خود مراقبتی، راه و رسمی برای سالم ماندن
پارسینه: در دنیای امروز که شاهد رشد روزافزون بیماریهای غیر واگیر هستیم میتوان با سرلوحه قرار دادن اصل خود مراقبتی و اصلاح سبک زندگی به افزایش طول عمر همراه با سلامتی در بین شهروندان امیدوار بود.
هر روز در خبرها از اطرافیان میشنویم که فلان جوان، شب هنگام که خوابیده دیگر از خواب بیدار نشده، همسر فلانی در جاده حین رانندگی خود به خود سکته کرده و جان باخته است، دختر جوانی به سرطان مبتلا شده و بسیاری خبرهای ناگواری از این دست که همواره در کنار تلخی شنیدن مرگ آن شخص، یک نگرانی نیز برای خود ما ایجاد میکند که نکند نفر بعدی ما باشیم.
به گفته پزشکان، بخش بسیار زیادی از انواع سرطانها و سکتههای قلبی و مغزی که روزانه منجر به مرگ هزاران نفر در دنیا میشود بیش از آن که به مسایل ژنتیکی مربوط باشد به خاطر رعایت نکردن سبک زندگی مناسب است.
تغذیه نادرست نیز یک قسمت عمده از همین سبک زندگی را شامل میشود که در بروز بیماریهای غیرواگیر و مرگهای ناگهانی تاثیر بالایی میگذارد؛ بنابراین با رعایت سبک زندگی درست و در پیش گرفتن روش فرهنگ خود مراقبتی که خیلی مواقع نسبت به آنها غفلت میورزیم، میتوانیم به داشتن یک زندگی سالم امیدوار باشیم.
**خود مراقبتی بهترین راه برای حفظ سلامت
رییس دانشگاه علوم پزشکی، خدمات بهداشتی و درمانی قزوین گفت: نظام بهداشت و درمان برای ارتقای سلامت در جامعه باید به سمتی برود که به جای ساخت بیمارستان و تامین پزشک و دارو و تجهیزات، فرهنگ خود مراقبتی و پیشگیری از بیماریها در آحاد جامعه نهادینه شود.
دکتر منوچهر مهرام افزود: آمارهای نگران کننده از مصرف قند و شکر، نمک، کاهش مصرف میوه و سبزیجات و استعمال دخانیات همگی زنگ خطری جدی برای عدم شکل گرفتن فرهنگ پیشگیری در جامعه است.
وی اضافه کرد: دوری از رفتارهای پرخطر، توجه به تغذیه سالم، کنار گذاشتن دخانیات، نداشتن اضطراب و استرس، انجام آزمایشات و تست غربالگری از مواردی است که میتواند به کیفیت زندگی افراد و سالم زندگی کردن آنها کمک کند.
مهرام ادامه داد: ریشه و منشاء بسیاری از بیماریها نداشتن سبک زندگی سالم و عدم مراقبت از خود است در حالی که خودمراقبتی کم هزینهترین و پرسودترین اقدام برای ارتقای سلامت به شمار میرود.
وی افزود: البته در کنار خود مراقبتی و پیشگیری که مهمترین راهکار حفظ و ارتقای سلامت است سیاستها و برنامه ریزیهای دولت از جمله در حفاظت از محیط زیست، آب و هوا و تغذیه و کنترل مصرف دخانیات نیز نکته بسیار مهمی در پیشگیری از بیماری هاست که تحقق آن بدون هماهنگی بین بخشی امکان پذیر نیست.
**سبک زندگی اشتباه و تغذیه نادرست عامل اصلی بروز سرطانها
رییس مرکز بهداشت قزوین نیز با اشاره به آخرین آمارها از ثبت سرطان در این استان گفت: بر اساس آخرین آمار استخراج شده در سال ۹۴، یک هزار و ۶۷۵ مورد جدید انواع سرطان در قزوین ثبت شده بود که در مقایسه با سال ۸۵ با تعداد ۷۹۹ مورد ثبت، افزایشی حدود ۲ برابری داشته است.
دکتر حمیدرضا نجاری با بیان اینکه علت عمده این افزایش ناشی از تغییرات در سبک زندگی و تغذیه افراد است، افزود: در حال حاضر ۱۹ درصد سرطانهای دستگاه گوارش به دلیل کم خوردن سبزی و میوه بوده به گونهای که ۸۰ درصد مردم جهان میوه و سبزی کمی مصرف میکنند که این مهم استعداد بیمار شدن را در افراد زیاد میکند.
