.svg)
شبی به بلندای زایش خورشید
پارسینه: در ساعت ۱۶ و ۵۵ دقیقه روز جمعه ۳۰ آذرماه لحظه غروب خورشید در تهران است و با توجه به لحظه طلوع خورشید در بامداد روز شنبه اول دی، طول این شب (جمعه ۳۰ آذر) ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه است که در میان شب‌های سال طولانی‌ترین شب سال محسوب می‌شود.
برای شب یلدا که آخرین شب پاییز و بلندترین شب سال است، حکایت‌ها و افسانه‌های زیادی گفته شده؛ برخی معتقدند مردمان باستان، این شب را بسیار شوم و نامبارک می‌دانستند؛ از این رو تا سپیده‌دم بیدار می‌ماندند و در کنار یکدیگر، خود را سرگرم می‌کردند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی، روحیه آنان را تضعیف نکند، برخی هم از آن به نام شب "زایش خورشید" یاد می‌کنند.
اما همه حکایت‌ها در سقف آسمان بالای سر ما رخ می‌دهد، جایی که محور دوران وضعی زمین نسبت به صفحه دورانش به دور خورشید کج است، یعنی آنکه محور دوران زمین بر صفحه گردش زمین به دور خورشید عمود نیست، بلکه از حالت قائم به اندازه ۲۳.۵ درجه انحراف دارد و در همان حالی‌که زمین به دور خودش می‌چرخد، به دور خورشید نیز گردش می‌کند. برای ما که بر روی زمین قرار داریم، این‌طور به نظر می‌رسد که خورشید در حرکتی سالیانه در آسمان جابه‌جا می‌شود. به مسیر حرکت ظاهری خورشید در زمینه آسمان در مدت یک سال خورشیدی، دایرةالبروج گفته می‌شود. ناظر زمینی این‌طور تصور می‌کند که خورشید روی دایرةالبروج مسیری را از بین صورت‌های فلکی مختلف طی می‌کند.
در واقع حرکت خورشید در دایرةالبروج ناشی از حرکت سالیانه زمین به دور خورشید است. مشابه این پدیده در حرکت روزانه زمین نیز اتفاق می‌افتد و به دلیل حرکت غرب به شرق زمین، به نظر می‌رسد که خورشید و ستارگان در طی شبانه‌روز از شرق به غرب جابه‌جا می‌شوند. از آن‌جایی‌که صفحه چرخش مدار زمین حول خورشید بر استوای زمین منطبق نیست و با آن زاویه‌ای حدود ۲۳.۵ درجه می‌سازد، استوای سماوی که امتداد استوای زمین در فضا است نیز با دایرةالبروج هم‌صفحه نیست و زاویه ۲۳.۵ درجه می‌سازد. برای ما که بر روی زمین زندگی می‌کنیم، همین زاویه عامل پدید آمدن فصول است.
استوای سماوی و دایرةالبروج یکدیگر را در دو نقطه قطع می‌کنند که به آنها نقاط اعتدالین گفته می‌شود. در روز اول بهار که اعتدال بهاری است، خورشید دقیقاً در شرق طلوع می‌کند؛ اما هر چه به انتهای فصل بهار نزدیک می‌شویم، فاصله خورشید از استوای سماوی بیشتر می‌شود و نه تنها طول روز (فاصله بین طلوع تا غروب خورشید) بیشتر می‌شود، که محل طلوع خورشید کمی به سمت شمال تغییر می‌کند. هرچه عرض جغرافیایی بیشتر باشد، این جابجایی نیز بیشتر است.
به گفته مدیرگروه انجمن نجوم آماتوری ایران دو هفته قبل از "یلدا" زودترین غروب خورشید رخ می‌دهد و دو هفته پس از اول دی ماه دیرترین طلوع خورشید را خواهیم داشت؛ اما این موضوع به این معنی نیست که شب "یلدا" طولانی‌ترین شب سال نباشد؛ چراکه برای محاسبه طول شب باید به هر دو مولفه زمان غروب و طلوع خورشید توجه شود.
یلدا شب طولانی زمینیان
مهندس مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: ساعت ۱۶ و ۵۵ دقیقه روز جمعه ۳۰ آذرماه لحظه غروب خورشید در پایتخت کشور (تهران) است.
وی اضافه کرد: با توجه به لحظه طلوع مهرتابان در بامداد روز شنبه، اول دی ماه که در ساعت ۷ و ۱۱ دقیقه خواهد بود، طول این شب (جمعه ۳۰ آذر) ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه است که در میان شب‌های سال طولانی‌ترین شب سال محسوب می‌شود.
