جایگاه کارمندان در دین اسلام

همانطور که میدانید کارمندان در دین اسلام جایگاه خاصی دارند. نظام اسلامی همواره نیازمند کارمندان و کارگزارانی است که در برابر زرق و برق دنیا نلغزند، زیرا در جایگاهی هستند که می‌توانند خاطری را شاد کنند، غمی را بزدایند، بی پناهی را پناه دهند و مظلومی را یاور باشند و به این ترتیب، زمینه رشد و تعالی خود را فراهم سازند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره می‌فرماید: «وقتی خداوند برای بنده‌ای نیکی خواهد، حاجت مردم را در دست او قرار می‌دهد». نظام اسلامی همواره نیازمند کارمندان و کارگزارانی است که در برابر زرق و برق دنیا نلغزند و در دام آلودگی‌ها گرفتار نشوند. بی شک، تنها قدرتی که چنین نیروی بازدارنده‌ای را ایجاد می‌کند، تقواست.

به سبب اهمیت بسیار تقوا در اسلام، پیشوایان معصوم علیهم السلام آن را عامل مهمی در گزینش کارمندان دانسته و همواره به این صفت اخلاقی پسندیده سفارش کرده اند. از جمله وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله معاذ بن جبل را به یمن می‌فرستاد، به او فرمود: «وَ اوُصیکَ بِتَقوَی اللّه؛ تو را به پرهیزکاری سفارش می‌کنم».

امام علی علیه السلام در نامه‌ای به مردم مصر، یکی از دلایل انتخاب مالک اشتر را به زمام داری آن دیار، خیرخواهی او می‌داند و می‌فرماید: «مردم مصر! من شما را بر خود برگزیدم و او را برای شما فرستادم؛ زیرا او را خیرخواه شما دیدم.» اهمیت خیرخواهی از آن روست که کارمند خیرخواه.

همواره در پی صلاح و عزت افراد جامعه است و ذلت و حقارت آن‌ها را تحمیل نمی‌کند؛ زیرا نگاه او به هم نوع، به گونه‌ای است که از سربلندی شان، خرسند و از خواری آن‌ها اندوهگین می‌شود. به همین سبب، از سر خیرخواهی، از هر نوع فداکاری برای تأمین رفاه و سعادت جامعه دریغ نمی‌ورزد. در نظام توحیدی اسلام.

مسئولیت پذیری، اصلی است که در زمینه اخلاق اداری به فرد کارمند و فعالیت هایش سمت و سو می‌دهد و او را از فرو غلتیدن در مسیر کژی‌ها و نادرستی‌ها باز می‌دارد. در واقع، کمال آدمی در مسئولیت پذیری اوست. بی شک، هر اندازه در این زمینه سستی ورزد، تباهی در کارش بیشتر خواهد بود و هر اندازه مسئولیت پذیری بهتری داشته باشد.

به کمال بیشتری خواهد رسید. ازاین رو، بهتر است در گزینش کارمندان، به افرادی مسئولیت داده شود که از هر نظر آماده پاسخ گویی به تصمیم‌ها و عملکرد‌های خود هستند و در پی توجیه و فرافکنی تصمیم‌ها و عملکرد‌های نادرست خود نیستند یا مسئولیت خود را به دیگران نمی‌سپارند. در هر مسئله، علاج واقعه را پیش از وقوع باید کرد.

بی شک، اگر پیش از به کارگیری کارمندان، بکوشیم آن‌ها را با معیار‌هایی اسلامی انتخاب کنیم، مشکلات اخلاقی یا تخلفات اداری کمتر پدید می‌آید. یکی از این معیارها، آزمون پیش از انتخاب است که امام علی علیه السلام آن را به مالک اشتر چنین یادآور می‌شود:

«در امور کارمندانت بیندیش و پس از آزمایش، به کارشان بگمار و با میل شخصی و بدون مشورت با دیگران، آنان را به کار‌های مختلف وادار مکن؛ زیرا نوعی ستمگری و خیانت است». در اسلام، برآورده کردن نیاز‌های اساسی کارمندان، به ویژه نیاز‌های مالی و اقتصادی، از وظایف اصلی حکومت است.

چنان که امیرمؤمنان علی علیه السلام این وظیفه را پس از ویژگی‌هایی که برای انتخاب کارمند برمی شمرد، از وظایف حکومت می‌داند و می‌فرماید: «روزی فراوان بر آنان ارزانی دار که با گرفتن حقوق کافی در اصلاح خود بیشتر می‌کوشند و با بی نیازی، به اموال بیت المال دست نمی‌زنند و اتمام حجتی است

بر آنان اگر فرمانت را نپذیرفتند یا در امانت خیانت کنند.» احساس رضایت در کارمند زمانی به وجود خواهد آمد که افزون بر نیاز‌های اقتصادی، به نیاز‌های روحی و روانی او توجه شود. این دسته از نیاز‌ها می‌تواند شامل نیاز به قدردانی، برخورد عادلانه، امنیت شغلی، دست مزد خوب، امکان ترفیع، وفاداری از طرف سرپرست و مانند آن باشد.

تا زمانی که نیاز‌های روحی ـ. روانی کارمندان برآورده نشود، هرگز به طور کامل درباره سازمان مربوط، احساس تعهد نخواهند کرد و شور و شوق لازم را برای این فعالیت نخواهند داشت. نظارت در اسلام، یکی از روش‌هایی است که برای تربیت کارمندان و کارگزاران به کار گرفته می‌شود.

زیرا قدرت، همواره میل به اقتدارطلبی و تمامیت خواهی را تقویت می‌کند و هر انسانی جز معصوم، همواره در معرض وسوسه‌های قدرت قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، در تربیت، همیشه نمی‌توان به پند و اندرز بسنده کرد. ازاین رو، برای تربیت از شیوه نظارت با انواع گوناگون آن می‌توان بهره گرفت.

امام علی علیه السلام در عهدنامه مالک اشتر، لزوم نظارت بر امور کارمندان را چنین یادآور می‌شود: «رفتار کارمندانت را بررسی کن. ناظرانی راست گو و وفاپیشه بر آنان بگمار که مراقبت و بازرسی پنهانی تو از کار آنان، سبب امانت داری و مهربانی آن‌ها با رعیت خواهد بود»

منبع: ایران ناز