.svg)
آشنایی با برج خاموشان،از جاذبه های گردشگری یزد
پارسینه: در نزدیکی شهر یزد دخمه هایی وجود دارند که به برج های خاموش نیز مشهور هستند و این روزها به عنوان جاذبه های گردشگری پذیرای عموم مسافران داخلی و خارجی هستند. در ساخت این برج ها قواعد و اصول جالبی مورد توجه قرار گرفته است و موقعیت قرار گیری اجساد زنان و مردان و کودکان نیز به طور مجزا تعیین شده بودند.
قبل از آشنایی با دخمه زرتشتیان اول خوب است بدانید دخمه چیست. دخمه‌ها در واقع بنا‌هایی از جنس خشت خام هستند که در دوران‌های قدیم کاربرد بسیار داشته اند. برای مثال از آن‌ها به عنوان مکانی برای انجام مراسم دینی و مذهبی بعد از فوت شخص استفاده می‌شده است. زرتشتیان هم از زمان‌های قدیم تا همین چند ده سال پیش، طبق سنت، امواتشان را بعد از انجام مراسم خاص با آداب مشخص، داخل این دخمه‌ها می‌گذاشتند. این دخمه‌ها یا به صورت طبیعی ساخته می‌شده اند و یا توسط انسان‌ها به دست ساخته می‌شده اند و همه‌ی آن‌ها در ارتفاع قرار داشته اند تا پرندگانی مثل کرکس راحت‌تر بتوانند به جنازه دسترسی داشته باشند. بعد از آن، استخوان‌های این افراد در داخل چاه گذاشته می‌شده است تا از آلودگی خاک جلوگیری شود.
دخمه‌ها فضا‌هایی بودند مدور که در بالای کوه‌های بلند ساخته می‌شدند و فرسنگ‌ها با روستا‌ها و آبادی‌های اطراف فاصله داشتند. دیوار اطراف دخمه را از سنگ و سیمان می‌ساختند و یک درب کوچک آهنی برای ورود و خروج به آن در نظر می‌گرفتند. محیط دخمه حدود صد متر است و سطح داخلی آن از دیوار به طرف مرکز سراشیب بوده و در وسط دخمه، چاه عمیقی وجود داشت که به چهار چاه عمیق‌تر حفرشده در اطراف دخمه راه داشت. عمق چاه‌ها تا حدود یک متر با شن و ماسه پر شده است.
قسمت‌های مختلف دخمه‌های نیز به صورت زیر می‌باشند.
۱-جاده دخمه
۲- درب سنگی یا آهنی دادگاه
۳- کتیبه دخمه
۴- حلقه مردگان مرد
۵- حلقه مردگان زن
۶- حلقه مردگان کودک
۷- استودان یا سراده
دلیل ساخت دخمه و سپردن مردگان در آن‌ها
پشینیان ایران یا همان پیروان دین زرتشت جهان را متشکل از چهار عنصر آب، آتش، خاک و هوا می‌دانستند و از همین رو آتش زدن مردگان و همینطور خاک کردن آن‌ها را سبب آلوده شدن خاک می‌دانستند. از همین رو آنان برای جلوگیری از آلوده شدن خاک، آتش و هوا اقدام به ساخت چنین برج‌هایی با ارتفاعات بالا کرده بودند. آن‌ها پس از مرگ هر شخص، جسد او را به برج خاموشان یا دخمه برده، تا بدون آلوده کردن عناصر طبیعی، جسم او را به طبیعت بازگردانند. دخمه‌ها مطابق با اصول و قواعد جالب توجهی ساخته می‌شدند، مکان اجساد برای مردان، زنان و کودکان هریک در محل مشخصی تعیین شده بود، استودان‌ها در مرکز بنای مدور دخمه به دفن و ضدعفونی استخوان‌ها اختصاص یافته بود و اجساد مردگان خوراک کرکس‌ها و سایر پرندگان می‌شد. پس از آن در طی مراسم خاصی استخوان‌ها را در محل دفن می‌کنند که با این کار نه خاک و نه آتش آلوده نمی‌شدند.
