خواب چه تاثیری بر مغز می‌گذارد؟‌

نمی‌توانید به خاطر آورید که وسیله‌های خود را کجا گذاشته اید؟ گاهی به نظر می‌رسد نام‌ها و قرار ملاقات‌ها را فراموش می‌کنید؟ مشکلات حافظه همیشه به خاطر افزایش سن نیست. این مشکلات بیشتر به این خاطر است که شما خواب کافی و مناسب ندارید.

در عصر ارتباطات و فن آوری‌های مختلف (گوشی‌های هوشمند، رسانه‌های اجتماعی و تلویزیون) و سعی برای انجام همزمان کار‌های مختلف، اغلب خواب را نادیده می‌گیریم. نتیجه‌ی این مسئله نه تنها تیرگی اطراف چشم‌ها و خمیازه‌های مکرر در روز بعد است، بلکه هرچه کمتر می‌خوابیم، بیشتر دچار فراموشی می‌شویم. دانشمندان و محققان اسرار بیشتری در مورد خواب را کشف کرده اند. خوابیدن به شکل گیری و تداوم حافظه‌ی طولانی مدت می‌شود.


خواب چه تاثیری بر مغز می‌گذارد؟

نیاز نیست در مورد اثرات ترمیمی خواب زیاد صحبت کنیم، چرا که صبح روز بعد خیلی سرحال از خواب بیدار می‌شویم. پژوهش‌های روانشناختی همیشه اشاره به این موضوع کرده اند که خواب با جلوگیری از دخالت فعالیت‌های ذهنی و رفتاری در فرایند تثبیت حافظه، به شکل گیری و تقویت حافظه کمک می‌کند. اما اکنون برای اولین بار دانشمندان به اتفاقات درون مغز در هنگام خواب، در سطح سیناپسی* Synapse، پی برده اند.

* سیناپس Synapse: به محل اتصال یک نورون با نورون دیگر سیناپس می‌گویند.

طبق یکی از تحقیقات اخیر، خواب سولو‌های مغز را تحریک می‌کند تا به دو روش پاسخ دهند. یا اتصالات سیناپسی تقویت می‌شوند که این امر حفظ خاطرات را برای مدت طولانی تسهیل می‌کند، یا تضعیف می‌شوند که منجر به فراموشی می‌شود. فرایند تقویت حافظه، تقویت طولانی مدت long-term potentiation یا LTP یا تثبیت نامیده می‌شود.

دانشمندان یک پروتئین خاص را تشخیص داده اند که بر روی LTP تاثیر می‌گذارد. این مطالعه به منظور تعیین ارتباط بین خواب و حافظه و براساس یک سری مطالعات و بررسی‌های قبلی انجام شده.

طبق یک تحقیق دیگر، شکل گیری حافظه با تمرین مطالب یاد گرفته شده انجام می‌شود. بیشتر این تمرین‌ها بدون اینکه خودمان متوجه شویم، اتفاق می‌افتند، یعنی در زمان خواب.

برخی تحقیقات دیگر به نقش دوپامین* dopamine در شکل گیری و تداوم حافظه و چگونگی تاثیر خواب بر روی فعالیت دوپامین پرداخته اند. کاهش سیگنال دهی دپامینرژیک dopaminergic باعث بهبود حافظه و فرایند تثبیت می‌شود، در حالیکه افزایش آن باعث فراموشی می‌شود. این یافته‌ها در امتداد یافته‌های دانشمندان در تحقیقات گذشته می‌باشد: تحریک‌های خارجی و داخلی کمتری برای فعالسازی عصب‌های دوپامین در زمان خواب وجود دارد، بنابراین در طول خواب فعالیت دوپامینرژیک کمتری وجود دارد.

* دوپامین dopamine: هورمون مغزی دوپامین به ما توانایی و انرژی بیشتری می‌بخشد که کمبود آن باعث خستگی و بی حوصلگی در افراد می‌شود.

* دپامینرژیک dopaminergic: به فرایند آزادسازی یا به کارگیری دوپامین گفته می‌شود.

خواب، حافظه و یادگیری

تثبیت حافظه، بازیابی فرایند‌های جدایی ناپذیر است که بدون آن‌ها یادگیری صورت نمی‌گیرد. یافته‌های تحقیقات یاد شده ما را در مورد نقش خواب در یادگیری کنجکاوتر می‌کند. دانش آموزان نیز کنجکاو هستند که بدانند آیا بهتر است شب بیدار بمانند و مطالعه کنند و خود را برای امتحان فردا آماده کنند؟

طبق تحقیقات انجام شده روی موش‌های آزمایشگاهی، یادگیری باعث آغاز رشد برآمدگی‌های مختلف دندریتی در شاخه‌های مختلف می‌شود. این برآمدگی‌ها با اتصالات جدید عصبی مطابقت دارند که در پاسخ به یادگیری مطالب جدید شکل می‌گیرند.

