با وسواس فکری عملی، علائم و راه‌های درمان آن آشنا شوید

احتمالا تاکنون برای شما هم پیش آمده که هنگام ترک منزل چند بار درب را چک کنید تا از قفل بودن آن مطمئن شوید و به این فکر کنید که شیر آب خانه را بستید؟ پنجره‌ها باز نماندند؟ و افکاری از این قبیل … برخی از ما بسیار کمال گرا هستیم به همین دلیل برخی کار‌ها را چند بار انجام می‌دهیم یا چک می‌کنیم تا مطمئن شویم کاملا درست و بی نقص باشد. اگرچه این رفتار غیر طبیعی نیست، اما گاهی اوقات می‌تواند نشانه‌ای از اختلال وسواسی فکری – عملی (OCD) باشد که به اقدامات درمانی نیاز دارد.

وسواس فکری – عملی چیست؟

وسواس فکری – عملی (به انگلیسی: obsessive compulsive disorder) یا OCD نوعی اختلال روانی است که فرد به دلیل افکار و ترس‌های غیر منطقی (وسواس گونه) رفتار‌های تکراری اجبار گونه از خود نشان می‌دهد. به مرور ممکن است این وسواس‌های فکری و عملی با فعالیت‌های روزانه فرد تداخل پیدا کرده و مشکلاتی ایجاد می‌کند.

وسواس فکری، افکار نگران کننده‌ای است که باعث ایجاد اضطراب می‌شود و وسواس عملی (عمل اجباری) رفتاری است که فرد برای از بین بردن آن اضطراب انجام می‌دهد.

فرد مبتلا گاهی سعی می‌کند این افکار و وسوسه رفتاری را نادیده گرفته یا متوقف کند، اما تنها اضطراب او افزایش خواهد یافت و در نهایت برای کاهش استرس، به رفتار‌های اجبارگونه ادامه می‌دهد.

فردی که به اختلال وسواس فکری – عملی دچار است مجبور است مرتبا کار‌های خاصی را تکرار کند، حتی اگر واقعا نخواهد آن‌ها را انجام دهد و نیازی به انجام آن‌ها نباشد.

علائم وسواس فکری – عملی
علائم OCD معمولا در دوران کودکی یا نوجوانی آغاز شده و با افزایش سن شدیدتر خواهد شد.

در بسیاری از مردم نشانه‌های این اختلال در دوره‌ای از زندگی ظاهر شده و در دوره دیگر فروکش می‌کند، اما معمولا به صورت مادام العمر فرد را آزار خواهد داد و در موارد شدیدتر ممکن است روی کیفیت زندگی تاثیر منفی گذاشته و زندگی را مختل کند.

برخی افراد تنها از وسواس فکری یا وسواس عملی رنج می‌برند.

علائم وسواس فکری
وسواس فکری شامل افکار دائمی و ناخواسته، امیال یا تصاویری هستند که باعث ناراحتی و اضطراب می‌شوند. فرد گاهی سعی به نادیده گرفتن آن‌ها می‌کند و گاهی برای رهایی از این افکار رفتار اجباری خاصی انجام می‌دهد.

برخی از شایع‌ترین انواع وسواس فکری عبارتند از:

اضطراب داشتن در مورد میکروب ها، خاک یا ترس از آلودگی
نیاز به تقارن و نظم کامل
نگرانی از این که افکار یا اعمال او به دیگران صدمه بزند و حس می‌کند با انجام کار‌های روتین خاص می‌تواند از دیگران محافظت کند.
نگرانی درباره چیز‌های کم اهمیت یا بی ارزش
افکار یا تصاویر پریشان کننده در مورد خود یا دیگران
افکار ناخواسته درباره تجاوز، روابط جنسی یا اعتقادات مذهبی
افکار مرتبط با نحس بودن چیزی یا خرافات
علائم وسواس رفتاری
وسواس رفتاری اعمال تکراری هستند که فرد احساس می‌کند برای رفع اضطراب یا وقوع یک رخداد بد باید انجام دهد. با این وجود انجام این اعمال به جز رفع اضطراب لذتی برای فرد نخواهد داشت.

