دلیل نزول سوره قریش چه بوده است؟

سوره قریش که به سوره ایلاف نیز مشهور است، در مکه نازل شده و دارای چهار آیه است. [۱]بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏
«لِإِیلافِ قُرَیْشٍ»؛ «[کیفر لشکر فیل‌سواران]برای این بود که دلبستگی قریش [به این سرزمین مقدس]حفظ شود [و زمینه ظهور پیامبر فراهم شود]».

«إِیلافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتاءِ وَ الصَّیْفِ»؛ «دلبستگی آن‌ها به سفرهاى زمستانه و تابستانه [که به خاطر این الفت به آن بازگردند]».
«فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هذَا الْبَیْتِ»؛ «پس [به شکرانه این نعمت بزرگ]باید پروردگار این خانه را عبادت کنند».
«الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ»؛ «همان‌کس که آن‌ها را از گرسنگى نجات داد و از ترس ایمنی بخشید».

ثواب قرائت سوره قریش

در منابع تفسیری و روایی، برای قرائت این سوره، فضیلت‌هایی ذکر شده است:
۱. پیامبر خدا (ص) فرمود: «کسى که سوره قریش را بخواند به تعداد هر یک از کسانى که‏ در گرد خانه کعبه طواف کرده، یا در آن‌جا معتکف شده، ده حسنه به او می‌دهد». [۲]۲. امام صادق (ع) فرمود: «هرکس سوره قریش را بسیار تلاوت کند، خداوند او را در روز قیامت سوار بر مرکبى از مرکب‌هاى بهشتی مبعوث می‌کند تا در نهایت بر سفره‌هاى نور بنشیند». [۳]شأن نزول و تفسیر
از آن‌جا که سوره قریش ادامه سوره «فیل» است، [۴]شأن نزول آن نیز همان شأن نزول سوره فیل است که برای بیان معجزه الهی در حفظ کعبه و نابودی سپاه ابرهه می‌باشد. [۵]در جمله «لإیلاف قریش»، حرف «لام» در کلمه «لإیلاف»، برای تعلیل است، و فاعل در «ایلاف» خداى سبحان است و مفعول ایلاف (آن کسانى که خدا مردم را با ایشان مأنوس کرد) قریش هستند.

پس کلمه «قریش»، مفعول اول «ایلاف» است، [۶]و مفعول دوم آن حذف شده است. [۷]جمله بعدى؛ یعنى «إِیلافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتاءِ وَ الصَّیْفِ‏» می‌فهماند که آن مفعول چیست، و جمله «ایلافهم ...» بدل از جمله «ایلاف قریش» است. با توجه به این مطلب؛ وقتى ابرهه قصد حمله به مکّه را داشت، قریش ترسیده و از مکه فرار کردند؛ اما خداوند متعال براى الفت گرفتن قریش به سرزمین مقدس مکه، ابرهه و سپاه او را در هم کوبید و هلاک کرد. [۸]لذا با این در هم کوبیدن؛ قریش هم از جهت مسیر بازرگانی خود در طول سفر تابستانه و زمستانه دارای امنیت شدند، [۹]و هم دیگران با نگاه دیگری به آنان می‌نگریستند. [۱۰]لذا ممکن است منظور الفت بخشیدن قریش به این سرزمین مقدس آن باشد که آنان در طول سفر تابستانه و زمستانه خود عشق و علاقه به این کانون مقدس را از دل نبرند، و به خاطر امنیتش به سوى آن بازگردند، نکند تحت تأثیر مزایاى زندگى سرزمین یمن و شام واقع شوند و «مکه» را خالى کنند؛ و یا این‌که منظور ایجاد الفت میان قریش و سایر مردم در مسیر این دو سفر بازرگانی طولانی است؛ چرا که بعد از داستان ابرهه مردم با نگاه دیگرى به آن‌ها می‌نگریستند، و براى کاروان قریش احترام و اهمیت و امنیت قائل بودند. قریش هم نیاز به این امنیت در طول راه داشت، و هم نیاز به مرکز تجارتی در سرزمین مکه، و خداوند در سایه شکست لشکر ابرهه هر دو امنیت را به آن‌ها بخشید.

نتیجه این سفر‌های تجاری پیاپی نیز آن بود که آنان در سرزمینی بیابانی و کم‌حاصل، نگران گرسنگی خود نیز نباشند. موضوعی که در آخرین آیه بدان اشاره شده است.


-- --------------------------------

پی نوشت
[۱]. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قصیر عاملی، احمد، ج. ۱۰، ص. ۴۱۲، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج. ۱۰، ص. ۸۲۷، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ ش؛ زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج. ۴، ص. ۸۰۰، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ ق.
[۲]. کفعمى عاملی، ابراهیم بن على‏، المصباح (جنة الأمان الواقیة)، ص. ۴۵۲، قم، دار الرضی‏، چاپ دوم‏، ۱۴۰۵ ق؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج. ‏۱۰، ص. ۸۲۷؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج. ‏۴، ص. ۸۰۳.
[۳]. صدوق، محمد بن على‏، ثواب الاعمال و عقاب الأعمال، ص. ۱۲۶، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ ق.
[۴]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج. ‏۱۰، ص. ۸۲۷؛ مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج. ‏۲۷، ص. ۳۴۹، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ ش.
[۵]. ر. ک: «تفسیر و ثواب سوره فیل»، ۴۷۷۱۲.
[۶]. چون بر اساس قواعد نحوی، مصادر متعدّی می‌توانند به مفعولشان اضافه شوند، در این آیه نیز «ایلاف» به «قریش» اضافه شده؛ از این‌رو مفعول آن مجرور شده است.
[۷]. طباطبائى، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج. ‏۲۰، ص. ۳۶۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ ق.
[۸]. مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج. ‏۱۰، ص. ۸۲۹.
[۹]. التبیان فی تفسیر القرآن، ج. ۱۰، ص. ۴۱۳؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج. ۲۰، ص. ۳۶۶.
[۱۰]. تفسیر نمونه، ج. ۲۷، ص. ۳۵۲؛ همچنین ر. ک: التبیان فی تفسیر القرآن، ج. ۱۰، ص. ۴۱۳؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج. ۲۰، ص. ۳۶۶؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج. ‏۱۰، ص. ۸۲۹.

منبع: islamquest.net