام قتل و زمان دقیق آن انجام شود:

«پرونده نجفی هم پیچیدگی زیادی دارد به ویژه با توجه به صحبت‌های وکیل متهم (حمید گودرزی) که از شلیک ۹ گلوله صحبت کرده و گفته که آزمایش باروت روی دست نجفی انجام نشده و فقط روی دست میترا استاد انجام شده است. آقای گودرزی دو مساله، نظرات متناقض کارشناس و بحث تیر به هوا شلیک شده را در جلسه آخر دادگاه مطرح کرد که مورد توجه قرار نگرفت. مساله نحوه ورود گلوله به بدن، شلیک گلوله از دو نوع اسلحه متفاوت و ابهامات دیگری هم در این پرونده وجود دارد که باید کارشناسان بیشتری به بررسی آن‌ها می‌پرداختند»

نعمت احمدی همچنین گفت:

«وقتی یک پرونده رسانه‌ای می‌شود و متهم هم یک شخصیت سرشناس است، افکار عمومی تشنه شنیدن واقعیت است. اما وقتی دراین مدت کوتاه طومار پرونده جمع می‌شود یعنی روند ایجاد پرسش در افکار عمومی را متوقف می‌کنیم. با شناختی که از آقای محمدی کشکولی قاضی پرونده دارم مطمئن بودم که این پرونده به دادسرا برای تحقیقات و رفع نواقص برمیگشت، ولی در کمال تعجب اینچنین نشد. فکر می‌کردم دادگاه به صحبت‌های وکیل در مورد نظرات هیات کارشناس در مورد اسلحه و نحوه ورود فشنگ به بدن توجه می‌کند، ولی اینچنین نشد. البته مطمئنم که دیوان به این امر توجه خواهد کرد. حمید گودرزی وکیل متهم یکی از وکلای باتجربه و شناخته‌شده جنایی است که خودش در کارشناسی اسلحه و پزشکی قانونی تبحر دارد و در پرونده خفاش شب حضور داشته و کتاب‌هایی هم در این حوزه نوشته شده‌است.»

نجفی توانا: پرونده نجفی در عین سادگی ظاهری ویژگی‌های خاصی دارد

از علی نجفی توانا رئیس سابق کانون وکلا و استاد جرم‌شناسی هم خواستیم نظر خود را در مورد سرعت رسیدگی به پرونده محمدعلی نجفی بگویند:

سرعتی که همراه با دقت باشد هیچ ایرادی ندارد. به ویژه وقتی متهم اقرار می‌کند و بازسازی صحنه جرم با اقرار او انجام می‌شود و بازسازی هم با اقرار هماهنگ است. در این گونه موارد دلیلی برای اطاله دادرسی وجود ندارد و این نوع سرعت جنبه مثبت هم دارد.

اما پرونده نجفی چند ویژگی متفاوت دارد. اول رسانه‌ای شدن پرونده و حضور خبرنگاران به ویژه رسانه ملی در اولین حضور متهم در نیروی انتظامی و بازرسی اسلحه توسط خبرنگار صدا و سیما و بعد مطالب و نظراتی که در رسانه‌های جناح‌های مختلف سیاسی منتشر شد که هر یک قضاوت متفاوتی را به مخاطبان خود القا می‌کردند.

دوم اینکه اظهارات متهم در مورد حضور افراد یا نهاد‌ها بعد از ازدواج با خانم میترا استاد ابهاماتی را ایجاد کرده است. سومین مساله هم بحث‌هایی است که در مورد اختلاف انواع پوکه‌های فشنگ در صحنه جرم و احتمال وجود اسلحه‌ای دیگر مطرح شده است. این مجموعه پارامتر‌ها می‌تواند ما را به این نتیجه برساند که لازم است پرونده برای تحقیقات بیشتر و رفع ابهامات به دادسرا برگردد.

البته قضاوت نهایی و صحیح فقط با اطلاع از جزئیات محتویات پرونده ممکن است و شاید از نظر ریاست دادگاه که در جریان جزئیات هستند تحقیقات کامل بوده است. به هرحال باید منتظر ماند و حکم و تصمیم دادگاه را مطالعه و سپس اظهار نظر نمود. در جمع پرونده نجفی جزء پرونده‌های پیچیده است که در عین سادگی ظاهری ویژگی‌های خاص و متفاوتی هم دارد.»

از دکتر نجفی توانا پرسیدیم با توجه به اینکه سال‌ها در پرونده‌های جنایی وکالت کردید و با توجه به موقعیت شغلی و علمیتان اطلاعات خوبی از روند رسیدگی به پرونده‌های قتل دارید، آیا این سرعت رسیدگی را در پرونده‌های مشابه سراغ داشتید؟

«پاسخ به این سوال پیش از صدور حکم دادگاه یک داوری غیرعلمی و غیرحرفه‌ای است، چون ممکن است قاضی پرونده به این نتیجه برسد که با توجه به اظهارات متهم و وکلای وی به تحقیقات تکمیلی نیاز است و یا شاید از نظر قضات که پرونده را مطالعه کردند تحقیقات کامل بوده و ابهامات برطرف شده است. پس هنوز برای داوری در این مورد زود است.»

عبدالصمد خرمشاهی: اگر در تحقیقات مقدماتی اختلاف نظر وجود داشته قاضی باید پرونده را به دادسرا برگرداند

نظر معروفترین وکیل پرونده‌های قتل در ایران یعنی عبدالصمد خرمشاهی را هم در این مورد جویا شدیم. خرمشاهی وکیل پرونده‌های ندا آقاسلطان، افسانه نوروزی، ریحانه جباری، شهلا جاهد و بسیاری از پرونده‌های جنایی مهم چند دهه اخیر بوده است. وی در مورد سرعت بالای رسیدگی به پرونده نجفی گفت:

«من بالای ۴۰۰ پرونده قتل را وکالت کردم. حتی پرونده‌هایی که خارج از نوبت رسیدگی شده مثل پرونده روح الله داداشی هم با این سرعت کیفرخواست صادر نشد. مثلا در پرونده ریحانه جباری از زمان وقوع قتل تا صدور رأی بدوی، بیش از یک سال به طول انجامید. من به شخصه سراغ ندارم که پرونده قتل با این سرعت رسیدگی شده باشد.

ضمنا طبق آیین دادرسی کیفری اگر در خصوص مرحله تحقیقات مقدماتی اختلاف نظر و پیچیدگی وجود دارد، قاضی باید پرونده را مجددا به دادسرا ارسال کند و نمیدانم در این مورد آیا قانون به درستی رعایت شده است یا خیر.»

منبع: داتیکان