وسط فضای میان تهی دخمه چاهی وجود دارد که به "استودان" معروف است و استخوان‌های به جای مانده از اجساد را داخل آن می‌ریختند.
محل قرار گیری برج خاموشان یزد در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی آن در حوالی منطقه صفائیه می‌باشد. این برج در ارتفاعات کوهی رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه قرار دارد که زمانی که شما به آن می‌رسید دو عمارت سنگی مدور برج مانند که فضای میان آن تهی است را مشاهده می‌کنید، این بنا به دخمه یا دادگاه زرتشتیان مشهور است.
در این میان برجی به نام مانکجی هاتریا که قدیمی‌ترین و برج دیگری به نام گلستان هم که جدید‌تر است در این منطقه وجود دارد که مربوط به دوره‌ی قاجاریه می‌باشد. دخمه گلستان ۲۵ متر قطر دارد و ارتفاع دیوار آن از سطح تپه ۶ متر است. دخمه مانکجی نیز ۱۵متر قطر دارد.
اصول ساختن دخمه‌ها
به منظور ساخت دخمه‌های دست ساز معماران آن زمان از خشت خام و گج استفاده می‌کردند تا مواد آلوده به زمین نفوذ پیدا نکند. در ساختن دخمه اصولی همچون کوبیدن ۴ میخ بزرگ، ۳۶ میخ متوسط و ۲۶۰ میخ کوچک بر زمین رعایت می‌شد. صد نخ پنبه را یک ریسمان می‌کردند و سه بار آن ریسمان را دور تا دور دخمه به گرد این میخ‌ها می‌پیچاندند. در هنگام ساخت زمزمه‌ها و نیایش‌هایی را هم انجام می‌دادند و پس از آن دخمه را بر روی این مکان بنا می‌کردند.
سطح داخلی دخمه به صورت دایره‌ی گردی است که تمام آن با تخته سنگ‌های بزرگ فرش شده است و تقسیم بندی آن به صورت زیر است:
نوار دایره‌ی انتهایی متصل به دیوار پیرامون دخمه که مخصوص مردهاست.
نوار دایره‌ی میانی بعد از قسمت مرد‌ها که مخصوص زنهاست.
نوار دایره‌ی داخلی بعد از زن‌ها که مخصوص کودکان است.
دخمه‌ها فضا‌هایی بودند مدور که در بالای کوه‌های بلند ساخته می‌شدند و فرسنگ‌ها با روستا‌ها و آبادی‌های اطراف فاصله داشتند. دیوار اطراف دخمه را از سنگ و سیمان می‌ساختند و یک درب کوچک آهنی برای ورود و خروج به آن در نظر می‌گرفتند. محیط دخمه حدود صد متر است و سطح داخلی آن از دیوار به طرف مرکز سراشیب بوده و در وسط دخمه، چاه عمیقی وجود داشت که به چهار چاه عمیق‌تر حفرشده در اطراف دخمه راه داشت. عمق چاه‌ها تا حدود یک متر با شن و ماسه پر شده است.
قسمت‌های مختلف دخمه‌های نیز به صورت زیر می‌باشند.
