ازدواج موقت و چالش‌های پیش روی آن

یکی از مسائلی که در مباحث خانواده از زمان‌های گذشته مورد بحث بوده است، مسئله ازدواج موقت (صیغه) است. برخی آن را به شدت رد می‌کنند و برخی به حد افراط مورد تائید و تزویج قرار می‌دهند. در این نوشتار به بررسی ازدواج موقت و چالش‌های پیش روی آن می‌پردازیم.

ازدواج موقت یکی از راه کار‌های حلال ارضای غریزه جنسی است [۱]که می‌تواند در موارد خاص مرهمی برای فشار‌های جنسی و ارضای صحیح و شرعی میل جنسی باشد؛ اما عواملی از قبیل: منع تاریخی خلیفه دوم، سوء استفاده برخی فرصت طلبان، تغییر سبک زندگی، عدم فرهنگ سازی صحیح در جامعه، اقدامات فمینیستی، و کلیشه‌های فکری و فرهنگی وارداتی، نه تنها باعث تعطیلی آن شده، بلکه در نظر برخی‌ها از روابط نامشروع هم بدتر است. این امر سبب می‌شود فرد تحت فشار جنسی به ناچار به انحراف کشیده شود و غریزه جنسی خود را از راه‌های غیر شرعی و غیر اخلاقی ارضا کند. [۲][نگاه اسلام به مسائل جنسی]اسلام به هیچ وجه با هرج و مرج جنسی و استفاده ابزاری از ازدواج موقت برای هوس رانی و سوء استفاده موافق نیست و ائمه اطهار (علیهم السلام) در کنار توصیه به این امر، از شهوت رانی و پرداختن افرادی که از این نوع ازدواج بی نیازند، نهی می‌کردند. [۳]اسلام به ازدواج موقت به مثابه یک دارو و مرهم نگاه می‌کند، نه توسعه فرهنگ شهوت رانی و پرداخت افراطی به روابط جنسی.
از این رو پیشوایان دین در بسیاری از مواقع این نوع ازدواج را به کسانی توصیه می‌فرمودند که به دلیل عدم توانایی ازدواج دائم یا مشکل همسر در تأمین نیاز‌ها و دوری از او، در فشار جنسی بوده اند.

فتح بن یزید می‌گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره ازدواج موقت پرسیدم؛ فرمود:
«هی حلال مباح مطلق لمن لم یغنه الله بالتزویج فلیستعفف بالمتعة فإن استغنی عن‌ها بالتزویج فهی مباح له إذا غاب عنها»؛ [۴]این کار برای کسی که خداوند ازدواج را برای او مهیا نکرده است تا به وسیله آن بی نیاز شود، به صورت مطلق (بدون هیچ شرطی) حلال و مباح است، تا اینکه به وسیله ازدواج موقت عفت خود را حفظ کند. بدین روی زمانی که فرد به واسطه ازدواجش از این کار بی نیاز گشته است، ازدواج موقت به شرطی برایش مباح است که در کنار همسرش نباشد؛ بنابراین نباید ازدواج موقت را تحت تأثیر فرهنگ رایج، با روابط نامشروع یکی دانست. عدم پذیرش این موضوع در قاموس ذهنی، خود دلیلی بر ایجاد استرس در زندگی افراد است. در نتیجه، خانم‌ها از این نوع ازدواج همسرشان بسیار برآشفته می‌شوند و آن را نوعی خیانت نابخشودنی به شمار می‌آورند.

[ازدواج موقت، یک مسئله روان شناختی]این موضوع، یک مسئله روان شناختی است: اگر نگرش منفی به چیزی داشته باشیم، با وقوع آن، به هم می‌ریزیم. از این رو بدانیم این نوع ازدواج، آنگونه که از اسم آن برمی آید، موقتی و صرفاً برای ارضای غریزه جنسی است و معمولا کمتر اتفاق می‌افتد که با وابستگی‌های عاطفی و از هم پاشیدگی خانواده همراه باشد. صیغه کردن به معنای این نیست که مرد همسرش را دوست ندارد و به این فکر است که به زندگی زناشویی شان خاتمه دهد. بانوانی که در این وضعیت قرار می‌گیرند، بهتر است به جای جنگ و تنش خانوادگی، به بهبود روابط زناشویی و جنسی خود با همسرشان بپردازند و کمبود‌های جنسی آن‌ها را برطرف سازند.