وی اضافه کرد: با رعایت کردن اصول تغذیه، ۸۰ درصد موارد دیابت، ۵۰ درصد بیماریهای قلبی و عروقی و ۳۰ تا ۴۰ درصد سرطانها قابل پیشگیری است.
نجاری به آمار قابل توجه اضافه وزن در بین شهروندان قزوینی اشاره کرد و ادامه داد: در استان قزوین آمار چاقی و اضافه وزن در گروه سنی ۳۰ تا ۶۰ سال، ۶۲ درصد یعنی شامل ۴۰ درصد اضافه وزن و ۲۲ درصد چاقی است.
نجاری اظهار داشت: در اثر همین سبک زندگی نادرست ۸.۵ درصد جمعیت میانسال به دیابت و ۲۴ درصد نیز به فشار خون بالا مبتلا هستند.
رییس مرکز بهداشت قزوین یادآور شد: سرطان پانکراس، بیماریهای کلیوی، فشار خون بالا، بیماریهای قلبی به ویژه در زنان، نقرس، اختلال حواس و آلزایمر را از جمله عوارض مصرف زیاد مواد قندی و شیرین هستند.
**اجرای طرح خطر سنجی بیماریهای قلبی
معاون فنی مرکز بهداشت قزوین نیز گفت: طرح خطر سنجی بیماریهای قلبی از سه سال گذشته به منظور بررسی احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی در گروه سنی ۳۰ تا ۶۰ سال استان در حال اجرا است و بر اساس آن مراجعه کنندگان به مراکز بهداشت بر حسب جنسیت، سن، روش زندگی و داشتن بیماریهای زمینهای مانند دیابت مورد بررسی قرار گرفته و خطر ابتلا به بیماریهای قلبی برای آنها تعیین میشود.
دکتر ناهید یزدی افزود: در این بررسیها افراد با خطر پایین در حد زیر ۱۰ درصد کارت سبز، زیر ۲۰ درصد کارت زرد، زیر ۳۰ درصد کارت نارنجی و بالای ۳۰ درصد کارت قرمز دریافت میکنند.
وی با اشاره به ارجاع افراد با خطر بالای ابتلا به سطح ۲، گفت: برای همه این افراد اقدامات پیشگیرانه و کنترلی با نظر کارشناس مستقر در مراکز بهداشتی از جمله مشاوره تغذیه و فعالیت بدنی انجام میشود.
معاون فنی مرکز بهداشت قزوین اظهار داشت: با این بررسیها افراد با خطر زیر ۱۰ درصد باید یک سال بعد، افراد با خطر زیر ۲۰ درصد ۹ ماه بعد، افراد با خطر بین ۲۰ تا ۳۰ درصد ۶ ماه بعد و افراد پرخطر سه ماه بعد دوباره به پزشک مراجعه کنند.
یزدی افزود: وزارت بهداشت با این طرح به دنبال کنترل و بررسی آن است تا در پنج تا ۱۰ سال آینده خطر ابتلا به این بیماریها را در بین شهروندان کاهش دهد.
**رژیم غذایی سالم به سن و نحوه انجام فعالیت بدنی بستگی دارد
کارشناس ارشد تغذیه و مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی قزوین نیز گفت: مصرف هر نوع ماده غذایی و نوشیدنی میتواند بر روی توانایی بدن برای مبارزه با عفونتها و همچنین احتمال چاقی، دیابت، فشار خون، بیماریهای قلبی و سرطانهای مختلف در آینده تاثیر بگذارد.
عطیه رزازی افزود: محتوای اصلی تشکیل دهنده یک رژیم غذایی سالم به عوامل مختلفی نظیر سن و چگونگی انجام فعالیت سالم و همچنین انواع غذاهای موجود در جوامع که در آن زندگی میکنند، بستگی دارد.
وی اضافه کرد: در همین راستا با توجه به روز جهانی بهداشت، سازمان جهانی بهداشت چند توصیه غذایی شامل استفاده از غذاهای متنوع، پرهیز از مصرف نمک، کاهش مصرف روغنها و چربی ها، محدودیت مصرف شکر و مصرف نوشیدنیهای الکلی را مطرح کرده است.
