چگونه می‌توان بر خدا توکل کرد؟

یکی از مفاهیم عام در اخلاق اسلامی که ناظر به صفتی نفسانی و بیانگر رابطه‌ای خاص میان انسان و خداوند است، مفهوم «توکل» است. توکل، منزلی از منازل سالکین الی الله و مقامی از مقامات موحدین است و از بالاترین درجات اهل یقین است. [۱][۲]توکل، عبارت است از اعتماد و اطمینان قلبی بنده در جمیع امور خود به خدا، و حواله کردن همه کار‌های خود را به او و تکیه بر حول و قوه الهی نمودن. [۳]پیامبر اکرم (ص) فرمود: «از جبرئیل (ع) پرسیدم: توکل چیست؟ پاسخ داد: آگاهی به این واقعیت که مخلوق، نه زیان می‌رساند و نه عطا و منعی دارد، و اینکه چشم از دست و سرمایه مردم برداری؛ هنگامی که بنده‌ای چنین شد جز برای خدا کار نمی‌کند و به غیر او امیدی ندارد، و این‌ها همگی حقیقت و مرز توکل اند». [۴]این صفت با ارزش آثار بسیار مثبتی در زندگی انسان دارد و شایسته است که همه ما با فراهم آوردن اسباب و عوامل آن از آثار و برکات توکل بهره‌مند شویم

در آیات قرآن عوامل متعددی برای توکل بیان شده است از جمله:

۱. اطمینان انسان به فقر ذاتی خود: ‏

«ای مردم همه شما نیازمندان به خدا هستید و تنها خداوند است که بی نیاز و شایسته هر گونه حمد و ستایش است.» [۵]کسانی که خود را در برابر خداوند متعال فقیر مطلق بدانند زمینه توکل به خداوند را فراهم کره اند.

۲. یقین به اینکه قادر مطلق خداوند است:

در قرآن مجید در موارد متعددی مردم را به این مسأله توجه داده که به دیگران اعتماد نکنند، در گرفتاری‌ها و سختی‌ها به خدا توجه کنید و به طور کلی امور خود را به خدا واگذارید و با اعتماد بر او دنبال فعالیت خویش بروید، از جمله می‌فرماید: "اگر خداوند زیانى به تو برساند، هیچ کس جز او نمى‏تواند آن را برطرف سازد! و اگر خیرى به تو رساند، او بر همه چیز تواناست (و از قدرت او، هر گونه نیکى ساخته است [۶]". هم چنین می‌فرماید:"بگو: «همه کار‌ها (و پیروزیها) به دست خداست!» [۷]در آیه دیگری می‌فرماید:"و اگر خداوند، (براى امتحان یا کیفر گناه) زیانى به تو رساند، هیچ کس جز او آن را برطرف نمى‏ سازد و اگر اراده خیرى براى تو کند، هیچ کس مانع فضل او نخواهد شد! آن را به هر کس از بندگانش بخواهد مى ‏رساند و او غفور و رحیم است! ". [۸]۳. یقین به اینکه عالم مطلق خداست، قرآن می‌فرماید:" کار خود را به خدا وا می‌گذارم همانا خداوند نسبت به بندگانش بیناست. [۹]».


۴. یقین به اینکه مسبب الاسباب حقیقی خداوند است،

قرآن در این باره می‌فرماید:" بگو: «چه کسى مى‏ تواند شما را در برابر اراده خدا حفظ کند اگر او بدى یا رحمتى را براى شما اراده کند؟!» و آن‌ها جز خدا هیچ سرپرست و یاورى براى خود نخواهند یافت‏. " [۱۰]به عبارت دیگر؛ یقین به اینکه خداوند علت تامه و کامل همه امور است و همه را کفایت می‌کند قرآن می‌فرماید: " آیا خداوند برای نجات و دفاع از بنده اش کافی نیست. " [۱۱]

۵. توکل را مایه سعادت خود بدانیم

زیراخدای متعال بر باره توکل فرموده است: " و چرا بر خدا توکّل نکنیم، با اینکه ما را به راه‏هاى (سعادت) رهبرى کرده است؟! " [۱۲]

۶. یقین به اینکه سر انجام همه امور به خداوند بر می‌گردد و خداوند غایت الامور است. [۱۳]

۷. یقین به اینکه رازق واقعی خداوند متعال است. [۱۴]کسی که تنها خداوند را روزی رسان خود بداند تنها بر او توکل خواهد کرد.

۸. یقین به اینکه حاکمیت مطلق از آن خداست. چنانکه قرآن می‌فرماید: " بگو: «اگر مى ‏دانید، چه کسى حکومت همه موجودات را در دست دارد، و به بى پناهان پناه مى‏ دهد، و نیاز به پناه‏دادن ندارد؟!» [۱۵]با شناخت اسباب و عوامل توکل و ایجاد آن‌ها در حقیقت موانع و چالش‌های توکل را برطرف کرده ایم و می‌توانیم از توکل به خدا که بالاتر ین سرمایه است بهرمند شویم.

---------------------------
پی نوشت
[۱]. برگرفته از نمایه ارتباط اخلاق و توکل سؤال ۲۴۳۴ (سایت: ۲۵۵۴).
[۲]. مهدی نیلی پور، بهشت اخلاق، ج. ۱، ص. ۲۸، انتشارات مؤسسه تحقیقاتی حضرت، ولی عصر، چاپخانه شریعت، قم، ۱۳۸۵، ج. ۲، ص. ۷۰۱.
[۳]. ملا احمد نراقی، معراج السعاده، ص. ۷۵۸، انتشارات هجرت، چاپ هشتم، قم، ۱۳۸۱ شمسی.
[۴]. نک: نمایه شماره ۹۹ (سایت: ۲۳۸۵)، جواب اجمالی.
[۵]. فاطر، ۱۵. " یَأَیهَُّا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلىَ اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنىِ‏ُّ الْحَمِید".
[۶]. انعام، ۱۷:" وَ إِن یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا کَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِن یَمْسَسْکَ بخَِیرٍْ فَهُوَ عَلىَ‏ کلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ قَدِیر".
[۷]آل عمران، ۱۵۴:" قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ کلَُّهُ لِلَّهِ".
[۸]یونس، ۱۰۷:" وَ إِن یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا کَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِن یُرِدْکَ بخَِیرٍْ فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ یُصِیبُ بِهِ مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیم‏"
[۹]مومن، ۴۴:" وَ أُفَوِّضُ أَمْری إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِباد... "
[۱۰]احزاب، ۱۷:" قُلْ مَنْ ذَا الَّذی یَعْصِمُکُمْ مِنَ اللَّهِ إِنْ أَرادَ بِکُمْ سُوءاً أَوْ أَرادَ بِکُمْ رَحْمَةً وَ لا یَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَ لا نَصیرا
[۱۱]زمر/۳۶: "أَ لَیْسَ اللَّهُ بِکافٍ عَبْدَهُ
[۱۲]ابراهیم، ۱۲:" وَ ما لَنا أَلاَّ نَتَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا"
[۱۳]هود، ۱۲۳:"... وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُ الْأَمْرُ کُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَ تَوَکَّلْ عَلَیْه‏... "
[۱۴]نحل، ۷۳:" وَ یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَمْلِکُ لَهُمْ رِزْقاً مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ شَیْئاً وَ لا یَسْتَطیعُون‏"
[۱۵]مومنون، ۸۸:" قُلْ مَنْ بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ هُوَ یُجیرُ وَ لا یُجارُ عَلَیْهِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ"



منبع: islamquest.net