اصول اسلامی در روابط اجتماعی

انسان به گونه ای آفریده شده است که مجبور است در جمع زندگی کند. زیرا او نیازهای بسیاری دارد که تا در جمع زندگی نکند برآورده نمی شود. نیازهای جسمانی، نیازهای شناختی، نیازهای عاطفی، نیازهای اجتماعی از مهمترین نیازهایی می باشند که تنها در زندگی جمعی و داشتن تعامل و روابط اجتماعی میسر است. رابطه هایی که در میان انسانها بر پایه و انگیزه دوست داشتن و محبت به وجود می آید عمر بیشتری داشته و استوارتر از روابط دیگر است. اهرم نیرومند عشق و محبت نیز در بسیاری از زمینه های اجتماعی و ارتباطات انسانی، کارسازتر از عوامل دیگر است. از این رو ریشه یابی عوامل تقویت کننده دوستی، ریشه کنی عوامل سست کننده علاقه ها و استفاده از عوامل محبت آفرین، در بهبود مسایل معاشرت مهم است.

انسان به گونه ای آفریده شده است که مجبور است در جمع زندگی کند. زیرا او نیازهای بسیاری دارد که تا در جمع زندگی نکند برآورده نمی شود. نیازهای جسمانی، نیازهای شناختی، نیازهای عاطفی، نیازهای اجتماعی از مهم ترین نیازهایی می باشند که تنها در زندگی جمعی و داشتن تعامل و روابط اجتماعی میسر است. بنابراین، یکی از ضروریات زندگی داشتن روابط دوستانه و صمیمانه است. در اسلام روابط انسان ها اعم از رابطه دوستی یا فامیلی باید بر اصول روابط ایمانی باشد. زیرا در روابط ایمانی ضمن اینکه روابط انسانی رعایت می گردد، تعامل انسانی بر اساس آموزه های دینی شکل می گیرد و خوشبختی هر دو جهان را به دنبال دارد.

اصول اسلامی در روابط اجتماعی:
1- ولایت و محبت؛ قرآن همه انسان ها را سفارش به محبت کرده است و بیان کرده است که مردان و زنان مؤمن بعضی از آنها، اولیاء بعضی دیگر هستند.«وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ...»[1]

2- ایمان؛ چنانچه درآیه 10 سوره مبارکه حجرات می فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ...»

3- همیاری در صبر؛ درآیه200سوره مبارکه آل عمران آمده است: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَ. ..» ای کسانی که ایمان آورده اید! (در برابر مشکلات و هوسها،) استقامت کنید! و یکدیگر را به صبر وادارید و...

4- مشورت؛ در آیه 38 سوره مبارکه شوری می فرماید: «وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَینَهُمْ» و کسانی که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را برپا می دارند و کارهایشان به صورت مشورت در میان آنهاست و همچنین آیه 159 سوره مبارکه آل عمران که می فرماید:«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [= مردم ] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو، پراکنده می شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! ) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.

5- اخلاص و ایثار
رابطه هایی که در میان انسانها بر پایه و انگیزه دوست داشتن و محبت به وجود می آید عمر بیشتری داشته و استوارتر از روابط دیگر است. اهرم نیرومند عشق و محبت نیز در بسیاری از زمینه های اجتماعی و ارتباطات انسانی، کارسازتر از عوامل دیگر است. از این رو ریشه یابی عوامل تقویت کننده دوستی، ریشه کنی عوامل سست کننده علاقه ها و استفاده از عوامل محبت آفرین، در بهبود مسایل معاشرت مهم است.

ابراز (اظهار) علاقه در آیات
آنچه که در این میان مهم است آشکار کردن محبت و علاقه به دیگران است. اگر کسی را دوست دارید چه از دوستان و برادران ایمانی، یا نسبت به فرزندان و همسر و... این محبت را بر زبان آورید و آن را ابراز کنید تا محبتها افزوده شود و دوستیها تداوم و استمرار یابد. کلمه ابراز در لغت نامه دهخدا به معنای آشکار کردن،اظهار و ظاهر کردن آمده است.[2]انسان علاقه دارد که مورد توجه و محبت دیگران باشد. اگر آن دوستداران، محبت خود را آشکار کنند محبوب هم به محبان علاقه مند می شود و این محبت دو جانبه، زندگی ها را از صفا و صمیمیت بیشتری برخوردار می سازد. ما اگر بدانیم که خدا دوستمان دارد ما هم خدا را بیشتر دوست خواهیم داشت. اگر بدانیم و بفهمیم که رسول خدا(ص) و اهل بیت علیهم السلام به ما شیعیان، عنایت و محبت دارند و این علاقه را بارها نشان داده و اظهار کرده اند محبت آنها نیز در دل ما بیشتر خواهد شد. خداوند بارها در قرآن کریم، محبت خویش را در آیاتی نظیر «اِنَّ اللّه یحبَّ الذّین...» و «یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ» ابراز کرده است.