رزازی در خصوص مصرف غذاهای متنوع با بیان اینکه با مصرف یک ماده غذایی نمیتوان تمامی مواد مغذی که نیاز روزانه یک فرد سالم است را به دست آورد، گفت: بهتر است از انواع مواد غذایی مختلف مثل میوه ها، سبزی ها، شیر و لبنیات، فراوردههای گوشتی و برنج و نان در روز استفاده شود.
وی اظهار داشت: در میان وعده ها، سبزیجات خام، میوههای تازه و آجیلهای بدون نمک بهتر از مصرف مواد غذایی با شکر، نمک یا چربی بالا هستند.
رزازی همچنین در خصوص مصرف نمک نیز اظهار داشت: مصرف بالای نمک، باعث بیماری فشار خون و در نتیجه منجر به بیماریهای قلبی -عروقی و سکتهها میشود.
وی با بیان اینکه حتی در صورتی که ما به غذا نمک اضافه نکنیم بعضی از غذاها و نوشیدنیها و فراوردههای کنسروی دارای نمک هستند، توصیه کرد: هنگام پخت و آماده کردن غذا باید از نمک کمتر و از سسها و ادویههای نمکی کمتر استفاده شود.
رزازی تاکید کرد: توصیه میشود ضمن مصرف انواع بی نمک سبزیها و کنسروها بر چسب مواد غذایی خوانده شده و از مواد غذایی کم سدیم استفاده شود.
این کارشناس در ادامه با اشاره به لزوم کاهش مصرف روغنها و چربیها نیز گفت: مصرف بیش از حد روغنها و به خصوص انتخاب اشتباه آنها، باعث اضافه وزن، چاقی و سکتهها میشود تا جایی که مصرف غذاهای پرچرب میتواند ۳۰ درصد بیماریهای قلبی - عروقی را افزایش دهد.
وی ادامه داد: مصرف شکر نیز از جمله مواردی است که با وجود توصیهها مبنی بر مصرف روزانه در حد ۴۰ گرم آن، مردم قزوین روزانه ۶۶ گرم مصرف میکنند.
رزازی از مردم خواست غذاهای سالم و تازه را جایگزین غذاهای فرآوری شده کرده و از خوراندن غذایهای شیرین به کودکان پرهیز کنند.
وی افزود: الکل نیز از نوشیدنیهای غیر سالمی است که نوشیدن آن به مرور زمان باعث افزایش خطر ابتلا به بیماریهای کبدی، سرطان، بیماریهای قلبی عروقی و بیماریهای روانی میشود.
** تشکیل ۶۰ کانون سلامت محله در قزوین
معاون امور اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی قزوین نیز گفت: طی سال گذشته با شناسایی حدود ۴۰۰ محله برای تشکیل این کانون ها، ۶۰ کانون تشکیل شد که البته تعداد محلاتی که میتوان در آنها تشکیل کانون داد در حد بیش از هزار و ۵۰۰ محله است.
نوروز علی عزیزخانی افزود: این کانونها به عنوان تشکلهایی مردمی و اجتماع محور جهت توانمندازی مردم جهت ارتقای سلامت خود، خانواده، محله و جامعه تشکیل شده و اهالی محل با عضویت در آنها به مشارکت موثر و کارآمد در توسعه سلامت میپردازند.
وی با بیان اینکه قزوین ششمین استان کشور در تشکیل این کانون هاست، اضافه کرد: کانونهای سلامت محله در خانههای بهداشت، مراکز جامع سلامت، مساجد، خانههای سلامت شهرداریها و اماکن وابسته به سایر سازمانهای دولتی، غیردولتی و خیرساز تشکیل میشوند.
عزیزخانی با تاکید بر نقش این کانونها در پیشگیری از حوادث و ارتقای سلامت اجتماعی، گفت: امروزه در نتیجه آموزش نادرست و عدم توجیه همگانی جامعه شاهد بسیاری حوادث ترافیکی و غیر ترافیکی و یا بیماریهای خطرناک در جامعه هستیم که بخش عمده آنها با آموزش و فرهنگ سازی شهروندان قابل جبران و کنترل است بنابراین کانونهای سلامت محلات میتوانند با جلب مشارکت مردم و توجیه درست آنها در این خصوص راهگشا باشند.