۱-جاده دخمه
۲- درب سنگی یا آهنی دادگاه
۳- کتیبه دخمه
۴- حلقه مردگان مرد
۵- حلقه مردگان زن
۶- حلقه مردگان کودک
۷- استودان یا سراده
دلیل ساخت دخمه و سپردن مردگان در آن‌ها
پشینیان ایران یا همان پیروان دین زرتشت جهان را متشکل از چهار عنصر آب، آتش، خاک و هوا می‌دانستند و از همین رو آتش زدن مردگان و همینطور خاک کردن آن‌ها را سبب آلوده شدن خاک می‌دانستند. از همین رو آنان برای جلوگیری از آلوده شدن خاک، آتش و هوا اقدام به ساخت چنین برج‌هایی با ارتفاعات بالا کرده بودند. آن‌ها پس از مرگ هر شخص، جسد او را به برج خاموشان یا دخمه برده، تا بدون آلوده کردن عناصر طبیعی، جسم او را به طبیعت بازگردانند. دخمه‌ها مطابق با اصول و قواعد جالب توجهی ساخته می‌شدند، مکان اجساد برای مردان، زنان و کودکان هریک در محل مشخصی تعیین شده بود، استودان‌ها در مرکز بنای مدور دخمه به دفن و ضدعفونی استخوان‌ها اختصاص یافته بود و اجساد مردگان خوراک کرکس‌ها و سایر پرندگان می‌شد. پس از آن در طی مراسم خاصی استخوان‌ها را در محل دفن می‌کنند که با این کار نه خاک و نه آتش آلوده نمی‌شدند.
وسط فضای میان تهی دخمه چاهی وجود دارد که به "استودان" معروف است و استخوان‌های به جای مانده از اجساد را داخل آن می‌ریختند.
محل قرار گیری برج خاموشان یزد در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی آن در حوالی منطقه صفائیه می‌باشد. این برج در ارتفاعات کوهی رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه قرار دارد که زمانی که شما به آن می‌رسید دو عمارت سنگی مدور برج مانند که فضای میان آن تهی است را مشاهده می‌کنید، این بنا به دخمه یا دادگاه زرتشتیان مشهور است.
در این میان برجی به نام مانکجی هاتریا که قدیمی‌ترین و برج دیگری به نام گلستان هم که جدید‌تر است در این منطقه وجود دارد که مربوط به دوره‌ی قاجاریه می‌باشد. دخمه گلستان ۲۵ متر قطر دارد و ارتفاع دیوار آن از سطح تپه ۶ متر است. دخمه مانکجی نیز ۱۵متر قطر دارد.
اصول ساختن دخمه‌ها
به منظور ساخت دخمه‌های دست ساز معماران آن زمان از خشت خام و گج استفاده می‌کردند تا مواد آلوده به زمین نفوذ پیدا نکند. در ساختن دخمه اصولی همچون کوبیدن ۴ میخ بزرگ، ۳۶ میخ متوسط و ۲۶۰ میخ کوچک بر زمین رعایت می‌شد. صد نخ پنبه را یک ریسمان می‌کردند و سه بار آن ریسمان را دور تا دور دخمه به گرد این میخ‌ها می‌پیچاندند. در هنگام ساخت زمزمه‌ها و نیایش‌هایی را هم انجام می‌دادند و پس از آن دخمه را بر روی این مکان بنا می‌کردند.
سطح داخلی دخمه به صورت دایره‌ی گردی است که تمام آن با تخته سنگ‌های بزرگ فرش شده است و تقسیم بندی آن به صورت زیر است:
نوار دایره‌ی انتهایی متصل به دیوار پیرامون دخمه که مخصوص مردهاست.
نوار دایره‌ی میانی بعد از قسمت مرد‌ها که مخصوص زنهاست.
نوار دایره‌ی داخلی بعد از زن‌ها که مخصوص کودکان است.
ساختمان‌هایی برای مراسم دینی
ساختمان‌هایی که در نزدیکی دخمه‌ها وجود دارند که محلی برای انجام مراسم دینی زرتشتیان بعد از فوت اشخاص نیز در نظر گرفته شده بود.
دیگر دخمه‌های شهر یزد
دخمه‌های دیگری در شهر تاریخی یزد وجود دارند که یکی از آن‌ها در شهرستان تفت و روستای چم به نام دخمه چم است و دیگری دخمه فیروز آباد است که در شهرستان یزد قرار دارد و یک دخمه دیگری هم در اردکان یزد به همین نام نیز وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها در سفر به این شهر دیدنی ایران بازدید کنید.
منبع:مجله گردشگری الی گشت
ارسال نظر