برخی وسواس‌های رفتاری شایع ناشی از وسواس فکری عبارتند از:

شستشوی مکرر دست‌ها یا دوش گرفتن و تمیز کردن غیرضروری منزل
منظم کردن چیز‌ها طوری که کاملا درست و مرتب باشند
چک کردن مکرر چیز‌هایی که مرتب شده حتی وقتی فرد مطمئن است مرتب هستند
چک کردن مکرر درب‌های منزل که قفل هستند یا خیر
جمع کردن وسایل غیرضروری مانند روزنامه‌های قدیمی یا کاغذ‌های دور ریختنی
شمردن یا تکرار مکرر یک کلمه یا عبارت خاص، حساسیت به لمس تعداد بار مشخص چیزی
تمرکز روی افکار مثبت برای دور کردن افکار منفی
علائم اجتماعی وسواس فکری – عملی
معمولا افراد مبتلا به OCD سعی می‌کنند از رفتاری‌های وسواس گونه در اجتماع اجتناب کنند، اما برخی موفق به این کار نمی‌شوند. این گروه را با نشانه‌های زیر می‌توان شناخت:

دست‌های آسیب دیده به دلیل شستشوی مکرر آن‌ها
اجتناب از دست دادن با دیگران یا لمس وسایل عمومی
اجتناب از شرایط خاصی که باعث افکار وسواسی می‌شود
اضطراب شدید در موقعیت‌هایی که همه چیز بی نظم شده یا تقارن چیز‌ها از بین می‌رود
نیاز به چک کردن چیز‌ها و کار‌ها به طور مکرر
ناتوانی در شکستن عادت‌ها و روتین‌ها
شمارش بی دلیل یا تکرار بیش از حد کلمه یا عبارت یا کار خاصی
نکته: اغلب اوقات علائم OCD از قبل از ۲۵ سالگی آغاز می‌شود.

وسواس فکری – عملی در کودکان
از آن جا که این مشکل اغلب از دوران کودکی آغاز می‌شود معمولا معلمان اولین کسانی هستند که متوجه آن می‌شوند. به عنوان مثال کودکی که از میکروب‌ها می‌ترسد احتمالا از بازی با کودکان واهمه دارد یا برخی کودکان اعداد خاصی را مدام تکرار می‌کنند یا از تغییر برنامه‌ها ناراحت و عصبانی می‌شوند.

وسواس فکری – عملی می‌تواند باعث اختلال در تحصیل کودکان شود. این کودکان نمی‌توانند روابط دوستانه را حفظ کنند و اغلب گوشه گیر و منزوی و حتی افسرده می‌شوند.

وسواس فکری شدید و خفیف
وسواس فکری – عملی ممکن است خفیف یا شدید باشد و معمولا در شرایط استرس زا افزایش پیدا می‌کند. افرادی که به این اختلال دچار هستند در معرض ابتلا به سایر اختلالات اضطرابی مانند افسردگی و فوبیا نیز قرار دارند.

اگرچه انجام کار‌های خاص یا داشتن روتین مشخص به معنای ابتلای فرد به OCD نمی‌باشد، اما اگر اندیشه‌ها یا رفتار‌های وسواس گونه از کنترل خارج شده و به زندگی فردی و اجتماعی آسیب برساند نیاز است نسبت به درمان آن اقدام شود.

علت وسواس فکری – عملی
علت دقیق OCD هنوز شناخته نشده، اما به نظر می‌رسد برخی عوامل بیولوژیکی، ارثی و محیطی در بروز آن نقش داشته باشند.

عوامل بیولوژیکی؛ OCD ممکن است به دلیل تغییراتی در واکنش‌های شیمیایی طبیعی بدن، عملکرد مغز و سطح سروتونین ایجاد شود.
عوامل ژنتیکی؛ گاهی ژن‌ها عامل بروز OCD هستند اگرچه تاکنون ژن خاص تاثیرگذار بر این اختلال مشخص نشده است. در صورتی که والدین یا یکی از اعضای خانواده به این اختلال دچار باشد احتمال بروز آن در سایر افراد خانواده افزایش می‌یابد.
عوامل محیطی و حوادث استرس زا، اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی یا مصرف مواد مخدر و مشکلات عاطفی همگی در ابتلا به OCD تاثیرگذار هستند.

عوارض و خطرات وسواس فکری – عملی
اختلال OCD ممکن است با عوارض زیر همراه باشد:

۱. مسائل بهداشتی مانند ابتلا به درماتیت تماسی به دلیل شستشوی مکرر
۲. عدم تمرکز در کار، تحصیل و فعالیت‌های اجتماعی
۳. مشکلات در روابط
۴. افت کیفیت زندگی
۵. افکار و تمایل به خودکشی

تشخیص وسواس فکری – عملی
پس از مراجعه فرد به پزشک ممکن است از روش‌های زیر برای تشخیص دقیق اختلال روانی استفاده شود:

معاینه بدنی که برای جلوگیری از مشکلات جسمی ناشی از OCD و بررسی عوارض جانبی آن انجام می‌شود.
آزمایش خون، بررسی عملکرد تیروئید و غربال گری برای الکل و مواد مخدر
ارزیابی روانشناختی که شامل بحث درباره افکار، احساسات، علائم و الگو‌های رفتاری فرد می‌باشد.
استفاده از پرسشنامه و راهنمای تشخیص اختلالات روانی

درمان وسواس فکری – عملی
تحقیقات دانشگاه هاروارد نشان می‌دهد تقریبا ۱۰ درصد افراد به طور کامل بهبود یافته و حدود نیمی از آن‌ها علائم بهبودی را نشان می‌دهند. درمان معمولا شامل روان درمانی و اصلاح رفتاری و تجویز دارو‌های روان پزشکی می‌باشد.