وی افزود: به طور قطع حضور و مشارکت گسترده مردم در فعالیتهای اجتماعی در خصوص سلامتشان تاثیر بسیار بیشتری در بسیاری فعالیتها و برنامه ریزیهای متمرکز از بالا به پایین دارد که نباید از آن غافل شد
به گفته پزشکان، بخش بسیار زیادی از انواع سرطانها و سکتههای قلبی و مغزی که روزانه منجر به مرگ هزاران نفر در دنیا میشود بیش از آن که به مسایل ژنتیکی مربوط باشد به خاطر رعایت نکردن سبک زندگی مناسب است.
تغذیه نادرست نیز یک قسمت عمده از همین سبک زندگی را شامل میشود که در بروز بیماریهای غیرواگیر و مرگهای ناگهانی تاثیر بالایی میگذارد؛ بنابراین با رعایت سبک زندگی درست و در پیش گرفتن روش فرهنگ خود مراقبتی که خیلی مواقع نسبت به آنها غفلت میورزیم، میتوانیم به داشتن یک زندگی سالم امیدوار باشیم.
**خود مراقبتی بهترین راه برای حفظ سلامت
رییس دانشگاه علوم پزشکی، خدمات بهداشتی و درمانی قزوین گفت: نظام بهداشت و درمان برای ارتقای سلامت در جامعه باید به سمتی برود که به جای ساخت بیمارستان و تامین پزشک و دارو و تجهیزات، فرهنگ خود مراقبتی و پیشگیری از بیماریها در آحاد جامعه نهادینه شود.
دکتر منوچهر مهرام افزود: آمارهای نگران کننده از مصرف قند و شکر، نمک، کاهش مصرف میوه و سبزیجات و استعمال دخانیات همگی زنگ خطری جدی برای عدم شکل گرفتن فرهنگ پیشگیری در جامعه است.
وی اضافه کرد: دوری از رفتارهای پرخطر، توجه به تغذیه سالم، کنار گذاشتن دخانیات، نداشتن اضطراب و استرس، انجام آزمایشات و تست غربالگری از مواردی است که میتواند به کیفیت زندگی افراد و سالم زندگی کردن آنها کمک کند.
مهرام ادامه داد: ریشه و منشاء بسیاری از بیماریها نداشتن سبک زندگی سالم و عدم مراقبت از خود است در حالی که خودمراقبتی کم هزینهترین و پرسودترین اقدام برای ارتقای سلامت به شمار میرود.
وی افزود: البته در کنار خود مراقبتی و پیشگیری که مهمترین راهکار حفظ و ارتقای سلامت است سیاستها و برنامه ریزیهای دولت از جمله در حفاظت از محیط زیست، آب و هوا و تغذیه و کنترل مصرف دخانیات نیز نکته بسیار مهمی در پیشگیری از بیماری هاست که تحقق آن بدون هماهنگی بین بخشی امکان پذیر نیست.
**سبک زندگی اشتباه و تغذیه نادرست عامل اصلی بروز سرطانها
رییس مرکز بهداشت قزوین نیز با اشاره به آخرین آمارها از ثبت سرطان در این استان گفت: بر اساس آخرین آمار استخراج شده در سال ۹۴، یک هزار و ۶۷۵ مورد جدید انواع سرطان در قزوین ثبت شده بود که در مقایسه با سال ۸۵ با تعداد ۷۹۹ مورد ثبت، افزایشی حدود ۲ برابری داشته است.
دکتر حمیدرضا نجاری با بیان اینکه علت عمده این افزایش ناشی از تغییرات در سبک زندگی و تغذیه افراد است، افزود: در حال حاضر ۱۹ درصد سرطانهای دستگاه گوارش به دلیل کم خوردن سبزی و میوه بوده به گونهای که ۸۰ درصد مردم جهان میوه و سبزی کمی مصرف میکنند که این مهم استعداد بیمار شدن را در افراد زیاد میکند.
وی اضافه کرد: با رعایت کردن اصول تغذیه، ۸۰ درصد موارد دیابت، ۵۰ درصد بیماریهای قلبی و عروقی و ۳۰ تا ۴۰ درصد سرطانها قابل پیشگیری است.