عتیقی خاطر نشان کرد: شب‌های قبل و بعد از یلدا، به میزان بسیار کمی نسبت به شب اول دی ماه به میزان چند ده ثانیه و در حد دقیقه کوتاه‌تر است، اما اهمیت این موضوع در این نکته است که ایرانیان از گذشته‌های دور به این تفاوت زمانی این شب نسبت به شب‌های دیگر در طول سال آگاهی داشتند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران تاکید کرد: حدود دو هفته قبل از "یلدا" زودترین غروب خورشید رخ می‌دهد و دو هفته پس از اول دی ماه دیرترین طلوع خورشید را خواهیم داشت؛ اما این موضوع به این معنی نیست که شب "یلدا" طولانی‌ترین شب سال نباشد؛ چراکه برای محاسبه طول شب باید به هر دو مولفه زمان غروب و طلوع خورشید توجه شود.
وی با تاکید بر اینکه در ساعت یک و ۵۲ دقیقه بامداد روز شنبه اول دی (جمعه شب) لحظه رسیدن خورشید به نقطه انقلاب زمستانی است، ادامه داد: علی‌رغم آنکه به این نکته آگاه هستیم که خورشید در مرکز منظومه خورشیدی قرار دارد و زمین به دور آن می‌چرخد، اما حرکت ظاهری خورشید را بر روی کره آسمان متصور هستیم؛ چراکه با گردش زمین به دور خورشید، گویا خورشید در زمینه صورت‌های فلکی آسمان بر خلاف جهت عقربه‌های ساعت جا به جا می‌شود.
مدیر انجمن نجومی آماتوری ایران با تاکید بر اینکه مدار زمین که با در نظر گرفتن حرکت ظاهری خورشید بر کره آسمان از آن به عنوان "دایرةالبروج" یاد می‌شود، با استوای آسمان که به گفته این فعال حوزه نجومی از امتداد استوای زمین بر روی کره آسمان، دایره "معدل‌النهار" یا استوای آسمانی به دست می‌آید و کره آسمان را به دو نیمکره "شمالی" و "جنوبی" تقسیم می‌کند، حدود ۲۳.۵ درجه (۲۳ درجه و ۲۷ دقیقه کمان) زاویه می‌سازد، اضافه کرد: در حقیقت دو صفحه یکی صفحه "استوای آسمان" و دیگری صفحه "مداری زمین به دور خورشید" در دو نقطه با یکدیگر تقاطع دارند و به این نقاط "اعتدالین" گفته می‌شود که یکی اعتدال بهاری و دیگری اعتدال پاییزی است.
عتیقی خاطر نشان کرد: در طرفین نقاط اعتدال که به نقاط "گره" نیز مشهور هستند، نقاط "انقلابین" قرار دارند که یکی انقلاب "تابستانی" و دیگری انقلاب "زمستانی" است.
وی توضیح داد: در زمانی که زمستان در نیمکره شمالی آغاز می‌شود، برای ساکنان نیمکره جنوبی، شروع فصل تابستان است و ساکنان نیمکره جنوبی بلندترین روز و کوتاه‌ترین شب را تجربه خواهند کرد.
ثبت ملی میراث نیک نیاکان
مدیر انجمن نجومی آماتوری ایران با بیان اینکه مناسبت "یلدا" در سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید، ابراز امیدواری کرد که این میراث نیک نیاکان به همت مسوولان ذی‌ربط به ثبت جهانی نیز برسد.
وی "یلدا" را واژه‌ای سریانی و به معنای "زایش" دانست و ادامه داد: این واژه اشاره به طلوع "مهرتابان" پس از یک شب طولانی دارد و در باور ایرانیان باستان، شب "یلدا" نقطه آغاز خلقت بوده و بر اساس برخی متون از حدود ۸ هزار سال قبل تاکنون این آیین در ایران رواج داشته است.
شاهنامه و حافظ خوانی یلدایی
عتیقی با اشاره به اهمیت شب یلدا، گفت: از گذشته‌های دور مرسوم بوده که خانواده در منزل، شب یلدا به منزل یکی از بزرگان فامیل دور هم جمع می‌شدند و ضمن استفاده از تنقلات و گفت‌وگوی صمیمانه و کتابخوانی و از جمله شاهنامه‌خوانی و تفال بر دیوان حافظ، کوچکترها از تجارب بزرگترها بهره‌مند می‌شدند و با رسم و رسوم ملی و طریق صحیح زندگی آشنا می‌شدند.
وی با اشاره به روی آوردن جوانان به رسانه‌های گروهی از جمله تلویزیون و انیترنت در قرن ۲۱ گفت: متاسفانه این امر عاملی شده است که در چنین مناسبت‌هایی از جمله شب یلدا که بهترین زمان برای آموختن رسوم گذشته برای جوانان و نوجوانان است، فرصت گفت‌وگوی چهره به چهره با بزرگترها از این قشر توانمند و مولد جامعه گرفته شود.
عتیقی تصریح کرد: چه خوب است در چنین مناسبت هایی فرصت را مغتنم شمرده و به ارتباط رو در رو بیشتر پرداخته شود.
ارسال نظر