راه‌های محرم شدن فرزند خوانده در اسلام

در جامعه امروز یکی از مهم‌ترین معضلات خانواده ها، مسئله ناباروری است که اخیراً با پیشرفت دانش راه‌های مختلفی همچون تلقیح مصنوعی برای رفع این مشکل انجام می‌شود، اما گاه حتی با این روش‌ها نیز زوجین صاحب فرزند نمی‌شوند؛ به همین علت خواهان سرپرستی و تربیت کودکی از پرورشگاه می‌گردند. اما در این بین مسائلی چند، پذیرش این سرپرستی را با مشکل مواجه می‌کند که یکی از آن‌ها مسئله محرمیت زوجین با کودک است. وقتی کودکی قرار است در خانواده‌ای رشد کند، نیاز به محبت و آغوش گرم والدین دارد؛ در حالی که این امر با مسئله محرمیت در تناقض بوده و طرفین را دچار مشقت و حرج خواهد کرد.

راه‌های محرم شدن در اسلام

راه‌های محرم شدن در اسلام منحصر در سه راه است که عبارتند از:نسب، رضاع و سبب.
«نسب»، همان راه ولادت است که از طریق آن، افراد به یکدیگر محرم می‌شوند؛ مانند محرمیتِ پسر به مادر و دختر به پدر.
«رضاع»، شیر دادن است که اگر زنی با شرایطی که کتاب‌های فقهی ذکر شده است کودکی را شیر بدهد، افرادی از جمله خودش، شوهرش، فرزندانش به آن کودک محرم خواهند شد.
«سبب»، همان ازدواج است که با وقوع آن عده‌ای به یکدیگر محرم می‌شوند؛ مانند عروس به شوهر و پدر شوهر و داماد به همسر و مادر زن.
محرمیت فرزند خوانده حال سوال اینجاست که اگر زن و شوهری کودکی را به فرزند خواندگی خود در آوردند چگونه مساله محرمیت او را حل کنند؟ چرا که او وقتی به سن تکلیف رسید اگر دختر باشد به مرد خانواده (پدرخوانده خود) نامحرم است و اگر پسر باشد به خانم خانه (مادرخوانده خود).
در پاسخ باید گفت، چون راه مَحرم شدن، منحصر در آن سه راهی است که بیان شد؛ بنابراین باید کاری کرد تا از طریق یکی از همان راه‌ها بین فرزندخوانده و خانم یا آقای سرپرست محرمیت ایجاد شود.
راه «نسب» یا همان ولات که منتفی است؛ می‌ماند راه شیردادن و ازدواج که این دو را می‌توان به روش‌های زیر عملی ساخت و با آن، محرمیت مورد نظر را ایجاد کرد. شایان ذکر است آنچه در ادامه می‌آید راه‌های ممکن و پیشنهادی است؛ یعنی ممکن است کسی با بررسی جوانب مسأله که اشراف علمی به احکام شرعی از ضروریات آن است راه و یا راه‌های دیگری طراحی کند و از آن طریق، محرمیت مورد نظر را بوجود آورد.