نجاری به آمار قابل توجه اضافه وزن در بین شهروندان قزوینی اشاره کرد و ادامه داد: در استان قزوین آمار چاقی و اضافه وزن در گروه سنی ۳۰ تا ۶۰ سال، ۶۲ درصد یعنی شامل ۴۰ درصد اضافه وزن و ۲۲ درصد چاقی است.
نجاری اظهار داشت: در اثر همین سبک زندگی نادرست ۸.۵ درصد جمعیت میانسال به دیابت و ۲۴ درصد نیز به فشار خون بالا مبتلا هستند.
رییس مرکز بهداشت قزوین یادآور شد: سرطان پانکراس، بیماریهای کلیوی، فشار خون بالا، بیماریهای قلبی به ویژه در زنان، نقرس، اختلال حواس و آلزایمر را از جمله عوارض مصرف زیاد مواد قندی و شیرین هستند.
**اجرای طرح خطر سنجی بیماریهای قلبی
معاون فنی مرکز بهداشت قزوین نیز گفت: طرح خطر سنجی بیماریهای قلبی از سه سال گذشته به منظور بررسی احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی در گروه سنی ۳۰ تا ۶۰ سال استان در حال اجرا است و بر اساس آن مراجعه کنندگان به مراکز بهداشت بر حسب جنسیت، سن، روش زندگی و داشتن بیماریهای زمینهای مانند دیابت مورد بررسی قرار گرفته و خطر ابتلا به بیماریهای قلبی برای آنها تعیین میشود.
دکتر ناهید یزدی افزود: در این بررسیها افراد با خطر پایین در حد زیر ۱۰ درصد کارت سبز، زیر ۲۰ درصد کارت زرد، زیر ۳۰ درصد کارت نارنجی و بالای ۳۰ درصد کارت قرمز دریافت میکنند.
وی با اشاره به ارجاع افراد با خطر بالای ابتلا به سطح ۲، گفت: برای همه این افراد اقدامات پیشگیرانه و کنترلی با نظر کارشناس مستقر در مراکز بهداشتی از جمله مشاوره تغذیه و فعالیت بدنی انجام میشود.
معاون فنی مرکز بهداشت قزوین اظهار داشت: با این بررسیها افراد با خطر زیر ۱۰ درصد باید یک سال بعد، افراد با خطر زیر ۲۰ درصد ۹ ماه بعد، افراد با خطر بین ۲۰ تا ۳۰ درصد ۶ ماه بعد و افراد پرخطر سه ماه بعد دوباره به پزشک مراجعه کنند.
یزدی افزود: وزارت بهداشت با این طرح به دنبال کنترل و بررسی آن است تا در پنج تا ۱۰ سال آینده خطر ابتلا به این بیماریها را در بین شهروندان کاهش دهد.
**رژیم غذایی سالم به سن و نحوه انجام فعالیت بدنی بستگی دارد
کارشناس ارشد تغذیه و مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی قزوین نیز گفت: مصرف هر نوع ماده غذایی و نوشیدنی میتواند بر روی توانایی بدن برای مبارزه با عفونتها و همچنین احتمال چاقی، دیابت، فشار خون، بیماریهای قلبی و سرطانهای مختلف در آینده تاثیر بگذارد.
عطیه رزازی افزود: محتوای اصلی تشکیل دهنده یک رژیم غذایی سالم به عوامل مختلفی نظیر سن و چگونگی انجام فعالیت سالم و همچنین انواع غذاهای موجود در جوامع که در آن زندگی میکنند، بستگی دارد.
وی اضافه کرد: در همین راستا با توجه به روز جهانی بهداشت، سازمان جهانی بهداشت چند توصیه غذایی شامل استفاده از غذاهای متنوع، پرهیز از مصرف نمک، کاهش مصرف روغنها و چربی ها، محدودیت مصرف شکر و مصرف نوشیدنیهای الکلی را مطرح کرده است.
رزازی در خصوص مصرف غذاهای متنوع با بیان اینکه با مصرف یک ماده غذایی نمیتوان تمامی مواد مغذی که نیاز روزانه یک فرد سالم است را به دست آورد، گفت: بهتر است از انواع مواد غذایی مختلف مثل میوه ها، سبزی ها، شیر و لبنیات، فراوردههای گوشتی و برنج و نان در روز استفاده شود.