برخی به دلیل موقتی و دارای اجرت (مهریه) بودن ازدواج موقت، آن را با روسپیگری یکی فرض می‌کنند؛ اما ازدواج موقت با روسپیگری فرق دارد و نباید این دو را یکی شمرد؛ زیرا در عقد موقت، ارتباط جنسی زن و مرد در چارچوب پذیرفته شده شرعی، قانونی و اخلاقی است؛ اما در روسپیگری چنین نیست. زن روسپی برای دریافت مبلغی، در مدت زمان کوتاهی با چندین نفر بدون ضابطة خاصی ارتباط جنسی برقرار می‌کند. فرزندان روابط نامشروع، مشکلاتی در انتساب به والدین و احکام مربوط به ارث پیدا می‌کنند و اغلب دارای مشکلات روحی و روانی اند و در دراز مدت به مراکز فساد کشیده می‌شوند؛ در حالی که در ازدواج موقت، فرزندان چنین مشکلاتی ندارند. [۵]در مقابل، زن صیغه‌ای همچون زن دائمی در قبال ازدواج مهریه دریافت می‌کند و در مدت زمان پیمان ازدواج، نمی‌تواند با غیر همسر ارتباط داشته باشد. تفاوت ازدواج دائم با موقت، در مدت زمان عقد و میزان تعهدات است. فرزندان محصول ازدواج موقت، از ضمانت نسبی برخوردارند. از این رو خلط مبحث عقد موقت و روسپیگری، اشتباه فاحشی است و پیامد‌های ناگوار فرهنگی به همراه دارد. رایج شدن همین فکر و تبدیل شدن آن به یک کلیشه فکری در جامعه، یکی از عوامل تغییر نگرش به این امر و عدم پذیرش عرفی آن، و درنتیجه کشمکش‌های خانوادگی در صورت وقوع آن است.

نوع نگرش به ازدواج موقت، فرهنگی است و در مناطق مختلف و در نظر جنس مرد و زن متفاوت است. برای نمونه، در یک تحقیق پیمایشی که در زاهدان صورت گرفت، از میان ۷۷۰ پاسخ دهنده، ۶۱/۸۴ درصد مردان و ۳۵/۳۲ درصد زنان عمل صیغه را ناپسند نمی‌دانستند. [۶]در برخی از بافت‌های خاص فرهنگی- اجتماعی، همچون مناطق جنوبی کشور مثل خوزستان، ازدواج موقت به آسانی انجام می‌گیرد و خانواده‌ها آن را می‌پذیرند؛ اما در بسیاری از مناطق، به دلیل تغییر عرف فرهنگی جامعه، این کار کمتر پذیرفته می‌شود.


پاورقی:
[۱]. محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج. ۵، ص. ۴۴۸.
[۲]. محمدبن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۱، ص۱۰.
[۳]. على من یقطین درباره ازدواج موقت از امام موسی بن جعفر (علیهم السلام) سؤال کرد و ایشان او را به دلیل بی نیاز بودن، از این کار نهی کردند. (محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج. ۵، ص. ۴۵۲. همچنین ر. ک: همان، ص. ۳۶۳).
[۴]. همان، ص. ۴۵۲.
[۵]. آرزو کرمپوریان و بهزاد ایمنی، «انحرافات جنسی در خانواده و پیامد‌های آن»، در: مجموعه خلاصه مقالات اولین کنگره خانواده و مشکلات جنسی، ص۱۱۹.
[۶]. حسن صفدری، «بررسی دیدگاه افراد مجرد به مسائل جنسی در خانواده و جامعه» در: مجموعة خلاصه مقالات اولین کنگره خانواده در مشکلات جنسی، ص. ۸۶.

منبع: کتاب «سلامت و اختلال جنسی همسران» (رویکری اسلامی و روان شناختی)