.svg)
چرا قرآن کعبه را بیت عتیق نامیده است؟
پارسینه: سوره حج، آیه ۲۹: «ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ»؛ سپس، باید آلودگیهایشان را برطرف سازند؛ و به نذر‌های خود وفا کنند؛ و بر گرد بیت عتیق [کعبه]، طواف کنند.
سوره حج، آیه ۲۹: «ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ»؛ سپس، باید آلودگیهایشان را برطرف سازند؛ و به نذر‌های خود وفا کنند؛ و بر گرد بیت عتیق [کعبه]، طواف کنند.
۱. عتیق به معنای قدمت داشتن و نفیس بودن
نخستین جایگاهی که برای عبادت جمعی و پرستش گروهی اختصاص یافت، کعبه است؛ ﴿ «إنّ أوّل بیت وضع للنّاس للَّذی ببکة مبارکاً وهدی للعالمین») [۱]پیش از کعبه، خانه‌ها و عبادتگاه‌های فردی وجود داشت، اما نخستین خانه‌ای که برای عبادت‌های گروهی و جهت هدایت و عبادت همه مردم بنا نهاده شده کعبه است؛ از این رو، حرکت‌های اصلاح‌طلبانه و هدایتگرانه جهانی همچنان باید از کنار کعبه شروع شود.
کعبه با این پیشینه مقدّس و مبارک بر بیت مقدّس شرف تقدّم یافت و قبله جهانیان شد و با استدلال به همین پیشینه به هنگام نزول فرمانِ ﴿فولّ وجهک شطر المسجد الحرام) [۲]به اعتراض یهودیان بر اسلام که به قداست و قدمت بیت مقدس استناد جُستند، پاسخ داده شد که کعبه، نخستین و کهن‌ترین خانه‌ای است که در روی زمین برای مردم بنیان نهاده شده است.
شاید از همین روست که کعبه را «بیت عتیق» خوانده‌اند؛ زیرا «عتیق» بر چیزی اطلاق می‌شود که «قدیم» و «نفیس» باشد و به چیزی که قدمت ندارد، یا قدمت دارد ولی از نفاست بهره‌ای ندارد، عتیق نمی‌گویند.
۲. عتیق به معنای آزادی و آزادگی
کعبه، بنایی ارزشمند است که هیچ گاه تحت تملک و سلطه احدی نبوده است؛ چنانکه امام باقر (علیه‌السلام) درباره وصف کعبه به «عتیق» فرمود: «هو بیت حرٌّ عتیق من الناس لم یملکه أحد» [۳]طواف بر گرد چنین بنایی، که به آزادگی متّصف شده است، درس آزادی و حریّت درونی و بیرونی می‌دهد و کسانی به زیارت آن نائل می‌شوند که نه مملوک حرص درونی خود باشند و نه بنده طواغیت بیرونی؛ چنانکه معمار و بنّای آن حضرت ابراهیم هم از آز آزر‌ها معصوم و هم از حرص هوس‌ها مصون بوده است. همانطور که رساندن قربانی به «بیت عتیق» و ذَبْح آن، در محدوده حرم، درس آزادی از تعلقات می‌دهد و باعث رهایی فرد از هر بردگی، جز بندگی خدای سبحان که یگانه فضیلت انسان است، می‌شود. [۴]بدین ترتیب دو معنای سابقه داشتن و نفیس بودن و آزادی و آزادگی از رذائل اخلاقی از بیت عتیق قابل استنتاج است.
پی نوشت: -------------
[۱]آل عمران /۹۶: «نخستین خانه‌ای که برای مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است، که پر برکت، و مایه هدایت جهانیان است.»
[۲]بقره /۱۴۴: «.. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن...»
[۳]کافی، ج. ۴، ص. ۱۸۹.
[۴]تسنیم، ج. ۶، ص. ۵۶۱ و ۵۶۵.
۱. عتیق به معنای قدمت داشتن و نفیس بودن
نخستین جایگاهی که برای عبادت جمعی و پرستش گروهی اختصاص یافت، کعبه است؛ ﴿ «إنّ أوّل بیت وضع للنّاس للَّذی ببکة مبارکاً وهدی للعالمین») [۱]پیش از کعبه، خانه‌ها و عبادتگاه‌های فردی وجود داشت، اما نخستین خانه‌ای که برای عبادت‌های گروهی و جهت هدایت و عبادت همه مردم بنا نهاده شده کعبه است؛ از این رو، حرکت‌های اصلاح‌طلبانه و هدایتگرانه جهانی همچنان باید از کنار کعبه شروع شود.
کعبه با این پیشینه مقدّس و مبارک بر بیت مقدّس شرف تقدّم یافت و قبله جهانیان شد و با استدلال به همین پیشینه به هنگام نزول فرمانِ ﴿فولّ وجهک شطر المسجد الحرام) [۲]به اعتراض یهودیان بر اسلام که به قداست و قدمت بیت مقدس استناد جُستند، پاسخ داده شد که کعبه، نخستین و کهن‌ترین خانه‌ای است که در روی زمین برای مردم بنیان نهاده شده است.
شاید از همین روست که کعبه را «بیت عتیق» خوانده‌اند؛ زیرا «عتیق» بر چیزی اطلاق می‌شود که «قدیم» و «نفیس» باشد و به چیزی که قدمت ندارد، یا قدمت دارد ولی از نفاست بهره‌ای ندارد، عتیق نمی‌گویند.
۲. عتیق به معنای آزادی و آزادگی
کعبه، بنایی ارزشمند است که هیچ گاه تحت تملک و سلطه احدی نبوده است؛ چنانکه امام باقر (علیه‌السلام) درباره وصف کعبه به «عتیق» فرمود: «هو بیت حرٌّ عتیق من الناس لم یملکه أحد» [۳]طواف بر گرد چنین بنایی، که به آزادگی متّصف شده است، درس آزادی و حریّت درونی و بیرونی می‌دهد و کسانی به زیارت آن نائل می‌شوند که نه مملوک حرص درونی خود باشند و نه بنده طواغیت بیرونی؛ چنانکه معمار و بنّای آن حضرت ابراهیم هم از آز آزر‌ها معصوم و هم از حرص هوس‌ها مصون بوده است. همانطور که رساندن قربانی به «بیت عتیق» و ذَبْح آن، در محدوده حرم، درس آزادی از تعلقات می‌دهد و باعث رهایی فرد از هر بردگی، جز بندگی خدای سبحان که یگانه فضیلت انسان است، می‌شود. [۴]بدین ترتیب دو معنای سابقه داشتن و نفیس بودن و آزادی و آزادگی از رذائل اخلاقی از بیت عتیق قابل استنتاج است.
پی نوشت: -------------
[۱]آل عمران /۹۶: «نخستین خانه‌ای که برای مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است، که پر برکت، و مایه هدایت جهانیان است.»
[۲]بقره /۱۴۴: «.. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن...»
[۳]کافی، ج. ۴، ص. ۱۸۹.
[۴]تسنیم، ج. ۶، ص. ۵۶۱ و ۵۶۵.
ارسال نظر