چرا اقدام اخیر دولت ترامپ، سپاه را تقویت خواهد کرد؟

نتیجه این سیاست درست در جهت مقابل هدف اعلامی دولت ترامپ در خروج سال گذشته از توافق هسته ای (برجام) برای دستیابی به یک توافق بهتر است. تحمیل مجدد تحریم های سختگیرانه بیشتر با هدف به چالش کشیدن ارزش استراتژیک سیاست منطقه ای ایران در سیاست داخلی، تضعیف قوه بازدارنگی کشور و مجبور کردن تهران به پذیرش جریان های سیاسی-امنیتی مورد دلخواه ترامپ و متحدین منطقه ای اش، یعنی رژیم های اسرائیل، عربستان سعودی و امارات صورت گرفت.

تحریم ها با هدف تضعیف اقتصاد ایران، ایجاد شکاف های سیاسی داخلی و افزایش آسیب پذیری نظام سیاسی کشور طراحی شده اند. هرچند تحریم ها در مواردی بحث ها در سیاست داخلی ایران نسبت به هزینه های حضور منطقه ای کشور را تشدید کرده، اما در عمل منجر به تغییری در سیاستگذاری منطقه ای ایران نشده است. به واقع، یک بهم پیوستگی بین افزایش قدرت ملی و توان بازدارندگی ایران در توازن قوای منطقه ای وجود دارد.

منطق استراتژیک بازدارندگی تدافعی ایران عمدتا بر دو محور قرار دارد. نخست، تکیه بر "آتش گسترده موشکی" به منظور پاسخ به حملات دولت های متخاصم و هدف گیری پایگاههای نظامی آنها در منطقه که می توانند برای حمله به ایران مورد استفاده قرار گیرند. در این راستا، تشدید تحریم های اقتصادی منجر به محدود شدن برنامه موشکی ایران به عنوان منبع اصلی قدرت بازدارندگی کشور نشده است. در واقع، تحریم ها تولید موشک های ملی را از با توجه به هزینه های کمتر اقتصادی جذابتر از خریدهای تسلیحاتی پرهزینه همچون جنگنده های پیشرفته خارجی می کند. موشک ها سریع و دقیق هستند و بطور موثرتر هدف را مورد اصابت قرار می دهند. حمل متحرک آنها قابلیت آسیب پذیری آنها را در برابر پدافند هوایی کمتر می کند. بر این مبنا، اکنون یک استراتژی پیشرفته موشکی در سیاست دفاعی ایران نهادینه شده است.

دوم، ایران بر عمق استراتژیک اش از طریق بهره برداری از اتصال سرزمینی با منطقه و شبکه های محلی با نیروهای سیاسی دوست تکیه دارد. ایران از حمایت های مالی و نظامی و همچنین مشترکات فرهنگی-اجتمایی برای تقویت شرکای منطقه ای، تحکیم جایگاه آنها و تثبیت مواضع سیاسی اشان در سطح محلی و ملی استفاده می کند. منطق ایران در حمایت از "محور مقاومت" عمدتا بر مبنای تقویت قوه بازدارندگی ایران از طریق چسبیدگی جغرافیایی است. علی رغم تمامی تلاش های دولت های رقیب- و در بعضی مواقع به دلیل همین تلاش ها-- تمامی شواهد نشان می دهند که ایران از مواضع خود در این زمینه عقب نشینی نمی کند و به حمایت از شرکای منطقه ای خود ادامه می دهد.

در این راستا، سپاه مسئولیت اصلی مقابله با تهدیدات امنیت ملی نسبت به "دولت"(state) ایرانی را بر عهده دارد. این نیروی عظیم، مجرب در جنگ های متقارن و غیرمتقارن، وظیفه دفع چالش های امنیتی در طول مرزهای حساس ایران به عنوان نمونه در استان های کردستان و بلوچستان، خلیج فارس و تنگه هرمز را برعهده دارد. وظیفه امن نگهداشتن محیط همسایگی و پیشگیری از ظهور احتمالی جریان های سیاسی-امنیتی ضد ایران در منطقه هم با نیروهای سپاه است.