وی اظهار داشت: در میان وعده ها، سبزیجات خام، میوههای تازه و آجیلهای بدون نمک بهتر از مصرف مواد غذایی با شکر، نمک یا چربی بالا هستند.
رزازی همچنین در خصوص مصرف نمک نیز اظهار داشت: مصرف بالای نمک، باعث بیماری فشار خون و در نتیجه منجر به بیماریهای قلبی -عروقی و سکتهها میشود.
وی با بیان اینکه حتی در صورتی که ما به غذا نمک اضافه نکنیم بعضی از غذاها و نوشیدنیها و فراوردههای کنسروی دارای نمک هستند، توصیه کرد: هنگام پخت و آماده کردن غذا باید از نمک کمتر و از سسها و ادویههای نمکی کمتر استفاده شود.
رزازی تاکید کرد: توصیه میشود ضمن مصرف انواع بی نمک سبزیها و کنسروها بر چسب مواد غذایی خوانده شده و از مواد غذایی کم سدیم استفاده شود.
این کارشناس در ادامه با اشاره به لزوم کاهش مصرف روغنها و چربیها نیز گفت: مصرف بیش از حد روغنها و به خصوص انتخاب اشتباه آنها، باعث اضافه وزن، چاقی و سکتهها میشود تا جایی که مصرف غذاهای پرچرب میتواند ۳۰ درصد بیماریهای قلبی - عروقی را افزایش دهد.
وی ادامه داد: مصرف شکر نیز از جمله مواردی است که با وجود توصیهها مبنی بر مصرف روزانه در حد ۴۰ گرم آن، مردم قزوین روزانه ۶۶ گرم مصرف میکنند.
رزازی از مردم خواست غذاهای سالم و تازه را جایگزین غذاهای فرآوری شده کرده و از خوراندن غذایهای شیرین به کودکان پرهیز کنند.
وی افزود: الکل نیز از نوشیدنیهای غیر سالمی است که نوشیدن آن به مرور زمان باعث افزایش خطر ابتلا به بیماریهای کبدی، سرطان، بیماریهای قلبی عروقی و بیماریهای روانی میشود.
** تشکیل ۶۰ کانون سلامت محله در قزوین
معاون امور اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی قزوین نیز گفت: طی سال گذشته با شناسایی حدود ۴۰۰ محله برای تشکیل این کانون ها، ۶۰ کانون تشکیل شد که البته تعداد محلاتی که میتوان در آنها تشکیل کانون داد در حد بیش از هزار و ۵۰۰ محله است.
نوروز علی عزیزخانی افزود: این کانونها به عنوان تشکلهایی مردمی و اجتماع محور جهت توانمندازی مردم جهت ارتقای سلامت خود، خانواده، محله و جامعه تشکیل شده و اهالی محل با عضویت در آنها به مشارکت موثر و کارآمد در توسعه سلامت میپردازند.
وی با بیان اینکه قزوین ششمین استان کشور در تشکیل این کانون هاست، اضافه کرد: کانونهای سلامت محله در خانههای بهداشت، مراکز جامع سلامت، مساجد، خانههای سلامت شهرداریها و اماکن وابسته به سایر سازمانهای دولتی، غیردولتی و خیرساز تشکیل میشوند.
عزیزخانی با تاکید بر نقش این کانونها در پیشگیری از حوادث و ارتقای سلامت اجتماعی، گفت: امروزه در نتیجه آموزش نادرست و عدم توجیه همگانی جامعه شاهد بسیاری حوادث ترافیکی و غیر ترافیکی و یا بیماریهای خطرناک در جامعه هستیم که بخش عمده آنها با آموزش و فرهنگ سازی شهروندان قابل جبران و کنترل است بنابراین کانونهای سلامت محلات میتوانند با جلب مشارکت مردم و توجیه درست آنها در این خصوص راهگشا باشند.
وی افزود: به طور قطع حضور و مشارکت گسترده مردم در فعالیتهای اجتماعی در خصوص سلامتشان تاثیر بسیار بیشتری در بسیاری فعالیتها و برنامه ریزیهای متمرکز از بالا به پایین دارد که نباید از آن غافل شد
منبع:
خبرگزاری ایرنا
ارسال نظر