ابراز (اظهار) علاقه در روایات
آنچه روابط دوستانه را نیرومندتر می سازد، ابراز علاقه است. ممکن است شما به کسی علاقه و ارادت داشته باشید ولی به دلیل تنبلی و بی حالی، یا خجالت و شرم یا به هر علت دیگر هرگز بر زبان نیاورید و به او نگویید که دوستش دارید. او از کجا پی به علاقه مندی شما ببرد و به شما علاقه پیدا کند؟ کلید جلب محبت او، ابراز علاقه خودتان است. این نکته در دستورالعملهای اخلاقی آمده و حتی بابی جداگانه برای آن گشوده شده است.[3]امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا اَحْبَبْتَ رَجُلاً فَأَخْبِرْهُ»[4]اگر به کسی علاقه و محبت داشتی او را آگاه کن. در روایت است که مردی از مسجد گذر کرد در حالیکه امام باقر و امام صادقعلیهما السلامنیز در مسجد نشسته بودند. یکی از اصحاب امام باقرعلیه السلامگفت: به خدا قسم من این شخص را دوست می دارم. امام فرمود: پس به او خبر بده. چرا که این خبردادن، هم مودّت و دوستی را پایدارتر می کند و هم در ایجاد الفت، خوب است.[5]از پیامبر خداصلی الله علیه و آله و سلمنیز روایت است که فرمود: «اِذا اَحَبَّ اَحدُکم صاحِبَهُ اَوْ اَخاهُ فَلْیعْلِمْهُ»[6]هر یک از شما دوست یا برادر دینی اش را دوست بدارد، پس به او اعلام کند. ابراز عشق و علاقه در محیط خانواده، میان دو همسر، یا میان پدر و مادر نسبت به فرزندانشان کانون خانه را به بهشت تبدیل می کند. چه دوزخهای سوزانی که معلول کمبود محبت و عاطفه فرزندان از جانب والدین است و حسرت شنیدنِ «عزیزم، دلبندم، تو را دوست دارم و. ..» سال ها بر دل کودکان می ماند و گرفتار عقده کمبود محبت می شوند. ابراز دوستی و محبت، تنها به گفتن و لفظ نیست. گاهی احترام کردن، بوسیدن، نوازش کردن، هدیه و سوغات خریدن و این گونه حرکات، نشانه عشق و دوستی است.

رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اَحِبُّوا الصبیانَ وَ ارْحَمُوهمُ»[7] کودکان را دوست بدارید و به آنان ترّحم و شفقت نمایید. لطف و مهربانی به خردسالان، گواه عشق و محبت نسبت به آنهاست. و ترّحم، خود نشانه محبت داشتن به فرزندان است. در روایات بسیاری به بوسیدن فرزند توصیه شده و برای هر بوسیدن اولاد، درجه ای در بهشت منظور گشته است «مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ کَتَبَ اللّه لَهُ حَسَنَةً. ..»[8]در روایات متعددی هم به رعایت عدالت در بوسیدن و پرهیز از تبعیض در بوسیدن و ابراز محبت به فرزندان تأکید شده است.

پی نوشت ها

[1] قرآن کریم، سوره توبه، آیه71.

[2] دهخدا، علی اکبر؛لغت نامهدهخدا،تهران، چاپخانه مجلس، سال 1325ش، ج 2، ص254.

[3] مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، وفا، 1403ه، نوبت دوم، ج‌71، ص 181.

[4] همان

[5] همان

[6] همان، ص182.

[7] ابن بابویه قمی؛ من لا یحضره الفقیه، محمد آخوندی، دارالکتاب الاسلامیه، چاپ پنجم،ج‌3 ص 311.

[8] محمدی ری شهری، محمد؛میزان الحکمه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی،چاپ اول،1363، ج10، ص699