یک بحث انتقادی در ایران وجود دارد که حمله سپاه به داعش و شکست آنها در عراق و سوریه در نهایت و بطور ناخواسته می تواند به ضرر امنیت ملی ایران باشد. چون خطرات مستقیم نسبت به دولت های متخاصم مثل اسرائیل و آمریکا را کم می کند و فضای لازم را برای رها سازی نیروهای آنها برای حمله به ایران فراهم می کند. اما استراتژی تهاجمی سپاه در برخورد با نیروهای ضد ایرانی وظیفه ذاتی این نیرو برای حفظ منافع ژئوپلتیک ایران و دقیقا در راستای محاسبات استراتژیک بلند مدت کشور بوده است.

تصمیم سریع سپاه در مقابله با داعش منجر به جلوگیری از سقوط بغداد و اربیل شد که این خود می توانست منجر به سرنگونی دولت های دوست ایران و تحویل عراق به نیروهای تروریستی شود. این وضعیت، شرایط خلا قدرت و دولت "ناکام" را در این کشور، درست همانند افغانستان در دوران حکومت طالبان، بوجود می آورد و بی تردید جبهه جدیدی برای فشار سیاسی-امنیتی بر ایران باز می کرد. استراتژی سپاه فراتر از تامین امنیت ملی، نمایانگر مصمم بودن ایران در مقابله با گروههای تروریستی است که اکنون خطر مستقیم برای امنیت جهانی به حساب می آیند. به قول وزیر خارجه ایران محمد جواد ظریف "اگر سپاه همراه با مردمان شجاع عراق و سوریه با داعش نمی جنگید، داعش دو پایتخت عربی را در اختیار می گرفت و یک نیروی تروریستی در دروازه های اروپا حضور داشت."

خروج ترامپ از برجام و تحمیل تحریم های حداکثری که اکنون با تعیین سپاه به عنوان یک گروه ترویستی بعد جدیدی یافته، همراه با ناتوانی اروپا در مقابله موثر با این سیاست، سرخوردگی و ناامیدی وسیعی در میان ایرانیان بوجود آورده و این تقویت این نگاه که هدف بنیادی غرب و متحدان منطقه ای اش تضعیف قدرت ملی ایران از درون است.

این تحول خود نقطه عطفی در تغییر نگاه افکار عمومی و حوزه های روشنفکری نسبت به اهمیت مسائل امنیت ملی و ضرورت تقویت قوه بازدارندگی کشور، متعاقبا مشروعیت یافتن سیاست های منطقه ای ایران و برنامه موشکی آن به حساب می آید. بطوریکه اکنون هرگونه احتمال گفتگو یا مذاکره بر روی برنامه موشکی ایران به عنوان یک خط قرمز امنیت ملی و عاملی برای تضعیف قدرت "دولت" ایرانی در نظر گرفته می شود.

اقدام کاخ سفید همچنین منجر به انسجام بیشتر میان طیف های سیاسی داخلی، اعم از اصلاح طلب یا اصول گرا شد. در یک حرکت نمادین اعضای مجلس که اکثریت میانه رو را تشکیل می دهند، درست یک روز بعد از تصمیم ترامپ، با پوشیدن یونیفورم های سبز سپاه، به حمایت همه جانبه از این نیرو پرداختند. این موج حمایت در حال افزایش است و اکنون رساناها، دانشگاهیان و دانشجویان، حوزه های روشنفکری و حتی بعضی از نیروهای مخالف در خارج از کشور را شامل می شود. منطق این حمایت ها روشن است: سپاه به عنوان نگهبان امنیت ملی ایران در نظر گرفته می شود.

بی تردید، تعیین سپاه به عنوان یک گروه تروریستی سختی های اقتصادی بیشتری را بر مردم ایران از لحاط کاهش صدور نفت، پایین آمدن ارزش پول ملی و تنگ کردن فضا برای فعالیت ها و سرمایه گذاری های شرکت های های خارجی تحمیل خواهد کرد. اما همزمان ایرانیان به این نتیجه می رساند که مقاومت در برابر این سیاست آمریکا کشورشان را از یک تهدید بزرگتر امنیتی پیش روی یعنی بی ثباتی داخلی و حتی تجزیه کشور در امان نگه خواهد داشت. درعمل، این سیاست آمریکا دامنه بحث در میان همه گروههای سیاسی داخل کشور را باریکتر و متمرکز به ضرورت بقای "دولت" در ایران کرده است.

دکتر کیهان برزگر، استاد روابط بین الملل