روان درمانی
درمان رفتاری شناختی (CBT) درمان موثر برای بسیاری از افراد مبتلا به وسواس فکری عملی می‌باشد. یکی از روش‌های مورد استفاده در این درمان تکنیک ERP است که طی آن درمانگر از فرد می‌خواهد به مرور با ترس‌های خود (مثلا ترس از آلودگی) بیشتر روبرو شده و نحوه مقابله با اضطراب ناشی از آن را به او یاد می‌دهد. این کار نیازمند تلاش و تمرین است، اما به مرور با مدیریت افکار و رفتار از تمرینات لذت خواهید برد.

دارو درمانی
دارو‌های مورد استفاده برای درمان OCD معمولا شامل دارو‌های ضد افسردگی می‌باشد از جمله:

کلومیپرامین؛ برای افراد بزرگسال و کودکان ۱۰ سال و بالاتر
فلوکستین؛ برای بزرگسالان و کودکان ۷ سال و بالاتر
فلوواکسامین؛ برای بزرگسالان و کودکان ۸ سال و بالاتر
پاروکستین؛ فقط برای بزرگسالان تجویز می‌شود.
سرترالین؛ برای افراد بزرگسال و کودکان ۶ سال و بالاتر
پزشک ممکن است از دیگر دارو‌های روانپزشکی یا ضد افسردگی استفاده کند.

نکات دارویی مهم
دارو‌های ضد افسردگی با عوارض جانبی همراه هستند، در چند هفته اول ممکن است تمایل به خودکشی بخصوص در سنین زیر ۲۵ سال افزایش پیدا کند، این دارو‌ها ممکن است با سایر دارو‌ها یا درمان‌های گیاهی تداخل داشته باشد و لازم است حتما با پزشک درباره دارو‌های مصرفی مشورت شود.

دارو‌های ضد افسردگی اگرچه اعتیاد آور نیستند، اما توقف ناگهانی آن‌ها توصیه نمی‌شود.

درمان خانگی و گیاهی وسواس فکری – عملی
۱. گیاه خار مریم
مطالعه ۸ هفته‌ای نشان داده ۶۰۰ میلی گرم عصاره خار مریم اثر مشابه ۳۰ میلی گرم فلوکستین دارد که از دارو‌های ضد افسردگی برای درمان OCD می‌باشد. گیاه خار مریم حاوی سیلیمارین است که از فلاونوئید‌های موثر در افزایش سطح سروتونین عصبی مرتبط با خلق و خو است و تقویت سروتونین برای کاهش علائم OCD حیاتی می‌باشد.

۲. روغن گل گاوزبان اروپایی
روغن گیاه گاوزبان حاوی اسید گاما لینولنیک است که دارای خواص ضدالتهابی می‌باشد و تحقیقات ۶ هفته‌ای محققان نشان داده مصرف این روغن به کاهش علائم OCD و اضطراب کمک می‌کند.

هشدار: این روغن برای زنان باردار و بیماران کبدی مضر است.

۳. روی
محققان بر این باورند که روی به عنوان یک انتقال دهنده عصبی به تعادل واکنش مغز و بدن نسبت به استرس کمک کرده و کمبود روی ممکن است باعث بروز افسردگی و اختلالاتی همچون OCD شود.

طبق نتایج مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۲ سطح روی بدن در افراد مبتلا به OCD خفیف حدود ۶۹ درصد کمتر از سایرین بوده است. به نظر می‌رسد ترکیب روی و فلوکستین نسبت به مصرف فلوکستین، تاثیر بیشتری در درمان این اختلال دارد.

۴. موسیقی درمانی
مطالعات بسیاری نشان داده موسیقی تاثیر مثبت بر کاهش استرس و اضطراب و درمان اختلالاتی همچون OCD دارد.

۵. مدیتیشن
بسیاری از مبتلایان به OCD بر این باورند که شرکت در جلسات مراقبه و مدیتیشن تاثیر قابل توجهی در کاهش علائم این اختلال دارد و نتایج مطالعات نیز این ادعا را ثابت کرده است.

۶. ورزش
اثر مثبت ورزش منظم در کاهش علائم OCD انکارناپذیر است، نتایج مطالعه‌ای نشان داد که پیاده روی منظم به مدت ۶ هفته تاثیر مثبتی در بهبود وسواس فکری عملی داشته و نتایج برخی تحقیقات نیز حاکی از آن است که ورزش‌های هوازی با شدت متوسط بعد از یک هفته علائم وسواس را کاهش می‌دهد.



منبع: coca