در آزمایشگاه، دو گروه از موش‌ها دویدن روی یک میله‌ی درحال چرخش را یاد گرفتند. سپس یکی از این گروه‌ها به مدت ۷ ساعت خوابیدند، ولی گروه دیگر اجازه خوابیدن نداشتند. پس از بررسی هر دو گروه، مشخص شد موش‌هایی که خوابیدند رشد بیشتری در مهره‌های دندریتیک نشان می‌دهند تا گروه دیگر که نخوابیده اند.

خواب و سازماندهی مجدد حافظه

خواب نه تنها حافظه را مستحکم می‌کند، بلکه به یادگیری هم کمک می‌کند. به علاوه خواب حافظه را مجددا سازماندهی کرده و جزئیات حافظه را که باعث بهبود خلاقیت می‌شود، پیکر بندی می‌کند. سازماندهی مجدد کیفی از خاطرات به شکل گیری خاطرات جدید منجر می‌شود یا به یادگیری مطالبی که قبلا یادگیری آن‌ها سخت بوده، کمک می‌کند. این امر باعث داشتن دیدگاه‌های خلاقانه و منحصر به فرد برای یک موقعیت می‌شود.

خواب و شکل گیری اشتباه حافظه

جنبه‌های مختلفی از حافظه وجود دارد. یادگیری زمانی موثر تلقی می‌شود که نه تنها مطالبی را، بلکه به خاطر آوردن مطالب و تولید مجدد آن‌ها پس از گذشت مدتی بسیار مهم است. حافظه گاهی خاطرات را نیز تحریف می‌کند، به این معنا که گاهی رویداد‌ها و تجربه‌هایی را به خاطر می‌آوریم که هرگز اتفاق نیفتاده اند. دانشمندان ارتباطی بین خواب و شکل گیری نادرست حافظه کشف کرده اند.

طبق یکی از تحقیقات انجام شده، برخی حافظه‌ها در طول زمان دچار انحطاط می‌شوند و منجر به بروز خاطرات اشتباه می‌شوند. در این تحقیق از افراد شرکت کننده در تحقیق خواسته شد که لیستی از لغات مشابه در، لبه، طوفان، پرده، خانه، سایه و ... را مطالعه کنند. پس از گذشت دو روز حافظه‌ی آن‌ها در ارتباط با لغات مورد آزمایش قرار گرفت. با اشاره به برخی نشانه‌های کلیدی، این افراد لغاتی را به خاطر می‌آوردند که در لیست اصلی شامل نمی‌شد. علاوه بر اینها، اگر فاصله‌ی بین شکل گیری حافظه و به خاطر آوردن آن بیشتر باشد، این حافظه‌ی اشتباه پایدارتر می‌شود.

این امر نشان می‌دهد که خواب بر روی خاطرات به شکل‌های مختلف تاثیر می‌گذارد. این تفاوت از موقعیت‌های خاص در ذهن، جاییکه یک خاطره پردازش می‌شود، سرچشمه می‌گیرد. خاطراتی که به وسیله‌ی منطقه‌ی هیپوکامپ پردازش می‌شوند، پس از یک خواب عمیق به طور موثرتری تثبیت می‌شوند. اما تثبیت حافظه که نیاز به پردازش معنایی دارد، مانند زمانی که لغات مرتبط را به خاطر می‌آوریم، در سمت چپ قشر تمپورال مغز اتفاق می‌افتد؛ بنابراین همه‌ی خاطرات هم به وسیله‌ی خواب بهبود نمی‌یابند.

پیامد‌های تحقیقات خواب و حافظه

ما در زمان پرمشغله‌ای زندگی می‌کنیم و همزمان در مسیر‌های مختلفی گام برمی داریم. در این حالت اولین قربانی خواب است. همه باید از یافته‌های تحقیقات ذکر شده یادداشت بردارد. واضح است که با تثبیت خاطرات در طول خواب، یادگیری بهبود می‌یابد؛ بنابراین لزومی ندارد دانش آموزان به خاطر درس خواندن بیشتر به خواب ود غلبه کرده و ساعت‌ها بی خوابی بکشند. البته حجم مطالب مطالعاتی نیز باید تحت کنترل باشد و خارج از توان دانش آموز نباشد.

افراد باید موارد پرت کننده‌ی حواس خود را به حداقل برسانند و زندگی خود را نظم بخشند تا مجبور به بیدار ماندن تا دیر وقت نباشند.

منبع: سیمرغ