آش زرشک؛ غذای پرخاصیت پاییزی

ظاهرا استادان خوالگیری، کارشناسانی زبده در طب ایرانی و مهندسانی دقیق و هنرمندانی معجزه گر بوده اند که آثار جذاب و زیبا و البته کام نوازشان قرن هاست تکرار شده اند. به یک دوری مرصع پول یا زرشک پلو یا آلبالوپلو بنگرید، همنشینی رنگ‌ها در کنار هم به تابلویی آبستره اثر هم هنرمندی مدرن می‌ماند. رنگ و بو و عطر و طعمش به کنار، زیبایی این دوری‌ها واقعا بی نظیر و بی بدیل است.

از اجزای بی نظیر و زیبای آشپزی ایرانی زرشک است. این میوه خوش رنگ و خوش مزه و پرخاصیت در سرزمین پهناور ایران به وفور کشت می‌شود و البته قائنات خراسان، بزرگ‌ترین تولیدکننده زرشک در جهان است. من به کاربردن زرشک را در مکاتب دیگر آشپزی ندیده ام، اما این روز‌ها در منوی بسیاری از رستوران‌های ملل دیگر زرشک پلو با مرغ دیده می‌شود، چرا که خوراکی است محبوب برای غیرایرانیان. حتی یک بار در یک پرواز خارجی با کمال تعجب دیدم زرشک پلو بین سه، چهار خوراک انتخابی قرار دارد.

زرشک در طب ایرانی صاف کننده خون و متعادل کننده طبع است. آب زرشک که از زرشک آبی هسته دار به دست می‌آید، در درمان فشار خون و تنظیم قند و چربی و اوره و شست و شوی کلیه و کبد به کار می‌رود. آنچه امروز به عنوان آب زرشک طبیعی در دکان‌ها و آبمیوه گیری‌ها عرضه می‌شود، قطعا حاوی افزودنی‌ها و شکر و ترکیباتی است که خوردنش شفا نمی‌دهد و دردی هم می‌افزاید.

برای تهیه آب زرشک طبیعی خانگی کافی است مقدار مثلا ۲۵۰ گرم زرشک آبی از عطاری تهیه فرمایید، یک شبانه روز آن را خیس کنید و بعد آب و زرشک‌ها را یک جا در مخلوط‌کن بریزید و صاف کنید. مایع به دست آمده نوشیدنی گوارای بی مانندی است.

آوازه خواص زرشک به آن سوی مرز‌ها هم رسیده است، چنان که پزشک دوست انگلیسی ام که به غلظت خون مبتلاست، برایش زرشک تجویز کرده و دوست محترم هم زرشک سوغاتی را مانند آجیل مشت مشت خشک به دهان می‌ریزد و البته که از نتیجه اش هم راضی است.

این فصل زرشک تازه در بازار به دست می‌آید. این فرصت را البته فرونگذارید. به کاربردن زرشک تازه در زرشک پلو ارزشی ندارد، چون رنگش را پس می‌دهد و طعم بهتری هم از زرشک خشک ندارد، اما از زرشک تازه می‌توان آش و سالاد و پس غذای بی مانندی ساخت. برای فراهم کردن سالاد، زرشک تازه با نخود یا عدس پخته سرد و اندکی نعنای تازه خرد شده و برش‌های خیلی ظریف پیاز قرمز و همراه روغن زیتون بودار اصل رودباری را سر هم کنید و ببینید چه ترکیب زیبای خوشمزه‌ای می‌شود که می‌توان آن را به جای یک وعده غذا خورد. این سالاد با استفاده از کنسرو نخود پخته در پنج دقیقه آماده می‌شود و به کار جماعت کم وقت می‌آید.

سنت ایرانیان بر این مدار بوده است که هر خوراکی را باید در فصلش خورد تا از خواص آن بهره کافی گرفت. خوردن آش زرشک در پاییز- فصل زرشک تازه- سبب صافی خون و شست و شوی داخل بدن خواهدشد. برای پختن آش زرشک، گندم پوست نگرفته و لوبیای قرمز و نخود را بپزید. خوب که پختند، سبزی آش و یک یا دو لیوان آب زرشک به آن اضافه کنید. نیم ساعت آخر زرشک تازه پاک کرده شسته شده را به هر میزان که دلتان می‌خواهد به آن بیفزایید و قدری را هم برای تزیین روی آش کنار بگذارید. برای این آش، نعناداغ مفصلی تدارک کنید که جبران سردی زرشک را بکند، استفاده از پیازداغ فراوان هم البته توصیه می‌شود.

اما برای دسر ترش و شور متفاوتی که می‌شود از زرشک تازه ساخت، مقداری زرشک تازه دُم گرفته پاکیزه را در یخبند بگذارید تا منجمد شود. بعد زرشک‌های یخ زده را در کاسه‌های بستنی بریزید، رویشان اندکی نمک و فراوان گلپر بپاشید، برگی نعنا هم اگر روی آن بگذارید و از آن عکس بگیرید، هزار لایک می‌خورد.

استاد فرامرز پایور در تنظیم پیش درآمد افشاری و تصنیف ساخته درویش خان به راستی غوغا کرده اند. استاد شجریان هم در نهایت زیبایی غزل حافظ را به همراهی کمانچه رحمت الله بدیعی و تصنیف «باد خزان» را با ارکستر فرهنگی و هنر خوانده اند. «باد خزان وزان شد، چهره گل نهان شد...»