راه‌های محرم شدن فرزندخوانده

اگر فرزند خوانده، پسر باشد
اگر فرزند بی سرپرستی که به فرزند خواندگی پذیرفته شده پسر باشد، از جهت محرمیّت مشکلی با مرد خانواده ندارد؛ ولی برای ایجاد محرمیّت با خانم خانه، می‌توان از راه‌های زیر اقدام کرد:
الف) اگر خود این خانم (مادرخوانده) شیر دارد (مانند اینکه خانم مورد نظر، فرزندی به دنیا آورده و فرزندش پس از تولّد فوت کرده و می‌خواهد جای خالی فرزند فوت شده اش را با آوردن نوزاد بی سرپرستی پُر کند) با رعایت شرایط شیردهی به آن پسر شیر دهد. در این صورت مادرخوانده، مادر رضاعی آن پسر شده به او محرم می‌شود.
ب) اگر مادر این خانم، شیر دارد با رعایت شرایط به این کودک شیر دهد. در این صورت مادرخوانده، خواهر رضاعی آن پسر می‌شود.
ممکن است پدرخوانده‌ای بخواهد مساله محرمیت نوزاد دختر را با عقد کردن او برای خود حل کند؛ یعنی دخترخوانده بشود همسر دوم او بی آنکه خواسته باشند به خود او و یا کس دیگری خبر دهند و بعد هم که به سن ازدواج رسید، باز بی آنکه کسی بفهمد پدرخوانده باقی مانده عقد موقت را ببخشد و دختر به عقد دیگری درآید؛ اما باید توجه داشت که با این کار، دخترخوانده تا وقتی به پدرخوانده محرم است که در عقد اوست و با جدایی دوباره به او نامحرم می‌شود.
ج) اگر خواهر یا خواهرزاده یا نوه خواهر این خانم شیر دارد با رعایت شرایط به این کودک شیر دهد. در این صورت مادرخوانده خاله رضاعی آن پسر می‌شود.
د) اگر همسر یکی از برادر‌های آن خانم، یا دختر یکی از برادرهایش و یا حتّی نوه یکی از برادرهایش، شیر دارد با رعایت شرایط، به آن نوزاد شیر دهد. در این صورت مادرخوانده، عمه رضاعی آن می‌شود.
تمام راه‌های شیر دادن برای محرمیت در صورتی است که دوران شیرخوارگی بچّه تمام نشده باشد؛ اما اگر دو سال او تمام شده است و یا هیچکدام از زن‌های یاد شده شیری برای شیر دادن به او ندارند در این صورت راه قابل ملاحظه‌ای برای محرمیّت وجود ندارد. [۲]اگر فرزند خوانده، دختر باشد
اگر فرزندخوانده دختر باشد، مشکلی از جهت محرمیّت با مادرخوانده ندارد؛ امّا با ورود به سن تکلیف بر مرد خانه (پدرخوانده) نامحرم خواهد شد که می‌توان از راه‌های زیر برای محرمیّت آن‌ها اقدام کرد:
الف) همسرش یا همان مادر خوانده (مانند مثال قبل) به او شیر دهد. در این صورت پدرخوانده، پدر رضاعی آن دختر شده به او محرم می‌شود.
ب) مادرش (مادر پدرخوانده) به این نوزاد شیر دهد. در این صورت پدرخوانده، برادر رضاعی آن دختر می‌شود.
ج) خواهر یا خواهرزاده اش به او شیر دهد. در این صورت پدرخوانده، دایی رضاعی آن دختر می‌شود.
د) همسر برادر یا یکی از برادرزاده هایش به او شیر دهد. در این صورت پدرخوانده، عمو رضاعی آن دختر می‌شود.
در این مورد هم، تمام راه‌های شیر دادن برای محرمیت، در صورتی است که دوران شیرخوارگی بچّه تمام نشده باشد؛ اما اگر دو سال او تمام شده است و یا هیچکدام از زن‌های یاد شده شیری برای شیر دادن به او ندارند در این صورت، تنها راه آن است که آن دختر را به عقد موقّت پدرِ پدرخوانده درآورند تا آن دختر، زن بابای پدرخوانده شده برای همیشه به او محرم شود.
لازم به ذکر است که در اینجا دخول شرط نیست؛ ولی در چنین عقدی باید شرایط زیر رعایت شود:
۱ ـ. باید به مصلحت دختر بچّه باشد که غالبا هست.
۲ ـ. با اجازه حاکم شرع صورت گیرد.
۳ ـ. زمان عقد موقّت کمتر از زمان لازم برای بهره گیری جنسی نباشد (مثلا نگویند یک دقیقه)، ولی پس از ساعتی باقیمانده مدّت را می‌بخشند، تا در آینده، آن دختر با مشکلی مواجه نشود.
اگر مادر آن خانم در قید حیات باشد و شوهر هم نداشته باشد، می‌توان او را به عقد موقّت آن پسر درآورد. در این صورت به آن خانم و خواهران و خواهرزاده‌ها و برادرزاده هایش، محرم خواهد شد. مشروط بر این که دخول نیز صورت گیرد، که در عرف مردم چنین چیزی معمول نیست.
یک نکته مهم:
ممکن است پدرخوانده‌ای بخواهد مساله محرمیت نوزاد دختر را با عقد کردن او برای خود حل کند؛ یعنی دخترخوانده بشود همسر دوم او بی آنکه خواسته باشند به خود او و یا کس دیگری خبر دهند و بعد هم که به سن ازدواج رسید، باز بی آنکه کسی بفهمد پدرخوانده باقی مانده عقد موقت را ببخشد و دختر به عقد دیگری درآید؛ اما باید توجه داشت که با این کار، دخترخوانده تا وقتی به پدرخوانده محرم است که در عقد اوست و با جدایی دوباره به او نامحرم می‌شود.

پی نوشت:
۱. چکیده آن شرایط عبارت است از:۱ ـ. شیر آن زن از زائیدن شرعی بوجود آمده باشد. ۲ ـ. کودک شیر را از پستان بمکد. ۳ ـ. شیر با چیز دیگر مخلوط نباشد. ۴ ـ. شیر از یک شوهر باشد. ۵ ـ. بچه شیر را قی نکند. ۶ ـ. پانزده مرتبه، یا یک شبانه روز، شیر، سیر بخورد یا مقداری شیر به او بدهند که بگویند از آن شیر استخوانش محکم شده و گوشت در بدنش روییده است به شرط آنکه بینش شیر دیگری نخورد. ۷ ـ. دو سال بچه تمام نشده باشد. رساله احکام، مساله ۲۴۷۴.
۲. برای مثال اگر مادر آن خانم در قید حیات باشد و شوهر هم نداشته باشد، می‌توان او را به عقد موقّت آن پسر درآورد. در این صورت به آن خانم و خواهران و خواهرزاده‌ها و برادرزاده هایش، محرم خواهد شد. مشروط بر این که دخول نیز صورت گیرد، که در عرف مردم چنین چیزی معمول نیست.